Αρνούμενοι και φοβούμενοι να ζήσουν υπό αζερική κυριαρχία οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ εγκαταλείπουν μαζικά τον θύλακα που απεμπολεί την αυτονομία του και περνά οριστικά και ολοκληρωτικά στον έλεγχο του Μπακού. Η αυτοανακηρυχθείσα «Δημοκρατία του Αρτσάχ» -η επίσημη αρμενική ονομασία του Ναγκόρνο Καραμπάχ- παύει να υφίσταται από 1ης Ιανουαρίου 2024 έπειτα από σχεδόν μία 30ετία, σε μία μάλλον προδιαγεγραμμένη κατάληξη εν μέσω των ευρύτερων γεωπολιτικών συγκυριών και ανακατατάξεων.
Περισσότεροι από 85.000 πολίτες, τα τρία τέταρτα του πληθυσμού του Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχουν ήδη περάσει με αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία στο έδαφος της Αρμενίας σε αναζήτηση ασφάλειας μετά την αστραπιαία στρατιωτική επιχείρηση των Αζέρων που έδωσε τη χαριστική βολή για τον αρμενικό θύλακα και οδήγησε σε άνευ όρων συνθηκολόγηση.
Κυρίαρχο μεταξύ των προσφύγων είναι το αίσθημα της προδοσίας από κάθε πλευρά -Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση. Μαζί και η επίγνωση ότι δεν θα ξαναγυρίσουν. «Όλοι λένε ότι ενδιαφέρονται για εμάς, αλλά πού είναι; Πού είναι η Γαλλία; Πού είναι η Αμερική; Πού είναι ο [σ.σ. πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου] Σαρλ Μισέλ;», λένε στα διεθνή ειδησεογραφικά μέσα Αρμένιοι που φεύγουν χωρίς τίποτα και αφήνοντας τα πάντα πίσω.
Πραγματικούς συμμάχους όντως η Αρμενία δεν έχει, όπως και αποδείχθηκε με την τροπή που έλαβαν τα γεγονότα. Απορροφημένη πλήρως από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ρωσία δεν αντέδρασε, αντίθετα μάλλον έκλεισε το μάτι σε Μπακού και Άγκυρα για τη στρατιωτική επιχείρηση-αστραπή της 19ης Σεπτεμβρίου.
Ουάσινγκτον και Βρυξέλλες είχαν επιδιώξει μεν να προσεγγίσουν το Ερεβάν προς ενίσχυση της δικής τους επιρροής έναντι της ρωσικής, με την Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικά να επενδύει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο στην προσπάθεια να εμφανιστεί ως ειρηνοποιός δύναμη. Όμως, τελικά μάλλον η ΕΕ θα αφήσει το Μπακού να πέσει στα «μαλακά» όπως διαφαίνεται από τις μέχρι στιγμής (μη) αντιδράσεις αμφότερων των Σαρλ Μισέλ και Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν.
Έχοντας στραφεί για την ενεργειακή τροφοδοσία της στο πλούσιο σε φυσικό αέριο Αζερμπαϊτζάν, στην ΕΕ επικρατεί κάθε άλλο παρά συναίνεση για ενδεχόμενη επιβολή κυρώσεων, όπως δηλώνουν ανωνύμως κοινοτικοί διπλωμάτες. Μόνο η Λιθουανία φέρεται να έχει προτείνει να τεθούν όλες οι επιλογές στο τραπέζι. Η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν έχει δείξει το μεγαλύτερο σκεπτικισμό, ενώ και άλλες χώρες, περιλαμβανομένων Ρουμανίας και Αυστρίας, διατηρούν επιφυλάξεις.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι έχει τηρήσει σιγή ιχθύος για τις εξελίξεις η πρόεδρος της Κομισιόν, η οποία πρόσφατα είχε χαρακτηρίσει τον Αζέρο πρόεδρο, Ιλχάμ Αλίεφ, έναν από τις πλέον «αξιόπιστους» εταίρους στο πεδίο της προμήθειας της Ευρώπης με φυσικό αέριο. Ο Σαρλ Μισέλ από πλευράς του δείχνει να έχει περιοριστεί σε ένα τηλεφώνημα προς τον Αλίεφ ζητώντας του να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
«Ενώ η Ρωσία θεωρείται ότι έχει προδώσει τους Αρμένιους δεδομένης της δηλωμένης δέσμευσής της να τους προστατεύσει, η Ευρωπαϊκή Ένωση τώρα χάνει την εμπιστοσύνη τους», δηλώνει στο Politico η Καρίνα Αβεντισιάν, ανώτερη αναλύτρια στο Περιφερειακό Κέντρο για τη Δημοκρατία και την Ασφάλεια της Αρμενίας. «Πολιτικοί όπως ο [Σαρλ] Μισέλ μιλούν τόσο συχνά για τις δυτικές αξίες ενώ δεν κάνουν τίποτα για να τις υποστηρίξουν, και οι Βρυξέλλες προώθησαν το δικό τους όραμα για την επίλυση της σύγκρουσης χωρίς να αντιμετωπίσουν τους φόβους των Αρμενίων ότι θα αναγκαστούν να φύγουν», επισημαίνει.
Η μαζική έξοδος βρίσκεται σε εξέλιξη και ήδη έχει ξεπεράσει τις 85.000 ο αριθμός των Αρμενίων που έχουν περάσει τα σύνορα. «Θεωρώ ότι θα δούμε τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων στο Καραμπάχ να φεύγει για την Αρμενία», λέει μιλώντας στον βρετανικό Guardian ο Τόμας ντε Βάαλ, ανώτερος συνεργάτης στο κέντρο μελετών Carnegie Europe. «Τους λένε να ενσωματωθούν στο Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα στην οποία δεν ανήκαν ποτέ, οι περισσότεροι από αυτούς δεν μιλούν καν τη γλώσσα, και τους λένε να διαλύσουν τους τοπικούς θεσμούς τους. Αυτή είναι μια ‘προσφορά’ που οι περισσότεροι άνθρωποι στο Καραμπάχ δεν θα δεχθούν», αναφέρει.
Στο διάταγμα που εξέδωσε η αρμενική αυτονομιστική ηγεσία του Ναγκόρνο Καραμπάχ με το οποίο ανακοινώνεται η αυτοδιάλυση της άλλοτε ντε φάκτο ανεξάρτητης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», αναφέρεται πως ο τοπικός πληθυσμός θα πρέπει «να εξοικειωθεί με τους όρους επανένταξης που θέτει η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν» και να λάβει «ανεξάρτητη και ατομική απόφαση» για το αν θα παραμείνει ή θα φύγει από την περιοχή.
«Η Δημοκρατία του Αρτσάχ θα πάψει να υπάρχει από την 1η Ιανουαρίου 2024» αναφέρεται στο διάταγμα που ισοδυναμεί με επίσημη παράδοση της αποσχισθείσας περιοχής, η οποία βρίσκεται στο σταυροδρόμι των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων στον Καύκασο και με την οποία τίθεται τέλος σε μία μακρά και αιματηρή σύγκρουση κατά την οποία δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και περίπου ένα εκατομμύριο εκτοπίστηκαν σε δύο πλήρους κλίμακας πολέμους.
Κατόπιν της άνευ όρων συνθηκολόγησης μπροστά στη στρατιωτική επιχείρηση των Αζέρων, το Ερεβάν καταγγέλλει εθνοκάθαρση και στρέφεται επίσης κατά της Μόσχας. Η Αρμενία, από κοινού με άλλες έξι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, αποτελεί μέλος του καθοδηγούμενου από τη Μόσχα Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), το οποίο λειτουργεί θεωρητικά στα πρότυπα του ΝΑΤΟ με τα κράτη-μέλη να «ενώνονται» από ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής.
«Πρόκειται για άμεση πράξη εθνοκάθαρσης, κάτι για το οποίο είχαμε προειδοποιήσει εδώ και καιρό τη διεθνή κοινότητα», δήλωσε ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Νικόλ Πασινιάν, κατόπιν κυβερνητικής σύσκεψης, αναφέροντας πως κανένας Αρμένιος δεν θα παραμείνει στην περιοχή. Ζήτησε, επίσης, «διεθνή δράση» κατά του Αζερμπαϊτζάν, λέγοντας πως «αν δεν υπάρξουν πολιτικές και νομικές κινήσεις, οι δηλώσεις καταδίκης καθίστανται πράξη συναίνεσης σε αυτό που συμβαίνει».
Από αμερικανικής πλευράς, ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Άντονι Μπλίνκεν, έχει καλέσει τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, να απόσχει από περαιτέρω εχθροπραξίες στην περιοχή, να παράσχει διαβεβαιώσεις στους κατοίκους για την ασφάλειά τους και να επιτρέψει την πρόσβαση σε διεθνή αποστολή παρατηρητών -κάτι στο οποίο δεν συναινεί το Μπακού.
Αντίθετα, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν ανήγγειλαν ότι απήγγειλαν κατηγορίες για χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και συμμετοχή σε παράνομες ένοπλες οργανώσεις σε συλληφθέντα πρώην ηγέτη της αποσχισθείσας περιοχής, η οποία και ουδέποτε αναγνωρίστηκε διεθνώς. Ο Ρουμπέν Βαρντανιάν συνελήφθη την Τετάρτη καθώς προσπαθούσε να περάσει τα σύνορα με την Αρμενία και κρίθηκε προφυλακιστέος για τέσσερις μήνες. Η κράτησή του ενέτεινε τις ανησυχίες ότι επίκεινται συλλήψεις και άλλων ηγετικών στελεχών των αυτονομιστικών αρχών.
