Ο πρόλογος ενός νέου κεφαλαίου για την Ευρωπαϊκή Ένωση γράφηκε το τελευταίο 24ωρο στις Βρυξέλλες· κεφάλαιο, που θα έλθει να συνδιαμορφωθεί από το πώς και προς όφελος ποίου θα τερματιστεί ο πόλεμος στην Ουκρανία και την ισορροπία στην οποία θα κινηθεί η διατλαντική σχέση επί προεδρίας Τραμπ. Συμφωνία για την αμυντική θωράκιση και τη στήριξη της Ουκρανίας (με ουγγρική παραφωνία στο δεύτερο σκέλος), και στο φόντο οι ζυμώσεις σε εξωενωσιακό επίπεδο πάνω στη γαλλο-βρετανική πρωτοβουλία για μία υπό διαμόρφωση «συμμαχία των προθύμων» στην οποία διεκδικεί λόγο και ρόλο η Τουρκία.
Κοινή συνισταμένη στις δηλώσεις των περισσότερων ηγετών στις Βρυξέλλες, η αναγνώριση πως σε ένα κομβικό σταυροδρόμι για το μέλλον της ΕΕ και με τη ρωσική απειλή υπαρκτή και παρούσα, αυτή είναι η ώρα των μεγάλων αποφάσεων. Το πιεστικό ζήτημα παραμένει κατά πόσο το μπλοκ των «27» θα καταφέρει να προσαρμοστεί αρκετά γρήγορα ώστε να διασφαλίσει ότι η Ευρώπη δεν θα μείνει πίσω, ενόσω επί Ντόναλντ Τραμπ αλλάζουν τάχιστα οι κανόνες των διεθνών σχέσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες επαναπροσεγγίζουν τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν και επιταχύνουν την «αποσύνδεσή» τους από την ασφάλεια της Ευρώπης, δίχως να είναι σαφές σε ποια τελική έκταση.
Καθ’ οδόν προς μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας, στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών τέθηκαν επί τάπητος το σχέδιο της Κομισιόν ReArm Europe για τη συλλογική ασφάλεια, στο μοτίβο των έκτακτων μέτρων και χρηματοδοτικών εργαλείων που ακολούθησαν την πανδημία και την ενεργειακή κρίση, καθώς και η επαναβεβαίωση της έμπρακτης στήριξης προς την Ουκρανία στο πεδίο και στη διαπραγμάτευση που δρομολογούν οι Ηνωμένες Πολιτείες με τη Ρωσία, ενώ άνοιξε πλέον και η συζήτηση για τη γαλλική πυρηνική ομπρέλα που προτίθεται να ανοίξει ο Εμανουέλ Μακρόν προς τους Ευρωπαίους συμμάχους.
Στο πλαίσιο του συμφωνηθέντος κειμένου συμπερασμάτων για την Άμυνα, οι ηγέτες δεσμεύονται να επιταχύνουν την κινητοποίηση των απαραίτητων μέσων και χρηματοδότησης προκειμένου να ενισχυθεί η ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η προστασία των πολιτών της, αναφέροντας πως η Ευρώπη «πρέπει να καταστεί πιο κυρίαρχη, πιο υπεύθυνη για τη δική της άμυνα και καλύτερα εξοπλισμένη για να ενεργεί και να αντιμετωπίζει αυτόνομα τις άμεσες και μελλοντικές προκλήσεις και απειλές». Στο κείμενο συμπερασμάτων εμπεριέχεται και αναφορά στη σημασία της υπεράσπισης όλων των υπόλοιπων συνόρων της ΕΕ, πέραν των ανατολικών, έναντι απειλών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφασίζει να αποδεσμεύσει νέα κεφάλαια «διασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα του χρέους, ώστε να διευκολυνθούν σημαντικές αμυντικές δαπάνες σε εθνικό επίπεδο σε όλα τα κράτη-μέλη» και καλείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να «προτείνει πρόσθετες πηγές χρηματοδότησης για την άμυνα σε επίπεδο ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω πρόσθετων δυνατοτήτων και κινήτρων που προσφέρονται σε όλα τα κράτη-μέλη».
Η εισήγηση για περαιτέρω δημοσιονομική ευελιξία προς ενίσχυση των αμυντικών δαπανών χαιρετίζεται και αναμένεται από την Κομισιόν περαιτέρω εξειδίκευση επί σημαντικών παραμέτρων, με το βλέμμα να στρέφεται στην εαρινή Σύνοδο Κορυφής στις 20-21 Μαρτίου, και ενώ θα έχει προηγηθεί η παρουσίαση από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν της «Λευκής Βίβλου» για τη συνολική στρατηγική για την ευρωπαϊκή Άμυνα. Σκέλος αυτής είναι το σχέδιο ReArm Europe, το οποίο ανοίγει το δρόμο για πρόσθετες στρατιωτικές δαπάνες ύψους έως και 800 δισ. ευρώ εντός της επόμενης δεκαετίας κυρίως μέσω ενός νέου χρηματοδοτικού εργαλείου για τη χορήγηση δανείων 150 δισ. ευρώ για κοινές αμυντικές επενδύσεις και της ενεργοποίηση της «ρήτρας διαφυγής» στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναφέρει επίσης ότι «μια ισχυρότερη και ικανότερη Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας θα συμβάλει θετικά στην παγκόσμια και διατλαντική ασφάλεια και είναι συμπληρωματική προς το ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει, για τα κράτη που είναι μέλη του, το θεμέλιο της συλλογικής τους άμυνας. Καλεί τα κράτη-μέλη που είναι επίσης σύμμαχοι του ΝΑΤΟ να συντονιστούν εν όψει της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2025. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει τη σημασία της συνεργασίας με εταίρους των ίδιων απόψεων εκτός ΕΕ».
Ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν, διαχώρισε τη (μη) στήριξη της Ουκρανίας από την κοινή ευρωπαϊκή Άμυνα, την ενίσχυση της οποίας ωστόσο ενέταξε σε ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο εθνών-κρατών και όχι σε επίπεδο ΕΕ. Ο «σκόπελος» Όρμπαν είχε δύο «οδούς» για να ξεπεραστεί. Ένα κείμενο συμπερασμάτων των «26» ή μία δήλωση από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, εξ ονόματος όλων των υπολοίπων κρατών-μελών. Συνέβη το πρώτο. Η Σλοβάκος πρωθυπουργός, Ρόμπερτ Φίτσο, εν τω μεταξύ, είχε συναινέσει στο κείμενο συμπερασμάτων για την Ουκρανία, αφότου εξασφάλισε αναφορά στο ζήτημα της διαμάχης της με το Κίεβο για τον αγωγό φυσικού αερίου από την Ουκρανία.
«Δεν μπορούν να υπάρξουν διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία», αναφέρει το κείμενο συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και επισημαίνεται πως θα ενισχυθούν η οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία και θα αυστηροποιηθούν οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Οι «26» τονίζουν πως η Ευρώπη πρέπει να έχει θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η εκεχειρία πρέπει να είναι προπομπός μιας μακροπρόθεσμης συμφωνίας ειρήνης, η Ουκρανία πρέπει να έχει εγγυήσεις ασφαλείας και η εδαφική της ακεραιότητα πρέπει να γίνει σεβαστή.
Ως προς την πρόθεση του Εμανουέλ Μακρόν να ανοίξει στρατηγικό διάλογο για να «απλώσει» τη γαλλική πυρηνική «ομπρέλα» στην Ευρώπη ως αντίβαρο εφόσον εξασθενήσει η αμερικανική εγγύηση ασφαλείας, η υποδοχή της πρότασης φάνηκε «ανάμεικτη», κινούμενη μεταξύ του ότι τώρα πλέον πρέπει να συζητηθούν τα πάντα (Μέτε Φρεντέρικσεν και Ουλ Κρίστερσον) και ορατών επιφυλάξεων (Όλαφ Σολτς, Πετρ Φιάλα).
Η Πολωνία ειδικά ανέφερε πως η πρόταση είναι πολλά υποσχόμενη και πρέπει να αποτελέσει μέρος μίας ευρύτερης κίνησης για το συντονισμό των ευρωπαϊκών αμυντικών προσπαθειών. Ανάλογη ήταν και η στάση της Λιθουανίας. Ο Ντόναλντ Τουσκ συνέκρινε την παρούσα κατάσταση με τον Ψυχρό Πόλεμο, δηλώνοντας βέβαιος ότι «η Ρωσία θα χάσει αυτή την κούρσα εξοπλισμών, όπως ακριβώς η Σοβιετική Ένωση πριν από 40 χρόνια». Με ιστορικές αναφορές απαντούσε την ίδια στιγμή ο Βλαντιμίρ Πούτιν στον Μακρόν, λέγοντας πως κάποιοι ξέχασαν πώς τελείωσε η εκστρατεία του Ναπολέοντα, ενώ η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ, Μαρία Ζαχάροβα, μιλούσε περί «πυρηνικού εκβιασμού», σε ένα επεισόδιο αμνησίας για τα όσα έχουν βγει από τα χείλη των Ρώσων από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία και έπειτα.
Την άλλη διάσταση ως προς μία γαλλική πυρηνική ασπίδα έδωσε η τοποθέτηση του απερχόμενου Γερμανού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς, η οποία απηχεί τους φόβους ότι ανάλογη κίνηση θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να απεμπλακούν περαιτέρω από την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ο λόγος, ωστόσο, προσεχώς θα ανήκει στον Φρίντριχ Μερτς, ο οποίος βρίσκεται σε διαφορετικό μήκος κύματος έχοντας ήδη δηλώσει πως η Γερμανία ίσως χρειαστεί να αξιοποιήσει την πυρηνική αποτροπή της Γαλλίας, και εκτός ΕΕ, της Βρετανίας. Στο Βερολίνο σε κάθε περίπτωση είναι ήδη ειλημμένη η απόφαση για χαλάρωση του «φρένου» χρέους προς ενίσχυση των αμυντικών δαπανών για την Άμυνα και την καταβολή κάθε προσπάθειας ώστε να μην εξαναγκαστεί το Κίεβο να αποδεχθεί μία ειρήνη που θα ισοδυναμεί με συνθηκολόγηση.
«Παρών» στη Σύνοδο Κορυφής ήταν ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος είχε επίσης σειρά διμερών συναντήσεων με Ευρωπαίους ηγέτες, την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Αντόνιο Κόστα, με τους τελευταίους να διαβεβαιώνουν πως «είναι εδώ για να διασφαλίσουν μία ολοκληρωμένη και βιώσιμη ειρήνη για την Ουκρανία», της οποίας το μέλλον υπογράμμισαν πως ανήκει στην ΕΕ, και τον Ουκρανό πρόεδρο από πλευράς του να στηρίζει την πρόταση Μακρόν για μερική εκεχειρία σε αέρα και θάλασσα ως πρώτο βήμα προς μία ειρηνευτική συμφωνία και να εκφράζει την ελπίδα για μία «εποικοδομητική» συνάντηση μεταξύ της ουκρανικής και αμερικανικής πλευράς για τα ορυκτά και τις επόμενες κινήσεις - πιθανώς την επόμενη εβδομάδα στο Ριάντ, με τη συμμετοχή των Στιβ Γουίτκοφ και Αντρίι Γέρμακ.
«Συμμαχία των προθύμων» και παράγοντας Τουρκία
Οι ζυμώσεις εντός και εκτός ΕΕ θα συνεχιστούν πυρετωδώς, με στόχο την παρουσίαση ενός ευρωπαϊκού σχεδίου για την ειρήνευση στην Ουκρανία στην αμερικανική πλευρά και την παροχή ευρωπαϊκών εγγυήσεων που «περνούν» εξωενωσιακά μέσω από μία υπό διαμόρφωση «συμμαχία των προθύμων» για την ανάπτυξη μίας ειρηνευτικής δύναμης που θα αναλάβει την επιτήρηση της εκεχειρίας.
Ο Εμανουέλ Μακρόν προωθεί μία νέα επίσκεψη στον Λευκό Οίκο του ιδίου, του Κιρ Στάρμερ και του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ενώ εκφράζονται εν τω μεταξύ και ενστάσεις για το σχήμα των πρόσφατων διαδοχικών διασκέψεων σε Παρίσι και Λονδίνο και το κατά πόσο ενδυναμώνουν ή αποδυναμώνον την εικόνα της ευρωπαϊκής ενότητας.
Εν μέσω της γεωπολιτικής αναταραχής η Άγκυρα επιχειρεί να αυτοπροβληθεί ως αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας και είχε παρουσία στην πρόσφατη σύνοδο στο Λονδίνο, εκπροσωπούμενη από τον Χακάν Φιντάν. Χθες, ανήμερα της Συνόδου Κορυφής, η Τουρκία επαναλάμβανε πως ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν νοείται χωρίς την ίδια, και πηγές του υπουργείου Άμυνας διέρρεαν πως θα εξεταστεί η αποστολή τουρκικών στρατευμάτων στην Ουκρανία σε συνεννόηση με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Προσερχόμενος στις εργασίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Κύπριος πρόεδρος, Νίκος Χριστοδουλίδης, ήγειρε το ζήτημα της παρουσίας της Τουρκίας σε συνόδους κατά τις οποίες την ίδια στιγμή συμμετέχουν μόνο ορισμένα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επισημαίνοντας ότι η Τουρκία είναι η χώρα που παραβιάζει και εκμεταλλεύεται προς δικό της όφελος τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και ταυτόχρονα η μερική συμμετοχή κρατών-μελών δεν συμβάλλει προς την ενότητα που πρέπει να παρουσιάζει η ΕΕ, τη στιγμή μάλιστα που υπάρχουν διαιρέσεις εντός του μπλοκ με τις αντιδράσεις δύο κρατών-μελών σε ορισμένες αποφάσεις. «Μία χώρα η οποία κατέχει παράνομα ευρωπαϊκό έδαφος, πώς μπορεί να διαδραματίσει τον οποιονδήποτε ρόλο σε θέματα ασφάλειας και εγγυήσεων; Είναι θέματα που θα συζητήσουμε», είπε ο κ. Χριστοδουλίδης, ενώ επίσης υπογράμμισε ότι η Κύπρος, μαζί με την Ελλάδα και τη Γαλλία, εδώ και καιρό υποστηρίζουν την ανάγκη να ενισχύσει η ΕΕ τις αποτρεπτικές της δυνατότητες.
Έχοντας μιλήσει επίσης προσερχόμενος για τις μεγάλες αποφάσεις που τώρα καλείται να λάβει η ΕΕ για την ενίσχυση της συλλογικής ευρωπαϊκής άμυνας και το γεγονός ότι η στρατηγική αυτονομία πρέπει να αποτελεί αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, υπογράμμισε ακολούθως κατά την παρέμβασή του στις εργασίες της Συνόδου την ανάγκη συνολικής εξέτασης της ασφάλειας της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, ότι η έννοια της ασφάλειας δεν μπορεί να περιορίζεται στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης, καθώς υπάρχουν απειλές ασφάλειας και στα Δυτικά Βαλκάνια, τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.
Στις 11 Μαρτίου, εν τω μεταξύ, πρόκειται να λάβει χώρα στο Παρίσι η συνάντηση των αρχηγών των Γενικών Επιτελείων Ενόπλων Δυνάμεων «προθύμων» χωρών, την οποία έχει προαναγγείλει ο Μακρόν. Επ’ αυτού ο Γάλλος πρόεδρος συνομίλησε χθες με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Σύμφωνα με Βρετανούς αξιωματούχους, περίπου 20 χώρες εκφράζουν προθυμία να ενταχθούν στη συμμαχία.
Σε ΝΑΤΟϊκό επίπεδο από την άλλη, ένα επόμενο κρίσιμο ραντεβού είναι η προγραμματισμένη για τις 3 και 4 Απριλίου σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ υπό την προεδρία του Μαρκ Ρούτε, κατά την οποία θα γίνει και η «επίσημη πρώτη» του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας Μάρκο Ρούμπιο. Οι ΗΠΑ έχουν ξεκαθαρίσει πως δεν θα υπάρξουν αμερικανικές «μπότες» στο έδαφος στη μεταπολεμική Ουκρανία και παραμένει στον «αέρα» εάν και ποιες εγγυήσεις ασφαλείας θα μπορούσαν εν τέλει να παράσχουν στους Ευρωπαίους. Όσο για τη Μόσχα, επιμένει διά στόματος Λαβρόφ ότι θα θεωρήσει επίσημη εμπλοκή του ΝΑΤΟ στον πόλεμο οποιαδήποτε ανάπτυξη ευρωπαϊκών ειρηνευτικών δυνάμεων στην Ουκρανία.
