Μπορεί να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία η ανησυχία της Ευρώπης ότι ενδεχόμενη επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών θα σημάνει το «τέλος» του ΝΑΤΟ όπως το γνωρίζουμε, ή υπάρχει βάση σε αυτές τις εκτιμήσεις;
Στη Σύνοδο Κορυφής του Ιουλίου στην Ουάσιγκτον για τα 75 χρόνια της Συμμαχίας η ατμόσφαιρα ήταν λιγότερο «πανηγυρική» και ανέδιδε περισσότερο το στοιχείο του άγχους. Η αμφισβήτηση του Τζο Μπάιντεν εν όψει των εκλογών του Νοεμβρίου μπορεί να κυριάρχησε στον Τύπο και τα «πηγαδάκια», αλλά στο παρασκήνιο διεξαγόταν μια άλλη «εκστρατεία» με σκοπό τη διερεύνηση των πραγματικών προθέσεων του Ντόναλντ Τραμπ έναντι του ΝΑΤΟ.
Υπουργοί και ανώτεροι αξιωματούχοι σκανδιναβικών χωρών και κυβερνήσεων της ανατολικής Ευρώπης είχαν προγραμματίσει συναντήσεις με πρόσωπα που έχουν συνεργαστεί στενά με τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ και θεωρούνται γνώστες των θέσεών του, όπως ο πρώην επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας Κιθ Κέλογκ και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο. Η βολιδοσκόπηση αφορούσε, σύμφωνα με τους Financial Times, το κατά πόσο ο Ντόναλντ Τραμπ προτίθεται να υλοποιήσει τις απειλές του σε περίπτωση επανόδου στον Λευκό Οίκο.
Ο Αμερικανός πρώην πρόεδρος έχει δημιουργήσει ανησυχία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, άλλοτε κάνοντας λόγο για ενδεχόμενη απόσυρση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ και άλλοτε αμφισβητώντας το Άρθρο 5, τη βασική αρχή της Συμμαχίας, που προβλέπει ότι μια επίθεση κατά χώρας-μέλους ισοδυναμεί με επίθεση εναντίον όλων και επιφέρει απάντηση από το σύνολο των Συμμάχων.
Και μπορεί το Κογκρέσο να έχει διασφαλίσει ότι δεν αρκεί μία προεδρική απόφαση για έξοδο της χώρας από το ΝΑΤΟ, αλλά το «ας τους κάνει ό,τι θέλει ο Πούτιν» ήταν μια φράση που σήμανε συναγερμό στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο Τραμπ έχει κατηγορήσει τους Ευρωπαίους ότι δεν δαπανούν για την Άμυνα το 2% του ΑΕΠ όπως οφείλουν (μολονότι αυτό είναι στόχευση, και όχι απαράβατη υποχρέωση) και ως εκ τούτου δεν θα τους συντρέξει σε περίπτωση επίθεσης εναντίον τους.
Πλέον, όμως, μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, 23 από τα 31 μέλη της Συμμαχίας έχουν ούτως ή άλλως αυξήσει τις δαπάνες τους για την Αμυνα, καλύπτοντας και ξεπερνώντας το 2%. Πρόκειται για αποτέλεσμα των πιέσεών του, ένα προσωπικό επίτευγμα, ισχυρίζεται σχετικά ο Τραμπ και πλέον θέτει νέο «αίτημα» στους Ευρωπαίους: Να «πληρώσουν το μερίδιό τους» για τη στήριξη της Ουκρανίας. Οι ευρωπαϊκές χώρες από κοινού έχουν δεσμευτεί για δαπάνες ύψους τουλάχιστον 102 δισ. ευρώ για την Ουκρανία από το 2022, την ώρα που οι ΗΠΑ διαθέτουν 74 δισ ευρώ. Η ΕΕ τον Φεβρουάριο συμφώνησε ένα επιπλέον πακέτο στήριξης ύψους 50 δισ ευρώ.
Ανεξαρτήτως, όμως, της πραγματικότητας, από όλες τις «προειδοποιήσεις» του Τραμπ, αναλυτές εκτιμούν ότι το πιο πιθανό σενάριο είναι η αναστολή της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία σε περίπτωση που το Κίεβο απορρίψει τις «ειρηνευτικές συνομιλίες» με τη Μόσχα του είδους στις οποίες ίσως πιέσει ο Τραμπ. Είναι κάτι που οι Ευρωπαίοι έχουν ήδη συμπεριλάβει στις εκτιμήσεις και τους σχεδιασμούς τους, αναγνωρίζοντας ως πολύ πιθανό το ενδεχόμενο να πρέπει να σηκώσουν πολύ μεγαλύτερο -ή και εξ ολοκλήρου- το βάρος του πολέμου στην Ουκρανία.
Ωστόσο το σενάριο «απόσυρσης» των ΗΠΑ από την Ουκρανία είναι πολύ διαφορετικό από το ενδεχόμενο να μην υποστηρίξουν ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, όπως τη Λετονία για παράδειγμα, στην περίπτωση που δεχθεί επίθεση. Διότι αν το Άρθρο 5 της Συμμαχίας τεθεί υπό αμφισβήτηση, τότε χάνει το νόημά του το «συμβόλαιο» μεταξύ των Συμμάχων -και αυτό είναι κάτι που όντως μπορεί να οδηγήσει στη διάλυση του ΝΑΤΟ.
Την ευρωπαϊκή ανησυχία για το ΝΑΤΟ στην περίπτωση που επανεκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ έχει επιχειρήσει να υποβαθμίσει ο απερχόμενος γενικός γραμματέας της Συμμαχίας Γενς Στόλτενμπεργκ. Σε συνέντευξή του στον Guardian, στο περιθώριο της πρόσφατης Συνόδου της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ένα φόρουμ-«πνευματικό παιδί» του Εμανουέλ Μακρόν προκειμένου η Βρετανία να μπορεί να συνομιλεί με της ΕΕ μετά το Brexit), ο Στόλτενμπεργκ δήλωνε αισιόδοξος για το μέλλον της Συμμαχίας και καλούσε τους Ευρωπαίους ηγέτες να μην πέσουν στην παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας.
«Υπήρχαν ανησυχίες και το 2016. Η πραγματικότητα είναι ότι το ΝΑΤΟ είναι ισχυρότερο τώρα [...] περισσότερα στρατεύματα, υψηλή ετοιμότητα» επισήμανε. Με την εμπειρία τεσσάρων χρόνων συνεργασίας με τον Τραμπ, ο απερχόμενος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ πρόσθεσε συμβουλευτικά ότι ο καλύτερος δρόμος είναι η προσέγγιση. Ανεξαρτήτως ρητορικής στη διάρκεια των προεδρικών εκλογών, η Ευρώπη θα πρέπει να κάτσει στο τραπέζι με τον Τραμπ· θα πρέπει να επαναλάβει αυτό που έπραξε το 2016, να ακούσει τις αιτιάσεις του και να αντιδράσει κατάλληλα. Εξέφρασε την εκτίμηση, δε, ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν στο ΝΑΤΟ επειδή η Συμμαχία αντιπροσωπεύει το 50% της παγκόσμιας «στρατιωτικής ισχύος». Εάν οι ΗΠΑ φύγουν, θα μείνουν μόνες και θα αντιπροσωπεύουν μόλις το 25% αυτής της στρατιωτικής ικανότητας.
Ο «κλήρος» του διαμεσολαβητή πέφτει στον νέο γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, Ολλανδό πρώην πρωθυπουργό Μαρκ Ρούτε, ο οποίος αναλαμβάνει επίσημα από την 1η Οκτωβρίου. «Είναι πραγματικά ένας έμπειρος πολιτικός και αυτό είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί η συνοχή της συμμαχίας» δήλωσε στο CNN Ευρωπαίος αξιωματούχος. Άλλοι διπλωμάτες πρόσθεσαν πως ο Ρούτε είναι ένας ένθερμος υποστηρικτής της διατλαντικής συνεργασίας και άνθρωπος που μπορεί να επιτύχει συναινέσεις.
Ο Ολλανδός πρώην πρωθυπουργός είναι σε θέση να συνεργαστεί με όποιον εκλεγεί πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον Τραμπ, η καλή σχέση που είχε μαζί του και στο παρελθόν εκτιμάται ότι θα αποτρέψει τον πρώην πρόεδρο να λάβει αποφάσεις που θα υπονομεύσουν τη Συμμαχία, εκτιμούν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι.
«Ο Τραμπ συμπαθεί τους ανθρώπους που διαφωνούν μαζί του, ειδικά αν το κάνουν με σεβασμό» σύμφωνα με τον Πιτ Χούκστρα, πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Ολλανδία από το 2018 έως το 2021. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ «δεν ήταν ποτέ εναντίον του ΝΑΤΟ», αλλά μάλλον «κατά ενός ΝΑΤΟ το οποίο οι Ευρωπαίοι δεν στηρίζουν». Εν ολίγοις, όπως εύστοχα το έθεσε άλλος διπλωμάτης «αν και ο Ρούτε θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του, δεν είναι και υπερήρωας», και «τελικά αυτό που έχει σημασία για το ΝΑΤΟ είναι η πραγματική δράση και -το πιο σημαντικό- πραγματικά χρήματα».
