Σε μια εποχή όπου η «δικαιοσύνη» και η «ισότητα» αποκτούν κεντρικό ρόλο στις συζητήσεις για την πολιτική για το κλίμα, η κατανόηση των αποχρώσεων αυτών των όρων και της εφαρμογής τους είναι ζωτικής σημασίας. Οι έννοιες αυτές είναι ουσιώδεις, καθώς αναδεικνύουν την αλληλένδετη φύση των κοινωνικών αδικιών, τις δυσανάλογες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της ρύπανσης σε διαφορετικές κοινότητες.
Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθετούν διαφορετικές προσεγγίσεις για την ενσωμάτωση των εν λόγω εννοιών στις περιβαλλοντικές τους δράσεις, καθίσταται σημαντικό να εξετάσουμε τις στρατηγικές αυτές, ιδίως στο πλαίσιο των αυξανόμενων ισχυρισμών περί greenwashing («πράσινου ξεπλύματος»).
Κατανόηση της κλιματικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης (climate and environmental justice, CEJ)
Η κλιματική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη επιδιώκει να διασφαλίσει ότι όλα τα άτομα, ανεξάρτητα από το υπόβαθρό τους, έχουν ίση πρόσβαση στα οφέλη της δράσης για το κλίμα και προστατεύονται από τις βλαβερές επιπτώσεις της. Αυτή η ολιστική προσέγγιση είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία πολιτικών που προσφέρουν ουσιαστική υποστήριξη και ευκαιρίες για όλους, ιδίως για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες.
Η έννοια αυτή είναι επίσης απαραίτητη για τη στήριξη των κοινοτήτων που έχουν ιστορικά επιβαρυνθεί από τη ρύπανση και αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο βάρος των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν την ανάγκη για αυτήν, αλλά οι προσεγγίσεις τους αποκαλύπτουν βασικές διαφορές στην εφαρμογή της πολιτικής και στον αντίκτυπο στην κοινότητα.
Το ιστορικό πλαίσιο της Ευρώπης και η CEJ
Στην Ευρώπη, τα κληροδοτήματα της εκβιομηχάνισης και της αστικής ανάπτυξης έχουν συχνά οδηγήσει σε περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις που επιβαρύνουν δυσανάλογα τις κοινότητες με χαμηλότερο εισόδημα και τις μειονότητες. Για παράδειγμα, οι αστικές περιοχές με υψηλότερα επίπεδα ρύπανσης συχνά συμπίπτουν με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές περιβαλλοντικής δικαιοσύνης.
ΕΕ vs. ΗΠΑ: Προσεγγίσεις πολιτικής για την CEJ
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η CEJ είναι στενά συνυφασμένη με ολοκληρωμένες πολιτικές όπως η ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία, η οποία στοχεύει να καταστήσει την Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Η συμφωνία αυτή δίνει έμφαση σε μια "δίκαιη μετάβαση" για όλους, που σημαίνει ότι κανένα άτομο ή κοινότητα δεν πρέπει να μείνει πίσω καθώς η Ευρώπη μεταβαίνει σε μια πιο πράσινη οικονομία. Η ΕΕ έχει επίσης θεσπίσει πλαίσια για την ενίσχυση της συμμετοχής των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για το περιβάλλον, διασφαλίζοντας ότι οι φωνές αυτές ακούγονται στους κόλπους της εξουσίας.
Αντίθετα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολιτικές για τη CEJ είναι συχνά κατακερματισμένες, με την πρόοδο να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εκάστοτε πολιτικό κλίμα. Πρόσφατες πρωτοβουλίες υπό τη διοίκηση Μπάιντεν, όπως η πρωτοβουλία Justice40, αποσκοπούν στο να διασφαλίσουν ότι το 40% των οφελών από τις ομοσπονδιακές επενδύσεις για το κλίμα και την καθαρή ενέργεια θα ωφελήσει τις μειονεκτούσες κοινότητες. Ωστόσο, η εφαρμογή παραμένει άνιση και ορισμένοι πολιτειακοί ηγέτες αντιστέκονται στις ομοσπονδιακές οδηγίες, υποστηρίζοντας ότι εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη!
Η πρόκληση του greenwashing
Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις με το «πράσινο ξέπλυμα» -όπου οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις υπερβάλλουν για τη δέσμευσή τους στη βιωσιμότητα.
Στις ΗΠΑ, αυτό είναι εμφανές στην προώθηση «πράσινων» πρωτοβουλιών από τον εταιρικό τομέα, οι οποίες συχνά αφορούν περισσότερο το μάρκετινγκ παρά τον ουσιαστικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Η ΕΕ, αν και προληπτική στη ρυθμιστική της προσέγγιση, εξακολουθεί να παλεύει με τη διασφάλιση ότι οι εταιρικοί ισχυρισμοί περί αειφορίας είναι διαφανείς και επαληθεύσιμοι. Πρόσφατοι κανονισμοί της ΕΕ αποσκοπούν στην αυστηροποίηση των προτύπων για τις περιβαλλοντικές γνωστοποιήσεις των εταιρειών, ώστε να μειωθεί το greenwashing.
Νομικά και πολιτικά δικαιώματα
Η ΕΕ έχει επίσης σημειώσει σημαντικές εξελίξεις στη χρήση νομικών πλαισίων για την προώθηση της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Η αναγνώριση των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων ως ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει ενισχυθεί, με δικαστικές υποθέσεις που υποστηρίζουν όλο και περισσότερο το δικαίωμα σε ένα καθαρό και υγιές περιβάλλον.
Για παράδειγμα, πρόσφατες αποφάσεις κατά μεγάλων ρυπαντών δημιούργησαν προηγούμενα που ενισχύουν την επιβολή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ιδίως σε περιοχές που πλήττονται δυσανάλογα από τη ρύπανση. Αντίθετα, στις ΗΠΑ, ενώ υπάρχει μια αυξανόμενη τάση δικαστικών προσφυγών για το κλίμα, πολλές υποθέσεις δυσκολεύονται να φτάσουν σε δίκη λόγω διαδικαστικών εμποδίων.
Προσαρμογή της βοήθειας και της αποκατάστασης από καταστροφές
Οι προσαρμογές στην ανακούφιση από καταστροφές αντικατοπτρίζουν μια βαθύτερη κατανόηση της κλιματικής δικαιοσύνης. Το ταμείο αλληλεγγύης της ΕΕ και άλλοι μηχανισμοί μεταρρυθμίζονται για να διασφαλιστεί η δικαιότερη κατανομή της βοήθειας μετά τις καταστροφές, με έμφαση στους πιο ευάλωτους πληθυσμούς. Οι αλλαγές αυτές είναι ζωτικής σημασίας καθώς οι καταστροφές που προκαλούνται από το κλίμα γίνονται πιο συχνές και έντονες.
Τοπικές δράσεις και ο ρόλος των πόλεων
Οι πόλεις σε όλη την Ευρώπη λαμβάνουν επίσης τολμηρά μέτρα για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών αδικιών. Σχέδια παρόμοια με το Σχέδιο Δράσης CEJ του Σικάγο υλοποιούνται σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη και η Κοπεγχάγη, εστιάζοντας στη μείωση της ρύπανσης σε επιβαρυμένες κοινότητες και στην αύξηση των χώρων πρασίνου στις αστικές περιοχές.
Η μελλοντική πορεία
Καθώς γιορτάζουμε περισσότερες Ημέρες της Γης, ο προβληματισμός τόσο για την πρόληψη της περιβαλλοντικής βλάβης όσο και για την πρόοδο που έχει σημειωθεί προς την κατεύθυνση δίκαιων πολιτικών θα είναι ουσιαστικός. Η μετάβαση από την απλή πρόληψη των δραστηριοτήτων υψηλής ρύπανσης στη δημιουργία ανθεκτικών υποδομών που ενσωματώνουν δικαιοσύνη και ισότητα είναι ζωτικής σημασίας για ένα βιώσιμο μέλλον.
Καθώς προχωράμε μπροστά, η σύγκριση μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης αποκαλύπτει διαφορετικές στρατηγικές και αποτελέσματα. Ενώ η ΕΕ παρουσιάζει γενικά μια πιο ενοποιημένη και ρυθμιστική προσέγγιση, το μοντέλο των ΗΠΑ παρουσιάζει σημαντική μεταβλητότητα που επηρεάζεται από τις πολιτικές αλλαγές. Και για τις δύο, η πρόκληση παραμένει να διασφαλίσουν ότι οι πράσινες υποσχέσεις τους δεν θα αμαυρωθούν από το «πράσινο ξέπλυμα», διασφαλίζοντας ότι οι αρχές της CEJ ενσωματώνονται πραγματικά σε όλα τα επίπεδα πολιτικής και δράσης.
Εν κατακλείδι, καθώς τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ εξελίσσουν τις προσεγγίσεις τους για την κλιματική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, η εστίαση πρέπει να παραμείνει στην πραγματική βιωσιμότητα και τη δικαιοσύνη, διασφαλίζοντας ότι οι μελλοντικές γενιές θα κληρονομήσουν έναν πλανήτη που θα είναι όχι μόνο κατοικήσιμος αλλά και δίκαιος.
* Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμων πολιτικών υγείας και βιωσιμότητας, πιστοποιημένος Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPOaaS), Lead Verifier EU ETS & ανθρακικού αποτυπώματος & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα διαχείρισης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR), ιατρικού τουρισμού, ΕΚΕ & βιώσιμης ανάπτυξης (πχ. Ecovadis, EU ETS, ΔηΣΜΕ, 14064-1) και ποιότητας. #IOwnMyHealthData
