Η έκρυθμη κατάσταση στην Ουκρανία, αποτέλεσε το κεντρικό θέμα συζήτησης στην πρόσφατη τηλεδιάσκεψη μεταξύ του Πρόεδρου Μπάιντεν και του Προέδρου Πούτιν. Εν συντομία, ο Αμερικανός Πρόεδρος προειδοποίησε πως η Ρωσία θα υποστεί σοβαρές οικονομικές κυρώσεις, αν υπάρξει κλιμάκωση στην Ουκρανία. Ο Ρώσος Πρόεδρος από την άλλη, ζήτησε από τον Αμερικανό ομόλογό του, «εγγυήσεις» για τη μη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή. Αυτός εξάλλου είναι ένας διαχρονικός φόβος της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ.
Αυτός ο φόβος, είναι άρρηκτα συνδεμένος με το παρελθόν της Ρωσίας. Μέσα στην ιστορία, έχουν υπάρξει τρεις σοβαρές επιθέσεις από τη Δύση. Η πρώτη έγινε από τον Κάρολο ‘ΙΒ της Σουηδίας, ο οποίος ηττήθηκε από τον Πέτρο Α’ της Ρωσίας, στη μάχη της Πολτάβα. Η δεύτερη έγινε από τον Μέγα Ναπολέοντα, ο οποίος αν και κατόρθωσε να μπει στη Μόσχα, δεν κατάφερε να κρατήσει ασφαλείς τις γραμμές ανεφοδιασμού, με αποτέλεσμα την άτακτη υποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από το ρωσικό έδαφος. Η τρίτη και τελευταία επίθεση, έγινε από τον Αδόλφο Χίτλερ στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία αποτέλεσε την αρχή του τέλους της κυριαρχίας της Ναζιστικής Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.
Οι Ρώσοι επομένως, βλέπουν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο : ανά 100 περίπου χρόνια, κάποιος Δυτικός επιχειρεί να εισβάλλει στο έδαφος της Ρωσίας. Για αυτό το λόγο και με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ προσπάθησε να φτιάξει μια δική της σφαίρα επιρροής, που να λειτουργεί σαν ανάχωμα στη Δύση. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου βέβαια, οι περισσότεροι περίμεναν πως το ΝΑΤΟ θα διαλυόταν αφού το «αντίπαλο δέος» των ΗΠΑ, δεν υπήρχε πια. Αντίθετα, το ΝΑΤΟ, όχι μόνο δεν διαλύθηκε όπως το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αλλά εξελίχθηκε σε έναν αμυντικό οργανισμό που διευρύνει συνεχώς την ατζέντα του, με θέματα που καλύπτουν από τις υβριδικές απειλές και την κυβερνοασφάλεια, μέχρι και την κλιματική αλλαγή. Με άλλα λόγια, οι Ρώσοι βλέπουν το ΝΑΤΟ και οποιαδήποτε διεύρυνσή του ως μια απειλή για τα εθνικά τους συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο επομένως πως με τις επεμβάσεις τους στην Ουκρανία (και πιο παλιά στη Γεωργία), οι Ρώσοι προσπαθούν να δηλώσουν πως αυτή είναι η «δική τους γειτονία» και όχι των Αμερικανών.
Για να κατανοήσει κάποιος την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, πρέπει να λάβει υπόψη και την εσωτερική πολιτική σκηνή. Η Ρωσία βρίσκεται υπό απολυταρχικό καθεστώς, όπου οι εξουσίες είναι συγκεντρωμένες γύρω από το πρόσωπο του Πούτιν, της κυβέρνησης του και των συμβούλων του. Η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Πούτιν, ενώ τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα είναι εξαιρετικά μικρά και αδύναμα για να έχουν ακόμη και την ευκαιρία να πάρουν την εξουσία. Ο Πούτιν αναμένεται να μείνει Πρόεδρος της Ρωσίας μέχρι το 2036 και με εξαίρεση τη πολιτική δράση του Ναβάλνι, δεν υπάρχει πλέον κάποια ουσιαστική αντιπολίτευση ή αντίσταση. Απώτερος σκοπός του Πούτιν, είναι να επιστρέψει τη Ρωσία στο παλιό της μεγαλείο. Ο Πούτιν έχει δηλώσει πως η πτώση της ΕΣΣΔ ήταν ένα τραγικό γεγονός. Σε μια συνέντευξη του είχε υποστηρίξει πως αν είχε την ευκαιρία να αλλάξει ένα γεγονός από τη σύγχρονη ρωσική ιστορία, θα ανέτρεπε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε μια άλλη δήλωση του, θεωρούσε πως η Σοβιετική Ένωση ήταν η «Μεγάλη Ρωσία».
Πάντως, στην πιο πρόσφατη ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο Ρώσος Πρόεδρος έκανε λόγο για μια Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση που θα περιλαμβάνει όλες τις ασιατικές και ευρωπαϊκές χώρες, χωρίς εξαίρεση. Αυτή η Εταιρική σχέση, θα περιλαμβάνει και ελεύθερη διακίνηση αγαθών, χωρίς τον φόβο των κυρώσεων. Θα μπορούσε να λεχθεί επομένως, πως η Ευρασιατική Συνεργασία του Πούτιν, αποτελεί μια απάντηση για τις κυρώσεις στη Ρωσία μετά τα γεγονότα της Κριμαίας. Βέβαια, υπάρχει και η ερμηνεία πως το «Ευρασιατικό όραμα» του Πούτιν, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως η νέα «ανεξάρτητη» δύναμη, η οποία θα μείνει ουδέτερη στο νέο Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα. Ουσιαστικά ο Πούτιν, προτείνει μια τρίτη εναλλακτική, το να μείνει δηλαδή ο Ευρασιατικός χώρος ουδέτερος και να μην επιλέξει ανάμεσα στα στρατόπεδα των ΗΠΑ και της Κίνα. Προφανώς, αυτό σημαίνει πως ο Πούτιν αντιλαμβάνεται, και ας μην το ομολογεί δημόσια, πως οι ΗΠΑ και η Κίνα είναι οι δυο σύγχρονες υπερδυνάμεις, ενώ η Ρωσία παίζει τον ρόλο μιας σημαντικής περιφερειακής δύναμης. Με το να προσκαλεί τις άλλες χώρες να μείνουν ουδέτερες ο Πούτιν ίσως θα προσπαθήσει να καλύψει το κενό και να μετατρέψει την Ρωσία σε έναν άλλο κεντρικό παίκτη.
Το όραμα του Πούτιν για μια ισχυρή Ρωσία, που θα μπορεί να επηρεάζει τις διεθνείς εξελίξεις στον ίδιο βαθμό που επηρέαζε η ΕΣΣΔ, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αρκετά φιλόδοξο και δύσκολα υλοποιήσιμο. Με το να επεμβαίνει η Ρωσία στις γειτονικές της χώρες, χτίζει αργά αλλά σταθερά το προφίλ μιας υπερδύναμης. Το ερώτημα πλέον έγκειται, στο κατά πόσο η Αμερική (και η Ευρωπαϊκή Ένωση έως κάποιο βαθμό) θα επιτρέψει στον Πούτιν να κινείται ελεύθερα στην Ανατολική Ευρώπη.
*Ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος, τεταρτοετής φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
