Ο Πέδρο Σάντσεθ τα έπαιξε όλα για όλα με μία αιφνιδιαστική κίνηση υψηλού ρίσκου οδηγώντας την Ισπανία σε πρόωρες εκλογές το καλοκαίρι του 2023 μετά τη συντριβή στις περιφερειακές εκλογές. Στη βουλευτική κάλπη οι Σοσιαλιστές έχασαν, όμως το Λαϊκό Κόμμα έχασε εξίσου το στοίχημα να αναλάβει τη διακυβέρνηση. Και μία άκρως αμφιλεγόμενη συμφωνία με τους Καταλανούς αυτονομιστές για κοινοβουλευτική στήριξη έναντι αμνηστίας ήλθε να εξασφαλίσει στον Σάντσεθ δεύτερη πρωθυπουργική θητεία.
Εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων στους δρόμους της Ισπανίας και «πυρών» από την αντιπολίτευση, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (PSOE) έδωσε τα χέρια με τους αυτονομιστές του σκληροπυρηνικού κόμματος Μαζί για την Καταλονία (Junts) του φυγόδικου Καταλανού πρώην ηγέτη Κάρλες Πουτζδεμόν και της πιο μετριοπαθούς Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς (ERC).
Η κοινοβουλευτική στήριξή τους στην κυβερνητική σύμπραξη του PSOE με την αριστερή συμμαχία Sumar της Γιολάντα Ντίαθ είχε ως αντάλλαγμα τη δέσμευση υιοθέτησης νόμου για την αμνήστευση εκατοντάδων ενεχόμενων στο παράνομο δημοψήφισμα και τη μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας του 2017, που πυροδότησαν τη χειρότερη πολιτική κρίση στην Ισπανία σε τέσσερις δεκαετίες.
Ο πρωτεργάτης της απόπειρας απόσχισης Κάρλες Πουτζδεμόν είναι εκ των πλέον προβεβλημένων και αμφιλεγόμενων ωφελούμενων του επίμαχου νόμου, που πέρασε έπειτα από έξι μήνες τα κοινοβουλευτικά εμπόδια για να εγκριθεί εντός της εβδομάδας με οριακή πλειοψηφία 177 ψήφων υπέρ και 172 κατά. Μόλις ο νόμος δημοσιευθεί στην εφημερίδα της κυβερνήσεως, ο Πουτζδεμόν θα μπορεί να επιστρέψει στην Ισπανία μετά από σχεδόν επτά χρόνια αυτοεξορίας στο Βέλγιο.
Υπέρ του νόμου ψήφισαν το PSOE και η Sumar μαζί με το Junts και το ERC, τον συνασπισμό EH Bildu που τάσσεται υπέρ της ανεξαρτησίας των Βάσκων, το Βασκικό Εθνικιστικό Κόμμα (PNV), το Εθνικιστικό Μπλοκ της Γαλικίας (BNG) και τους Podemos. Το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (PP) και το ακροδεξιό Vox καταψήφισαν, μαζί με συντηρητικούς από τη Ναβάρα και τις Κανάριες Νήσους.
Βάσει του νόμου περί «θεσμικής, πολιτικής και κοινωνικής ομαλοποίησης στην Καταλονία» ακυρώνονται οι ποινές πολιτικών, αξιωματούχων, δημόσιων υπαλλήλων και υποστηρικτών εν γένει του κινήματος ανεξαρτησίας της Καταλονίας, το οποίο κορυφώθηκε τον Οκτώβριο του 2017, όταν η αυτονομιστική κυβέρνηση της περιοχής, υπό τον Κάρλες Πουτζδεμόν, αγνόησε τις εντολές των ισπανικών δικαστηρίων και προχώρησε σε δημοψήφισμα.
Πολλοί ψηφοφόροι τραυματίστηκαν κατά τη βίαιη επέμβαση της αστυνομίας για να εμποδιστεί η ψηφοφορία, ενώ κατόπιν της μονομερούς ανακήρυξης ανεξαρτησίας η Μαδρίτη διέλυσε το καταλανικό Κοινοβούλιο και επέβαλε άμεσο έλεγχο. Εννέα πολιτικοί ηγέτες φυλακίστηκαν με κατηγορίες που περιλάμβαν και τη στάση (έχουν, εν τω μεταξύ, ήδη λάβει χάρη από την κυβέρνηση Σάντσεθ), ενώ ο Πουτζδεμόν διέφυγε στη Γαλλία και στη συνέχεια στο Βέλγιο, αποφεύγοντας οριακά τη σύλληψη.
Με το νέο νόμο αποσύρονται εκκρεμείς διώξεις και ακυρώνονται ποινές για ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών, συμπεριλαμβανομένης της υπεξαίρεσης δημόσιων πόρων για τη χρηματοδότηση του δημοψηφίσματος του 2017, της πολιτικής ανυπακοής -αφορά ενδεικτικά τους εκπαιδευτικούς που άνοιξαν σχολεία για να χρησιμοποιηθούν ως εκλογικά κέντρα-, καθώς και της αντίστασης κατά της αρχής.
Οι μόνες εξαιρέσεις από τη νέα νομοθεσία περί αμνηστίας είναι οι δικαστικές υποθέσεις που σχετίζονται με τρομοκρατία και κατάχρηση δημόσιου χρήματος για προσωπικό πλουτισμό. Παράλληλα, αποσύρονται και ποινές που σχετίζονται με αστυνομικές ενέργειες καθ' όλη την περίοδο από το 2011 έως το 2023.
Είναι περίπλοκη και πιθανώς «γεμάτη» προσφυγές η διαδικασία που έπεται. Οι δικαστές της Ισπανίας έχουν στη διάθεσή τους δύο μήνες για να εξετάσουν την κάθε περίπτωση χωριστά και να εκδώσουν αποφάσεις βάσει του νέου νόμου, τον οποίο οι πολέμιοί του επιμένουν ότι θα επιχειρήσουν να ανατρέψουν. Δεδομένη είναι η έφεση περί αντισυνταγματικότητας του νόμου εκ μέρους του Λαϊκού Κόμματος (PP), με τον επικεφαλής του Αλμπέρτο Νούνιεθ Φεϊχό να εγκαλεί τον Πέδρο Σάντσεθ ότι έχει ανταλλάξει την πρωθυπουργία με προνόμια και ατιμωρησία.
Αποκρούοντας τη δήλωση του Ισπανού πρωθυπουργού ότι ο νόμος έχει σχεδιαστεί για να προωθήσει τη συνύπαρξη, ο Φεϊχό δήλωσε πριν την κοινοβουλευτική ψηφοφορία: «Αν ο Σάντσεθ αλλάζει τον νόμο κατ' εντολή εκείνων που τον παραβίασαν, αν διαγράφει τα εγκλήματα μιας ομάδας πολιτικών με αντάλλαγμα να γίνει πρωθυπουργός, τότε πώς το λέτε αυτό; Μην τολμήσετε να το ονομάσετε συνύπαρξη. Μην κοροϊδεύετε τον λαό».
Ο Πάμπλο Σιμόν, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Carlos III της Μαδρίτης, επισημαίνει ότι οι ίδιοι οι δικαστές θα μπορούσαν επίσης να ασκήσουν προσφυγές εάν θεωρήσουν ότι η χορήγηση γενικής αμνηστίας συνιστά διάκριση. «Κάθε δικαστής έχει διαφορετικά κριτήρια», επισημαίνει στους NYT θέτοντας και το ενδεχόμενο προσφυγής τους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο «εάν θεωρούν ότι η χορήγηση γενικής αμνηστίας αποτελεί διάκριση», οπότε συμπληρώνει «ο νόμος θα μπορούσε να 'παγώσει'».
Ο Πέδρο Σάντσεθ επιμένει ότι η πιο διαλλακτική προσέγγισή του στο καταλανικό ζήτημα, η οποία περιελάμβανε τη χορήγηση αμνηστίας πριν από τρία χρόνια σε εννέα καταδικασθένες Καταλανούς ηγέτες, έχει συμβάλει στη μείωση των εντάσεων. «Στην πολιτική, όπως και στη ζωή, η συγχώρεση είναι πιο ισχυρή από την πικρία. Σήμερα, η Ισπανία είναι πιο ευημερούσα και πιο ενωμένη από ό,τι το 2017. Η συνύπαρξη ανοίγει τον δρόμο», ανέφερε μετά την ψηφοφορία.
Και παρά το τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο που έχει δαπανήσει στο ζήτημα της αμνηστίας, το στοίχημα του Σάντσεθ φαίνεται να αποδίδει καθώς στις πρόσφατες εκλογές στην Καταλονία τα αποσχιστικά κόμματα έχασαν για πρώτη φορά εδώ και πάνω από μία δεκαετία την πλειοψηφία στο τοπικό Κοινοβούλιο, με την πρώτη θέση να καταλαμβάνει το Καταλανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSC). Ο Κάρλες Πουτζδεμόν δηλώνει πάντως ότι θα βρίσκεται πίσω στην Ισπανία όταν το καταλανικό Κοινοβούλιο συγκληθεί για να εκλέξει τον επόμενο πρόεδρο. Αν και ίσως να μην είναι και τόσο σίγουρο διότι εάν τελικά η ισπανική Δικαιοσύνη τον συνδέσει με τις ταραχές του 2019 στο αεροδρόμιο της Βαρκελώνης, θα μπορούσε να κατηγορηθεί για τρομοκρατία και κατ’ επέκταση να αποκλειστεί από το νόμο περί αμνηστίας.
Δημοσκόπηση του Σεπτεμβρίου του 2023 καταδείκνυε ότι το 70% των Ισπανών, συμπεριλαμβανομένου του 59% των ψηφοφόρων του PSOE στις τελευταίες εκλογές, ήταν αντίθετο με την αμνηστία. Η πιο πρόσφατη μέτρηση είχε δημοσιευτεί προ δύο μηνών από την εφημερίδα El Mundo, δείχνοντας ότι το 62% των Ισπανών απορρίπτουν την αμνηστία, ενώ το 48% των ψηφοφόρων στην Καταλονία την υποστηρίζουν.
