Η αποτελεσματική διαχείριση των πόρων και η ανάπτυξη χρηματοοικονομικών, οικονομικών, τεχνολογικών και κοινωνικών δυνάμεων αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για την επιτυχία και την ευημερία μιας χώρας. Σε σύγκριση με την ικανότητα ανάπτυξης και χρήσης στρατιωτικών δυνάμεων, οι εσωτερικές στρατηγικές που εστιάζουν στη διαχείριση και την ενίσχυση των υποδομών, της καινοτομίας και της κοινωνικής συνοχής αποδεικνύονται συχνά πιο καθοριστικές για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητα μιας χώρας.
Φυσικά, οι στρατιωτικές δυνάμεις διαδραματίζουν έναν ουσιώδη ρόλο ως μέσο αποτροπής και ως στρατηγικό εργαλείο σε περιπτώσεις κρίσης, αλλά οι σύγχρονες προκλήσεις απαιτούν μια πιο ολιστική προσέγγιση που ενσωματώνει την οικονομική και κοινωνική δυναμική.
Σε αυτό το πλαίσιο τίθεται το ερώτημα: Τι συμβαίνει με χώρες που, προσπαθούν να επαναφέρουν στο προσκήνιο τη στρατιωτική τους δύναμη, ελπίζοντας να αναβιώσουν τις φιλόδοξες επιρροές του αυτοκρατορικού τους παρελθόντος; Η απάντηση βρίσκεται στη συνεχή επίδραση των γεωπολιτικών εξελίξεων στην οικονομία.
Ορισμένες από τις χώρες με αυτοκρατορικό παρελθόν που σήμερα έχουν αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Ρωσία, το Ιράν, η Κίνα και η Τουρκία, αναστατώνουν την παγκόσμια ηρεμία με τις επεκτατικές τους βλέψεις, με τους ηγέτες τους να είναι ασυγκράτητοι για το ραντεβού με την ιστορία που θα αναβιώσει τις χαμένες αυτοκρατορίες τους. Όταν αναλύονται οι χώρες αυτές με βάση τις αυτοκρατορικές τους επιδιώξεις, αποκαλύπτεται μια τάση να αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια τάξη. Αυτές οι χώρες, παρά το γεγονός ότι υιοθέτησαν δυτικά πρότυπα στην οικονομική ανάπτυξη, αποφεύγουν να ενσωματώσουν τα θεμέλια της δημοκρατικής διακυβέρνησης – όπως είναι οι ανεξάρτητοι θεσμοί και οι ατομικές ελευθερίες – που έχουν αποτελέσει το επίτευγμα του Δυτικού πολιτισμού.
Τα τελευταία 20 έτη ακολουθήσαν το μονοπάτι της δύναμης μέσω των στρατιωτικών μέσων, για να αναβιώσουν τις χαμένες τους αυτοκρατορίες, ενώ παράλληλα ενισχύουν τη συνεργασία μεταξύ τους αλλά και με άλλα αυταρχικά καθεστώτα. Αυτή η προσέγγιση τους επιτρέπει, από τη μία πλευρά, να προβάλλουν την εικόνα μιας μεγάλης δύναμης, βασισμένης σε παλαιότερες αυτοκρατορικές αξίες, και από την άλλη, να προσπαθούν μέσω της σύγχρονης προπαγάνδας να πείσουν ότι μπορούν αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια τάξη σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Είναι η ώρα να δούμε τι έχουν καταφέρει μέχρι σήμερα.
Η Ρωσία: Ο Πούτιν, απομόνωσε τη Ρωσία, προκάλεσε σοβαρές ζημιές σκοτώθηκαν πολλοί περισσότεροι Ρώσοι απ’ ό,τι κανείς φανταζόταν, δημιουργώντας αναταραχές στη Σιβηρία, απόπειρα εισβολής στην Μόσχας του Πριγκοζίν, απώλεια των βάσεων στην Συρία και αποδεικνύοντας ότι η χώρα είναι εγγενώς αδύναμη καθώς την έσπρωξε στην αγκαλιά της Κίνας του αιώνιου εχθρού της όπου η Κίνα δεν ξεχνά την εκβιαστική προσάρτηση από την Ρωσία το 1860 της εξωτερικής βόρειας Μαντζουρίας, εν μέσω εμφύλιου πολέμου της Κίνας, έκτασης περίπου όπως της Ουκρανίας (η σημερινή περιοχή του Βλαδιβοστόκ). Ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος κατέστησε τους Ρώσους ισχυρούς στρατιωτικά, η άνοδος του Πούτιν επιδίωκε να αναστήσει τα παλιά αυτά πρότυπα, προβάλλοντας την εικόνα μιας υπερδύναμης.
Ωστόσο, τα γεγονότα δείχνουν ότι η πραγματικότητα απέναντι σε αυτό το όραμα είναι διαφορετική και έχει κοστίσει πάρα πολλά στη χώρα του. Η Ρωσία απέτυχε να αναβιώσει την αυτοκρατορία της, επί τρία χρόνια δεν κατάφερε να κατακτήσει την Ουκρανία, κόστισε στους Ρώσους πολλά ανθρώπινα θύματα, εξασθένισε την θέση της στον παγκόσμιο χάρτη και δαπάνησε τεράστια ποσά χρημάτων.
Αυτό έχει εξασθενήσει σημαντικά τη πολιτική του Πούτιν όπου αντιμετώπισε εσωτερική εξέγερση, βρίσκεται με πολιτικά προβλήματα και τώρα είναι αναγκασμένος να διαπραγματευτεί. Μόνο όταν υπάρχει αδιέξοδο σε έναν πόλεμο, διαπραγματεύεσαι για το τέλος του· όταν μια πλευρά έχει νικήσει την άλλη, δεν υπάρχει λόγος για διαπραγματεύσεις. Η διαπραγμάτευση θα περιλαμβάνει την απομάκρυνση της Ρωσίας από την Κίνα με αντάλλαγμα την οικονομική της ανάπτυξη. Οι Ρώσοι θα είναι πολύ πρόθυμοι σε αυτό, εφόσον θα φοβούνται σε κάποιο βαθμό τους νέους εξοπλισμούς της Ευρώπης.
Κίνα: Η Κίνα είναι ευάλωτη από την εξάρτηση της από τις εισαγωγές πρώτων υλών και από τις εξαγωγές, είναι ήδη πολύ ευάλωτη από την κατάρρευση των ακινήτων, τις υπερ-επενδύσεις και το δημογραφικό. Εάν χάσει την Ρωσία δεν έχει με ποιον να συμμαχήσει. Η Κίνα αντιμετωπίζει οικονομικές ύφεσεις και τώρα απευθύνεται στους Ιάπωνες για να σχηματίσει συμμαχία, με τον αιώνιο εχθρό της. Η Κίνα γίνεται ολοένα και πιο ασθενέστερη δύναμη.
Δεν τόλμησε να εισβάλει στην Ταιβάν και τώρα που χάνει την Ρωσία τον άλλο αιώνιο εχθρό της θα το σκεφτεί πολύ καλά αν το τολμήσει. Το 80% το πετρελαίου της διέρχεται δίπλα από τον στόλο των ΗΠΑ. Δεν έχει εισβάλει στην Ταϊβάν επειδή δεν μπορεί. Η ιδέα μιας εισβολής στην Ταϊβάν είναι ανέφικτη· γι' αυτό δεν πραγματοποιήθηκε, παρόλο που προσπαθεί η Κίνα να φαίνονται ως υπερδύναμη. Είναι περισσότερες σε αξία οι νέες κινέζικες εταιρίες IPOs που προτιμούν να εισάγονται στην χρηματιστηριακή αγορά των ΗΠΑ από αυτές που εισάγονται στην Κίνα. Η deepseek τελικά είναι προϊόν «απόσταξης» του ChatGPT και άλλων δυτικών μοντέλων ΤΝ.
Ιράν: Το Ιράν ήταν το πρώτο που είδε τα αυτοκρατορικά του όνειρα να διαλύονται καθώς αδρανοποιήθηκε μετά την εξουδετέρωση των πληρεξουσίων του, των Χούθι, της Χεζμπολάχ και της Χαμάς, από το Ισραήλ. Η άμυνά του είχε εξουδετερωθεί σε μεγάλο βαθμό μέχρι που σκέφτεται να μεταφέρει την πρωτεύουσα στο Makran στο κόλπο του Ομάν, για να είναι εκτός εμβέλειας της ισραηλινής αεροπορίας. Έχει τεράστιες ελλείψεις φυσικού αερίου για θέρμανση, πρέπει να επιδοτεί κατά πολύ τα καύσιμα για να αντέχουν οι κάτοικοι να αγοράζουν βενζίνη για τα αυτοκίνητα τους, και έχει ένα θυμωμένο λαό από την καταπίεση, την ανελευθερία και την κατασπατάληση των χρημάτων για υποστήριξη της Συρίας και των άλλων πληρεξουσίων που όλοι κατέρρευσαν.
Τουρκία: Είναι η σειρά της Τουρκίας να γνωρίσει την ήττα των αυτοκρατορικών της ονείρων. Η οικονομία της είναι η χειρότερη από τις παραπάνω αναθεωρητικές χώρες. Η ασυγκράτητη υπερφιλοδοξία το Ερντογάν να γίνει σώνει και καλά οθωμανός αυτοκράτορας έχει ήδη ξεσηκώσει τους βιομήχανους στο εσωτερικό της και όλους του γειτονικούς λαούς αλλά και τις ΗΠΑ. Το επόμενο διάστημα θα εμφανιστούν οι εξελίξεις προς αυτήν την κατεύθυνση και ποιες χώρες θα την αντιμετωπίσουν και θα την επιτηρούν.
Έχοντας εξουδετερωθεί οι αυτοκρατορικές βλέψεις της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας που ακολουθεί σύντομα, οι ΗΠΑ θα μπορούν να επικεντρωθούν στην ανάσχεση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών τις Κίνας στο διεθνές εμπόριο που δημιουργεί προβλήματα στις ελλειμματικές χώρες καθώς έχει καταφέρει να έχει εμπορικά πλεονάσματα ενός τρισ.εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.
Επίσης θα την αποτρέψουν να εκβιάσει τις δυτικές χώρες μια διακοπή της προμήθειας των σπάνιων γαιών και των κρίσιμων υλικών τα οποία προς το παρόν κατέχει κατά 85% παγκοσμίως. Τα υλικά αυτά είναι άκρως απαραίτητα για τις ΗΠΑ και για την Δύση καθώς χρησιμοποιούνται στην υψηλή αεροδιαστημική τεχνολογία και την Τεχνητή Νοημοσύνη που είναι εξαιρετικά απαραίτητη για την αύξηση της παραγωγικότητας τόσο της παροχής υπηρεσιών όσο και της παραγωγής αγαθών. Και αυτό μέχρι η δύση να αποκτήσει δικές της πηγές αυτό των υλικών.
Οι διαπραγματεύσεις για το μέλλον της Ρωσίας και της Ουκρανίας, που συμβολικά έγιναν στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας δεν είναι απλώς διαπραγματεύσεις για τη Ρωσία, αλλά διαπραγματεύσεις για τη Μέση Ανατολή, επίσης, και διαπραγματεύσεις για το πώς θα διαμορφωθεί η Νέα Παγκόσμια Τάξη. Η ιδέα 3 ενεργειακοί κολοσσοί, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία να συζητούν στο Ριάντ για τη νέα τάξη πραγμάτων σίγουρα δεν αρέσει στην Κίνα στο Ιράν και στην Τουρκία.
Επίσης, ανοίγεται διάδρομος στην Ινδία στον εν δυνάμει ανταγωνιστή της Κίνας, από όπου θα περάσει ο Ινδικός Δρόμος του μεταξιού, για να δημιουργήσει ειρήνη και ευημερία στην Μέση Ανατολή. Από εκεί θα διέρχονται τα εμπορεύματα της Ινδίας, η οποία με F35 από τις ΗΠΑ, κρατά αποστάσεις από τις παραπάνω αναθεωρητικές χώρες. Η Ινδία μέχρι τώρα χρησιμοποιεί τον διεθνή διάδρομο μεταφοράς από Βορρά προς Νότο που συνδέει την Βομβάη της Ινδίας με το Σαντ Πέτερςμπουργκ της Ρωσίας μέσω του Ιράν. Τώρα οι ΗΠΑ προσφέρουν, στην Ινδία και άλλη επιλογή, διάδρομο Ινδία–Μέση Ανατολή–Ευρώπη (IMEC), τον λεγόμενο Ινδικό Δρόμο του Μεταξιού. Ο διεθνής διάδρομος μεταφοράς από Βορρά προς Νότο από το λιμάνι του Chabahar του Ιράν θα χάσει την σημασία του.
Σαουδική Αραβία η νέα μεγάλη δύναμη: Οι Αραβο-ισραηλινοί πόλεμοι ξεκίνησαν το 1948 και δεν σταμάτησαν ποτέ, ίσως ήρθε η ώρας να σταματήσουν. Το κλειδί για μια ειρήνη είναι να συμπεριληφθούν οι Άραβες σε μια ειρηνευτική συμφωνία. Μετά την κατάρρευση του Ιράν που προσπάθησε με τους πληρεξουσίους του να ανατρέψει την ειρήνευση στην περιοχή, η μοναδική χώρα που μπορεί να ηγηθεί στην περιοχή είναι η Σαουδική Αραβία, μέσω των Συμφωνιών του Αβραάμ και του IMEC του ινδικού δρόμου του μεταξιού. Καλώντας τη Σαουδική Αραβία, στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις ουσιαστικά ενσωματώνεται στον κύκλο των μεγάλων δυνάμεων. Όπου οι τρεις κύριοι παραγωγοί πετρελαίου κάθονται στο τραπέζι και αποφασίζουν το μέλλον της Ευρώπης, ενώ οι Ευρωπαίοι δεν συμμετέχουν στα αποφασιστικά βήματα, για το μέλλον του κόσμου, της Μέσης Ανατολής κλπ.
Η Ευρώπη, στο μεταξύ, δεν είναι μία ενιαία χώρα, αποτελείται από πολλές χώρες. Όταν κοιτάμε την Ευρώπη, βλέπουμε ότι έχει επιστρέψει στο πρότυπο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως αποσπασματικές χώρες που ακολουθούν διαφορετικές πολιτικές και έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Έτσι, η ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι θα εγγυηθούν την Ουκρανία – δηλαδή θα βρίσκονται στη γραμμή μάχης με τους Ρώσους αν αυτοί δεν τηρήσουν την συμφωνία – δεν έχει ρεαλιστική βάση για τους Ευρωπαίους, εκτός εάν προχωρήσουν σε περεταίρω αμυντική ένωση με κοινή εξωτερική πολιτική αφού διαβάσουν αυτά τα πλανητικά μηνύματα και μπορέσουν να συμφωνήσουν μεταξύ τους. Η ουδετερότητα της Ουκρανίας εγγυάται, αν οι οι ΗΠΑ πάρουν αυτά που θέλουν, π.χ. τα ορυκτά – και οι Ρώσοι λάβουν εγγύηση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα εισέλθει στην Ουκρανία. Χρειάζεται όμως οι Ρώσοι να φοβούνται μια καλά εξοπλισμένη Ευρώπη όταν θα εξοπλιστεί μετά από χρόνια, ώστε να τηρήσουν τα συμφωνημένα και να μην «ξανακυλήσουν» σε αυτοκρατορικές φιλοδοξίες»
Οι ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι υπερδύναμη, παρόλο τα δημοσιονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, αυτή είναι η ευκαιρία της να εμπλακεί στη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης, στην οποία το οικονομικό κόστος για την αποτροπή των επιθέσεων φιλόδοξων ηγετών που θέλουν να ανακτήσουν τις αυτοκρατορίες τους θα μοιράζεται με αρκετές άλλες χώρες ώστε να σταματήσει να υποχρεώνεται να επεμβαίνει σε κάθε σημείο αναταραχής στον κόσμο και να αιμορραγεί οικονομικά.
Οι ΗΠΑ θέλουν να ξεπεράσουν το οικονομικό βάρος τους και να είναι υπεύθυνες για κάθε χώρα που μπορεί να δέχεται επίθεση, διότι το υπέρογκο χρέος τους των 36 τρισ.εκατομμυρίων δολαρίων δεν της το επιτρέπει πλέον. Οι δυσβάστακτοι τόκοι 13% των εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού, ποσό είδη μεγαλύτερο από τις αμυντικές δαπάνες, μπορεί να διπλασιαστούν σε μια δεκαετία εάν οι ΗΠΑ δεν μειώσουν το έλλειμα του κρατικού προϋπολογισμού των 1,8 τρισ., που τις υποχρεώνει να δανείζονται συνεχώς.
Βασικό ερώτημα στη γεωπολιτική και στην οικονομία είναι τι μπορεί να κάνει μια χώρα. Φαίνεται ότι οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν την νέα τάξη πραγμάτων.
Ο Τραμπ θέλει ένα κόσμο όπου αυτός δεν είναι υπεύθυνος για τον κόσμο, όπου οι Κινέζοι είναι απομονωμένοι, οι Ευρωπαίοι κατακερματισμένοι και σε χάος ως προς το τι θα κάνουν. Οι ΗΠΑ θα εξασφαλίσουν την ειρήνη σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά θα εξακολουθούν, παρά την ειρήνη, να πωλούν εξοπλισμούς ακόμα και εάν δεν γίνονται πόλεμοι ώστε οι χώρες να είναι προετοιμασμένες με ισχυρή αμυντική προτροπή να αντιμετωπίσουν τον επόμενο φιλόδοξο αυταρχικό ηγέτη που θέλει να αναβιώσει την αυτοκρατορία του και να τον γράψει ιστορία.
Αυτό που οι ΗΠΑ έχουν κάνει με τον κόσμο είναι αυτό που έκαναν στο εσωτερικό τους: υπερέβησαν τα καθιερωμένα, και το κάνουν γρήγορα, γιατί καταλαβαίνουν ότι έχουν μόνο λίγο χρόνο πριν όλοι οργανωθούν, και για αυτό ο Τράμπ κινείται με ταχύτητα, δημιουργώντας αναστάτωση και εκτοξεύοντας «πυροτεχνήματα» με τον άγαρμπο τρόπο του, αποπροσανατολίζοντας την κοινή γνώμη και τους αντιπάλους, για να αναδιαμορφώσει το αποτυχημένο κατεστημένο.
Οι ΗΠΑ βλέπουν μια αδύναμη αλλά «φιλική» Ρωσία για τις ΗΠΑ, μια κατακερματισμένη Ευρώπη, όπου το ΝΑΤΟ δεν είναι πλέον θέμα και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί οντότητα – αντιμετωπίζουν κάθε ευρωπαϊκή χώρα ξεχωριστά – και μια Κίνα που είναι απομονωμένη από οποιονδήποτε κύριο σύμμαχο, σχηματίζοντας έναν πολύ διαφορετικό κόσμο, και έναν πολύ ασφαλή κόσμο για τις ΗΠΑ, έτσι ώστε να μπορέσει να βάλει σε τάξη το χάος στο εσωτερικό της.
Παρόμοια στρατηγική υλοποίησης είχε κάνει και οι πρόεδροι των ΗΠΑ Johnson με το μεταναστευτικό και ο Roosevelt με το πρόβλημα των τραπεζών, και οι δύο τους προσπάθησαν με γρήγορες κινήσεις τις πρώτες 100 μέρες υπερβαίνοντας τα καθιερωμένα, να προλάβουν τις αντιδράσεις του κατεστημένου και να διορθώσουν τα τότε σημαντικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ΗΠΑ.
Σε έναν κόσμο όπου οι γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν άμεση επίδραση στις εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές δομές των κρατών, η εικόνα που προβάλλεται είναι αυτή της διαρκούς αναστάτωσης και αναδιαμόρφωσης. Ενώ ο Πούτιν προσπαθεί να ξαναστήσει τη Ρωσία στα παλιά της αίγλη, άλλες μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία, υιοθετούν στρατηγικές που βασίζονται στη συντήρηση και ενίσχυση της παγκόσμιας ισορροπίας, ακόμη και αν αυτό σημαίνει την απομόνωση ή την αντιπαράθεση με άλλες χώρες. Σε αυτή τη σκηνή, ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης είναι κρίσιμος, καθώς επηρεάζει τη δημόσια αντίληψη και συμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτικής ατμόσφαιρας.
Συνοψίζοντας, η παρούσα γεωπολιτική κατάσταση χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις και μεταβολές που δείχνουν πως, παρά τις μεγάλες επιδιώξεις για στρατιωτική υπεροχή, οι εσωτερικές στρατηγικές για την αποτελεσματική διαχείριση των πόρων, την ανάπτυξη των οικονομικών δυνατοτήτων και την προσαρμογή στις νέες τεχνολογικές και κοινωνικές προκλήσεις είναι πιο καθοριστικές για τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας.
Η Ρωσία υπό την ηγεσία του Πούτιν, παρά τις προσπάθειες της να επαναφέρει στο προσκήνιο το παρελθόν της, αντιμετωπίζει σοβαρές εσωτερικές δυσκολίες που την καθιστούν αδύναμη, ενώ οι παγκόσμιες δυνάμεις επαναπροσδιορίζουν συνεχώς τις θέσεις τους σε ένα μεταβαλλόμενο παγκόσμιο τοπίο. Αυτή η κατάσταση απαιτεί προσεκτική παρακολούθηση και ανάλυση, καθώς οι συνέπειες των γεωπολιτικών αποφάσεων επηρεάζουν βαθιά τόσο την εσωτερική πολιτική όσο και την παγκόσμια τάξη και τις οικονομίες. Η χώρα μας που ασχολείται τόσο πολύ με τα τραίνα θα πρέπει να αναρωτηθεί εάν τα τραίνα φθάνουν στα λιμάνια για να αξιοποιηθούν από τον IMEC.
Επίσης θε πρέπει να κατανοήσει βαθιά τα παραπάνω και να αδράξει τις ευκαιρίες. Ο κόσμος αλλάζει σύμφωνα με τους μεγάκυκλους της οικονομίας και αλλάζουν τα πάντα [ απόσπασμα του άρθρου της 29/4/2024: «Ο νέος κύκλος (2024-2052] θα συμβαίνει σε ένα περιβάλλον όπου η διαπολιτισμική διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών συστημάτων διακυβέρνησης και ανελεύθερων καθεστώτων, (μερικές φορές και με θρησκευτικά χαρακτηριστικά), γίνεται ολοένα και πιο εμφανής…]
Όπως έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης το κακό στην αρχή πάντα θριαμβεύει αλλά στο τέλος πάντα νικιέται.
* Γιώργος Ατσαλάκης, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
