Ο απόλυτος άρχων είναι ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, και ο (όποιος) πρόεδρος εκτελεί. Όταν όμως πεθαίνει αιφνίδια ο πρόεδρος εκείνος που προαλειφόταν ως διάδοχός του και ουσιαστικά τινάζονται στον αέρα οι προσεκτικοί σχεδιασμοί για μία ομαλή μετάβαση στα ηνία του θεοκρατικού καθεστώς, ελλοχεύει ο κίνδυνος να ανοίξει ένα κεφάλαιο αστάθειας σε στιγμή κατά την οποία η Ισλαμική Δημοκρατία στέκεται πιο απονομιμοποιημένη παρά ποτέ στα μάτια των Ιρανών και ενώπιον τεράστιων εξωτερικών προκλήσεων.
Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα που προβάλλει πίσω από το θάνατο του Εμπραχίμ Ραΐσι, προστατευόμενου του Ραΐσι και ευνοούμενου του Σώματος των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) που είναι ταγμένοι να υπερασπιστούν το θεοκρατικό καθεστώς διακινδυνεύοντας ακόμη και εμφύλιο πόλεμο, και έχουν αποκτήσει τεράστια πολιτική και οικονομική επιρροής τις δεκαετίες αφότου ιδρύθηκαν από τον Αγιατολάχ Ρουχολά Χομεΐνί ως θεματοφύλακες της Ισλαμικής Επανάστασης.
Ακριβώς διότι ο πρόεδρος εκτελούσε και δεν χάρασσε πολιτική, ο θάνατος του Εμπραχίμ Ραϊσι δεν προοιωνίζεται μεταβολές στην εξωτερική πολιτική που ακολουθεί το Ιράν, την περιφερειακή στρατηγική και τη χρήση των πληρεξουσίων του για να εξάγει τρομοκρατία, τη στάση έναντι του Ισραήλ ή το ανοιχτό ζήτημα του πυρηνικού προγράμματος. Η πιο κρίσιμη συζήτηση δεν είναι αυτή που αφορά τη διαδοχή Ραϊσι, αλλά τη διαδοχή Χαμενεΐ.
Το Ιράν βρισκόταν ήδη σε διαδικασία εσωτερικής μετάβασης λόγω της προχωρημένης ηλικίας του Χαμενεΐ. Το σύστημα κινείται σε κάθε περίπτωση για να διασφαλίσει ότι o επόμενος ανώτατος ηγέτης θα είναι πλήρως ευθυγραμμισμένος με το όραμα Χαμενεΐ για το μέλλον της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Όσο για τον επόμενο πρόεδρο, αρκεί να είναι «ένα πλήρως υποταγμένο διακοσμητικό στοιχείο», σημειώνει ο Άλι Βάεζ, διευθυντής του τμήματος για το Ιράν στο think-tank International Crisis Group.
Δεν λείπουν οι σκληροπυρηνικοί στους κόλπους του ισλαμικού κατεστημένου που είναι έτοιμοι να πάρουν τη θέση του Ραϊσί -μεταξύ αυτών ο μεταβατικός πρόεδρος Μοχάμεντ Μοχμπέρ και ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου Μοχάμεντ Μπαγκέρ Καλιμπάφ. Οποιοδήποτε ζήτημα διαφορετικής κατεύθυνσης στην εξωτερική πολιτική της Τεχεράνης (προφανώς όχι προς το πιο… διαλλακτικότερο) τοποθετείται πιο μακροπρόθεσμα, και συνδέεται με το ποιος θα είναι ο νέος ανώτατος ηγέτης. Αυτή είναι η κρίση διαδοχής που πυροδοτεί ο θάνατος Ραϊσι.
Ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ είχε επενδύσει στον Ραΐσι ως συνεχιστή του προσβλέποντας σε μία ομαλή διαδικασία διαδοχής, όμως ο θάνατος του τελευταίου έρχεται να εντείνει τις εσωτερικές διαμάχες που ήδη μαίνονταν. Ο σκληροπυρηνικός Ραΐσι, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Χασάν Ρουχανί, ακολουθούσε τις εντολές και δεν είχε αμφισβητήσει τους πανίσχυρους Φρουρούς της Επανάστασης ούτε σε ζητήματα εσωτερικής, ούτε εξωτερικής πολικής, σημειώνει η Έλι Γκερανμάγεχ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR).
Η «απόδοση» του Εμπαχίμ Ραΐσι ως προέδρου είχε εγείρει ερωτήματα σχετικά με το αν θα ήταν ο κατάλληλος διάδοχος. Κύριος αντίπαλός του θεωρούνταν ο Μοτζταμπά Χαμενεΐ, γιος του ανώτατου πνευματικού ηγέτη του Ιράν, όμως η υποψηφιότητά του προσέκρουε στις «επαναστατικές αρχές της χώρας». Με τους προηγούμενους ανώτατους ηγέτες να υποστηρίζουν ότι η κληρονομική διαδοχή υπό τον σάχη ήταν παράνομη, «θα ήταν δύσκολο να την ‘πουλήσουν’ στον ιρανικό λαό τώρα», αναφέρει στους New York Times ο Σέι Χατίρι, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Yorktown, ερευνητικό ίδρυμα που επικεντρώνεται στη μελέτη του ανταγωνισμού των υπερδυνάμεων. Πέραν αυτού, μία τέτοια τροπή θα μπορούσε να ενισχύσει θεωρίες ότι ο θάνατος Ραϊσί δεν επρόκειτο για ατύχημα, σημειώνουν αναλυτές στον διεθνή Τύπο.
Βάσει του Συντάγματος, η 88μελής Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων επιλέγει το διάδοχο του ανώτατου ηγέτη μετά τον θάνατό του. Τα μέλη της ίδιας της Συνέλευσης, ωστόσο, πρέπει να έχουν εκ των προτέρων την έγκριση του Συμβουλίου Φρουρών του Ιράν, ένα ισχυρό 12μελές όργανο επιφορτισμένο με την εποπτεία των εκλογών και της νομοθεσίας. Η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων έχει γίνει όλο και πιο σκληροπυρηνική με την πάροδο των ετών. Στην ψηφοφορία του Μαρτίου, ο Ραΐσι επανεξελέγη στη συνέλευση και το Συμβούλιο των Φρουρών απαγόρευσε στον Ρουχανί να διεκδικήσει την προεδρία.
Ενώ υπάρχουν διαδικασίες για την επιλογή του ανώτατου ηγέτη, οι συζητήσεις για τη διαδοχή είναι πάντα «πολύ αδιαφανείς», αναφέρει στο CNN ο Σανάμ Βακίλ, διευθυντής του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στη δεξαμενή σκέψης Chatham House στο Λονδίνο, προσθέτοντας ότι οι διεργασίες λαμβάνουν χώρα «μέσα σε έναν πολύ στενό κύκλο ατόμων».
Για να διαφωνίες και απρόβλεπτες καταστάσεις στους κόλπους του καθεστώτος, ο Χαμενεΐ προετοίμαζε συστηματικά τον Ραΐσι για την επόμενη ημέρα· άλλωστε τον είχε επιλέξει ακριβώς για έβλεπε ότι είναι «ακίνδυνος» και διά του αποκλεισμού των μεταρρυθμιστών αντιπάλων του, εξασφάλισε ότι θα ήταν ο νικητής των εκλογών του 2021. Όμως, οι σχεδιασμοί για τη διαδοχή κατέρρευσαν μαζί με το ελικόπτερο που κατέπεσε στην ιρανική επαρχία Ανατολικό Αζερμπαϊτζάν, και ανάμεσα στους αγνώστους Χ περιλαμβάνεται και εάν οι πανίσχυροι Φρουροί θα εκμεταλλευτούν και σε ποιο βαθμό την εύθραυστη υγεία του 85χρονου Χαμενεΐ και τους φόβους του καθεστώς για πιθανή αστάθεια, ώστε να εδραιώθούν ακόμη περισσότερο.
Ο Άφστον Όστοβα, συγγραφέας του προς έκδοση βιβλίου «Wars of Ambition: The United States, Iran, and the Struggle for the Middle East, επισήμαινε σε πρόσφατο άρθρο του, που ανακαλεί ο Guardian, ότι οι βασικοί καθοριστικοί παράγοντες της επόμενης ημέρας θα είναι πιθανότατα ένας συνδυασμός της διαδοχής του Χαμενεΐ και της «υπέρμετρης επιρροής» του Σώματος των Φρουρών της Επανάστασης, οι οποίοι μαζί «έχουν καταλήξει να καθορίζουν την Ισλαμική Δημοκρατία και τη θέση της στον κόσμο».
«Αν και ο Χαμενεΐ υπήρξε ο κυριότερος ευεργέτης του IRGC, κατά καιρούς ενήργησε για να περιορίσει τις φιλοδοξίες του […] Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, όπου ο Χαμενεΐ έχει γενικά προτιμήσει μια σταδιακή προσέγγιση, μια προσέγγιση που προσπάθησε να εξισορροπήσει τη διεκδικητικότητα του Ιράν με την επιθυμία να περιορίσει την κλιμάκωση», επισημαίνει, εξηγώντας πως «τα κορυφαία στελέχη του IRGC επαινούν τακτικά τον Χαμενεΐ για τη σοφία του σε στρατηγικά θέματα, αλλά είναι επίσης σαφώς λιγότερο υπομονετικοί και πιθανότατα θα υιοθετούσαν μια πιο επιθετική στάση -και θα χρησιμοποιούσαν πιο εύκολα στρατιωτική δύναμη- αν ο ηγέτης ήταν δεκτικός», υπογραμμίζει.
Οι Φρουροί της Επανάστασης -σκιώδεις ηγέτες και προστάτες των μουλάδων που συνθλίβουν διαδηλώσεις, ελευθερίες και δικαιώματα- είναι ανεξάρτητο σώμα που απαντά απευθείας στον ανώτατο πνευματικό ηγέτη, δρα εκτός συνόρων με τη Δύναμη Αλ Κουντς που εκτελεί επιχειρήσεις, εκπαιδεύει και οπλίζει τον αποκαλούμενο «άξονα της αντίστασης» (Χαμάς, Χεζμπολάχ, σιιτικές πολιτοφυλακές σε Ιράκ και Σύρια, και Χούθι), και εντός συνόρων έχει εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, συμπεριλαμβανομένης της διαβόητης πολιτοφυλακής Μπασίτζ.
Σε στιγμές κρίσιμες για όλη τη Μέση Ανατολή στη σκιά της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ, και με την τρομοκρατία που εξάγει το Ιράν πλέον σε πρώτο πλάνο, ένα τελευταίο «εγχείρημα» των Φρουρών φέρεται να ήταν μία απόπειρα αποσταθεροποίησης στην Ιορδανία. Αξιωματούχοι του βασιλείου, που επικαλείται το πρακτορείο Reuters, γνωστοποίησαν προ ημερών ότι απετράπη σχέδιο υποστηριζόμενων από το Ιράν σιιτών πολιτοφυλακών στη Συρία να στείλουν όπλα σε συνδεόμενο με τη Χαμάς πυρήνα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Ιορδανία για να προχωρήσουν σε πράξεις δολιοφθοράς.
Η Ιορδανία άνοιξε τον εναέριο χώρο της σε ισραηλινά και συμμαχικά μαχητικά αεροσκάφη, ενώ και η Πολεμική Αεροπορία της κατέρριψε drones, όταν το Ιράν περνούσε στα μέσα Απριλίου την «κόκκινη γραμμή» επιτιθέμενο για πρώτη φορά απευθείας στο Ισραήλ.
