Εργοστάσια χημικών που ιδρύθηκαν ή ανήκουν σε ορισμένους από τους πλουσιότερους άνδρες της Ρωσίας προμηθεύουν τα απαραίτητα συστατικά σε εργοστάσια που κατασκευάζουν εκρηκτικά, τα οποία χρησιμοποιούνται από τον ρωσικό στρατό στον πόλεμο με την Ουκρανία, όπως προκύπτει από την ανάλυση οικονομικών στοιχείων.
Το Reuters εντόπισε πέντε εταιρείες χημικών, στις οποίες συμμετέχουν ισάριθμοι δισεκατομμυριούχοι, οι οποίες παρέχουν πάνω από το 75% των βασικών χημικών ουσιών που μεταφέρονται σιδηροδρομικώς σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια πυρομαχικών της Ρωσίας από την έναρξη του πολέμου έως τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουν από τους σιδηροδρόμους.
Αμπράμοβιτς και Αλεκπέροφ
Η ανάλυση του Reuters καταδεικνύει για πρώτη φορά πόσο πολύ τα εργοστάσια που αποτελούν μέρος της πολεμικής μηχανής της Ρωσίας βασίζονται σε αυτούς τους άνδρες και τις εταιρείες τους.
Ο Ρομάν Αμπράμοβιτς
Μεταξύ των δισεκατομμυριούχων περιλαμβάνονται ο Ρομάν Αμπράμοβιτς, πρώην ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι, και ο Βαγκίτ Αλεκπέροφ, ο οποίος κατατάχθηκε από το Forbes τον Απρίλιο ως ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας με περιουσία που εκτιμάται σε 28,6 δισ. δολάρια.
Ο Βαγκίτ Αλεκπέροφ
Η εισηγμένη στο χρηματιστήριο του Λονδίνου Evraz, στην οποία ο Αμπράμοβιτς κατέχει μερίδιο 28%, δήλωσε ότι προμήθευσε τις χημικές ουσίες για «πολιτική χρήση μόνο». Η Lukoil, εταιρεία διύλισης στην οποία ο Αλεκπέροφ διατηρεί μετοχές, δήλωσε ότι «δεν κατασκευάζει εκρηκτικά ή οποιαδήποτε συναφή εξαρτήματα».
«Ταΐζουν» την πολεμική μηχανή της Ρωσίας
Η Άννα Ναγκούρνεϊ, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, η οποία μελετά στενά τα δίκτυα εφοδιαστικής αλυσίδας που σχετίζονται με τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας και εξέτασε τα ευρήματα του Reuters, δήλωσε ότι οι πέντε εταιρείες βοηθούν τη Μόσχα όχι μόνο παρέχοντας βασικά χημικά συστατικά για πυρομαχικά, αλλά και κερδίζοντας το πολυπόθητο σκληρό συνάλλαγμα από τις εξαγωγές προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των λιπασμάτων.
«Αυτές οι χημικές εταιρείες μπορεί να λειτουργούν ως μη στρατιωτικές, αλλά συντηρούν την πολεμική προσπάθεια», είπε χαρακτηριστικά.
Πώς γίνεται η προμήθεια
Για να προσδιοριστεί από πού προμηθεύονται τα κυριότερα εργοστάσια πυρομαχικών της Ρωσίας, το Reuters ανέλυσε την κίνηση περισσότερων από 600.000 σιδηροδρομικών φορτίων που μετέφεραν τα χημικά που απαιτούνται για την κατασκευή εκρηκτικών από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 έως τον Σεπτέμβριο του 2024.
Τα σιδηροδρομικά δεδομένα από δύο εμπορικές βάσεις δεδομένων στη Ρωσία παραδόθηκαν στο Reuters από το Open Source Centre, μια ΜΚΟ με έδρα τη Βρετανία, η οποία ασχολείται με τη συλλογή δημοσίως διαθέσιμων πληροφοριών και την παρακολούθηση πιθανών παραβιάσεων των κυρώσεων. Περιλαμβάνουν λεπτομερώς τον τύπο του φορτίου σε κάθε σιδηροδρομικό βαγόνι, το βάρος, την προέλευση και τον προορισμό, καθώς και τα ονόματα της εταιρείας που έστειλε τα εμπορεύματα και της εταιρείας που τα παρέλαβε.
Το Reuters διασταύρωσε τα δεδομένα από τις δύο βάσεις δεδομένων για να επιβεβαιώσει την ακρίβειά τους.
Τα δεδομένα έδειξαν ότι οι εταιρείες των δισεκατομμυριούχων προμηθεύουν ζωτικά συστατικά σε πέντε εργοστάσια εκρηκτικών και πυρίτιδας στη Ρωσία που υπόκεινται σε δυτικές κυρώσεις. Τα εργοστάσια είναι θυγατρικές της ρωσικής κρατικής εταιρείας κατασκευής όπλων και αυτοκινητοβιομηχανίας Rostec.
Χρησιμοποιώντας φορολογικά τιμολόγια που διέρρευσαν και κάλυπταν τμήματα του 2023, το Reuters μπόρεσε επίσης να επαληθεύσει ότι τέσσερις από τις εταιρείες χημικών ήταν προμηθευτές τεσσάρων από τους κατασκευαστές εκρηκτικών.
Οι κυρώσεις απέτυχαν
Η ανάλυση παρέχει νέες αποδείξεις ότι η στρατηγική της Δύσης για την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία ως τιμωρία για την εισβολή της στην Ουκρανία απέτυχε να περιορίσει τη στρατιωτική της παραγωγή, σύμφωνα με αρκετούς εμπειρογνώμονες που ερωτήθηκαν από το Reuters.
Την ώρα που οι δισεκατομμυριούχοι βρίσκονται υπό δυτικές κυρώσεις, οι εμπλεκόμενες χημικές εταιρείες έχουν σε μεγάλο βαθμό αποφύγει σημαντικές οικονομικές κυρώσεις ή απαγορεύσεις στην εισαγωγή κρίσιμων αγαθών από τις ΗΠΑ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής αυτών των χημικών εργοστασίων είναι μη στρατιωτικά προϊόντα, όπως λιπάσματα, τα οποία εξαιρούνται από τις κυρώσεις για να αποφευχθεί ο λιμός και τα διπλωματικά πλήγματα από τα αναπτυσσόμενα κράτη.
Ο Manish N. Raizada, καθηγητής αγροτικής ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Guelph στον Καναδά, προειδοποίησε ότι η επιβολή κυρώσεων στις ρωσικές εταιρείες χημικών μπορεί να θέσει σε κίνδυνο εκατοντάδες εκατομμύρια μικρής κλίμακας αγρότες, με αντάλλαγμα έναν μικρό οικονομικό αντίκτυπο για τη Ρωσία.
Εκπρόσωποι του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, το οποίο συντονίζει τις κυρώσεις της Ουάσινγκτον, και του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών αρνήθηκαν να σχολιάσουν τα ευρήματα του Reuters.
Εκπρόσωπος της Κομισιόν, απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με τις χημικές εταιρείες, δήλωσε: «Διερευνούμε ενεργά τις δυνατότητες για πρόσθετα μέτρα για την ενίσχυση της πίεσης και το κλείσιμο των παραθύρων με τρόπο που θα αποφεύγονται οι αρνητικές επιπτώσεις στην επισιτιστική ασφάλεια».
Ο εκπρόσωπος τόνισε ότι οποιαδήποτε δράση θα προκύψει μόνο μετά από προσεκτική ανάλυση της αποτελεσματικότητας των όποιων μέτρων και των επιπτώσεών τους στις ευρωπαϊκές εταιρείες. Ωστόσο, σημείωσε ότι οι κυρώσεις της ΕΕ θα ίσχυαν ήδη για τις εταιρείες, ακόμη και αν δεν είχαν οριστεί ειδικά, εάν ελέγχονταν ή ανήκαν σε άτομο που υπόκειται σε κυρώσεις.
Αναπληρώνουν τα πυρομαχικά με τις εταιρείες χημικών
Η Μόσχα επενδύει σημαντικά στη στρατιωτική παραγωγή και επιδιώκει να αναπληρώσει τα αποθέματα πυρομαχικών της. Το 2024, η Ρωσία παρήγαγε περίπου 2,4 εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού και εισήγαγε 3 εκατομμύρια από τη Βόρεια Κορέα, σύμφωνα με αξιωματούχο ασφαλείας της Ουκρανίας.
Στα πέντε εργοστάσια πυρομαχικών που προμηθεύονται οι εταιρείες των δισεκατομμυριούχων περιλαμβάνεται η τεράστια εγκατάσταση Sverdlov στο Τζερζίνσκ. Το εργοστάσιο είναι ο μοναδικός σημαντικός παραγωγός στη Ρωσία των πλαστικών εκρηκτικών HMX και RDX που χρησιμοποιούνται σε πυροβολικό και πυραύλους, σύμφωνα με αξιωματούχο των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών.
Δύο εργοστάσια που διαχειρίζεται η Eurochem -που ιδρύθηκε από τον Ρώσο δισεκατομμυριούχο Αντρέι Μελνιτσένκο- προμηθεύουν χημικές ουσίες στο Sverdlov, σύμφωνα με τα στοιχεία των σιδηροδρόμων.
Η Eurochem είναι ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές ορυκτών λιπασμάτων στον κόσμο. Το εργοστάσιό της Nevinnomysskiy Nitrogen στη νοτιοδυτική Ρωσία έχει στείλει τουλάχιστον 38.000 μετρικούς τόνους οξικού οξέος στον Sverdlov κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, σύμφωνα με ανάλυση των σιδηροδρομικών δεδομένων από το Reuters.
Εργοστάσιο της Eurochem
Μια δεύτερη εγκατάσταση της Eurochem, η Novomoskovskiy Nitrogen έστειλε σχεδόν 5.000 μετρικούς τόνους νιτρικού οξέος στο Sverdlov την ίδια περίοδο, σύμφωνα με τα σιδηροδρομικά δεδομένα.
Τόσο το οξικό οξύ όσο και το νιτρικό οξύ χρησιμοποιούνται για την παρασκευή HMX και RDX.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Reuters, που βασίζονται στην επιστημονική βιβλιογραφία και εξετάστηκαν από έναν εμπειρογνώμονα σε θέματα εκρηκτικών υλών, 5.000 τόνοι νιτρικού οξέος θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή 3.000 τόνων RDX, αρκετών για να γεμίσουν 500.000 βλήματα πυροβολικού μεγάλου διαμετρήματος.
Ο Μελνιτσένκο, που σύμφωνα με το Forbes η περιουσία του αξίζει 17,5 δισ. δολάρια, τοποθέτησε το πλειοψηφικό του μερίδιο στην Eurochem σε ένα καταπίστευμα που ωφελεί τη σύζυγό του, όπως ανέφερε το Reuters, μετά την επιβολή κυρώσεων σε βάρος του από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Στην ανακοίνωση αναφέρεται ότι ενώ το 97% της παραγωγής της είναι λιπάσματα, η Eurochem προμηθεύει άλλα βιομηχανικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των εν λόγω χημικών, σε μεγάλο αριθμό πελατών στη Ρωσία και στο εξωτερικό.
Ένας άλλος κολοσσός στον χώρο των λιπασμάτων, η Uralchem, που ιδρύθηκε από τον υπό κυρώσεις δισεκατομμυριούχο Ντμίτρι Μαζέπιν, παρείχε στον Sverdlov περισσότερους από 27.000 μετρικούς τόνους νιτρικού αμμωνίου, όπως έδειξαν τα σιδηροδρομικά δεδομένα. Το νιτρικό αμμώνιο χρησιμοποιείται για την παρασκευή HMX και RDX, και αναμιγνύεται επίσης με TNT για την παραγωγή ενός εκρηκτικού που ονομάζεται Amatol. Η Uralchem προμήθευσε επίσης 6.000 μετρικούς τόνους νιτρικού οξέος από το εργοστάσιο αζωτούχων λιπασμάτων της στο Μπερεζνίκι, όπως έδειξαν τα στοιχεία.
Το εργοστάσιο της Uralchem στο Μπερεζνίκι
Δύο άλλα κρατικά εργοστάσια πυρομαχικών, το εργοστάσιο πυρίτιδας του Tambov και το εργοστάσιο πυρίτιδας του Kazan, έλαβαν αποστολές οξέων από την Uralchem, όπως έδειξαν τα σιδηροδρομικά δεδομένα.
Τα ρωσικά φορολογικά τιμολόγια που διέρρευσαν, τα οποία εξέτασε το Reuters, αποκάλυψαν επίσης ότι η Uralchem προμήθευσε πέρυσι τα εργοστάσια Sverdlov, Tambov και Kazan, καθώς και το κρατικό εργοστάσιο πυρίτιδας του Περμ.
