Τι προβλέπει το πρωτόκολλο πυρασφάλειας μιας αποθήκης πυρομαχικών για F-16 στην 111 Πτέρυγα Μάχης; Τι απόσταση έχει ο περιβάλλον χώρος, που αφορά ιδιωτικές εκτάσεις και καλλιέργειες από τη ζώνη πυρασφάλειας περιμετρικά των εγκαταστάσεων;
Μήπως η Πυροσβεστική εκτίμησε λάθος τον κίνδυνο της πυρκαγιάς που μαίνονταν στην περιοχή ως προς την ασφάλεια των εγκαταστάσεων της Πολεμικής Αεροπορίας; Έλαβε εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα ο διοικητής της μονάδας για την απομάκρυνση πυρομαχικών τα οποία δεν φυλάσσονται σε υπόγειες αποθήκες παρά σε επίγεια υπόστεγα; Και ποιο είναι το ύψος της ζημιάς που προκλήθηκε σε κρίσιμο στρατιωτικό υλικό;
Τις απαντήσεις σε ερωτήματα σαν αυτά θα κληθεί να δώσει η ένορκη διοικητική εξέταση που διέταξε ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας και προφανώς «αν υπάρχουν ευθύνες, θα αποδοθούν», όπως είπε ο ίδιος.
Το θέμα είναι λίαν σοβαρό, καθώς αφορά μια υποδομή ζωτικής σημασίας για την εθνική άμυνα της χώρας. Η 111 Πτέρυγα Μάχης στη Νέα Αγχίαλο είναι η μεγαλύτερη από τις βάσεις της Πολεμικής Αεροπορίας, όχι τόσο σε έκταση, όσο σε περιεχόμενο και στρατηγική σημασία. Φιλοξενεί 65 με 70 μαχητικά αεροσκάφη και περίπου το 40% των ελληνικών F-16 Block 30 και F16 Block 50.
Οι υποδομές, τα πυρομαχικά και τα καύσιμα στις εγκαταστάσεις της είναι ποσοτήτων, ανάλογων, προκειμένου να υποστηριχθούν οι επιχειρησιακές ανάγκες αυτής της πολύ μεγάλης μονάδας.
Σε επίπεδο διάταξης, η βάση απαρτίζεται από το αεροδρόμιο, τις εγκαταστάσεις υποστήριξης, τα καταφύγια φύλαξης των αεροσκαφών ώστε να αποφύγουν αιφνίδια καταστροφή, ενώ τα αποθέματα πυρομαχικών και καυσίμων φυλάσσονται εκτός βάσης και περιμέτρου του αεροδρομίου. Οι λόγοι είναι προφανείς, καθώς σε περίπτωση προσβολής θα αποτελέσουν τον πρώτο στόχο της εχθρικής αεροπορίας.
Έτσι, η βάση έχει περισσότερες από μια θέσεις διασποράς των πυρομαχικών. Είναι αυτόνομες από την κύρια μονάδα, με δικά τους κτίρια, δική τους φύλαξη και τοποθετημένες υπογείως, με νατοϊκές προδιαγραφές, όταν πρόκειται για τα ειδικά πυρομαχικά της Πολεμικής Αεροπορίας, όπως οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι αέρος - αέρος και αέρος - εδάφους, καθώς και τα κατευθυνόμενα βλήματα. Οι δε, μεγαλύτερες ποσότητες αφορούν τους πυρήνες βομβών για τα κατευθυνόμενα ή μη βλήματα.
Οι συνθήκες ασφάλειας σε αυτές τις υπόγειες αποθηκευτικές εγκαταστάσεις όπου φυλάσσονται τα ειδικά πυρομαχικά, είναι πολύ υψηλές. Έχουν περιφράξεις, συχνά πολλαπλές, ώστε να μην είναι προσβάσιμες ακόμη και στο προσωπικό που βρίσκεται εντός της περιμέτρου της αποθήκης. Το δε, πρωτόκολλο ασφάλειας προβλέπει επίσης κάμερες ασφαλείας, φύλακες με σκύλους και εποχούμενες περιπόλους, οι οποίες κινούνται στο εξωτερικό της περιμέτρου πάνω σε χαραγμένους δρόμους οι οποίοι έχουν και το ρόλο μιας αντιπυρικής ζώνης.
Στόχος αυτών των αντιπυρικών ζωνών, οι οποίες πρέπει να αποψιλώνονται συστηματικά, είναι η τυχόν πυρκαγιά να μην φτάσει στην εγκατάσταση με τα πυρομαχικά.
Και κάπου εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα. Το πρώτο, που πιθανώς να είναι και το κλειδί για την προχθεσινή καταστροφή στην αποθήκη της Αγχιάλου, αφορά το περιορισμένο εύρος των 5-6 μέτρων, που χωρίζει την αντιπυρηνική ζώνη από τον περιβάλλοντα χώρο.
Διότι αυτός δεν ανήκει στην Πολεμική Αεροπορία. Αφορά ιδιωτικές εκτάσεις, που δεν έχουν απαλλοτριωθεί από το Δημόσιο παρ’ ότι γειτνιάζουν με κρίσιμες στρατιωτικές υποδομές. Και εντός τους έχουν αναπτυχθεί με τα χρόνια καλλιέργειες, γεωργικές δραστηριότητες, ακόμη και εγκαταστάσεις που γειτνιάζουν με οικιστικές περιοχές. Έτσι, οι δρόμοι που έχουν σχεδιαστεί εξωτερικά της περιμέτρου, για τις εποχούμενες περιπόλους και για να κρατούν σε απόσταση την πυρκαγιά, εφάπτονται περιβολιών και αγροτικών εκτάσεων.
Είναι επομένως πιθανό αυτή η πολύ στενή ζώνη πυρασφάλειας γύρω από την περίφραξη να μην κατάφερε να αποτρέψει την είσοδό της πυρκαγιάς εντός της περιμέτρου.
Επίσης το σχήμα της περιμέτρου μπορεί να είναι τεθλασμένο, δηλαδή η απόσταση των εξωτερικών της ορίων από την αντιπυρική ζώνη και τον περιβάλλοντα χώρο δεν είναι απαραίτητα, παντού η ίδια, αλλά σε κάποια σημεία, μπορεί ακόμη και να εφάπτονται.
Δεύτερο ερώτημα. Τι έκτασης καταστροφών σε πυρομαχικά και εκρηκτικών υλών έχει γίνει και πόσο αυτό επηρεάζει το απόθεμα που πρέπει να διατηρούν τα μαχητικά αεροσκάφη σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης; Είναι κάτι που θα απαντηθεί από την ΕΔΕ και προς ώρας μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Οι πρώτες εκτιμήσεις μιλούν για εκρήξεις όχι σε ειδικά πυρομαχικά, αλλά σε πυρήνες βομβών γενικής χρήσης, οι οποίες φυλάσσονται όχι απαραίτητα σε υπόγειες αποθήκες και προστατευμένα κτίρια, αλλά σε διαφορετικού τύπου επίγεια υπόστεγα, ελλείψει ίσως άλλων χώρων. Πρόκειται για αδρανείς μονάδες βομβών, χωρίς πυροσωλήνες.
Και εδώ μπαίνει στη συζήτηση το τρίτο ερώτημα. Τι μέτρα ασφάλειας λαμβάνονται για την προστασία αυτών των φυλασσόμενων σε επίγειες εγκαταστάσεις αδρανών πυρομαχικών, τα οποία σε τόσο υψηλές θερμοκρασίες πυρκαγιάς, μπορούν να εκραγούν ως να ήταν οπλισμένες βόμβες;
Διότι, δίπλα στις υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών υπάρχουν και επίγειες τεχνικές εγκαταστάσεις. Εκεί γίνεται η αξιολόγηση και ο έλεγχος των πυρομαχικών για να ελεγχθεί αν είναι σε καλή κατάσταση αποθηκευμένα. Επιπλέον, μέσω των αποθηκών και των επίγειων εγκαταστάσεων διακινούνται και μικρότερες ποσότητες πυρομαχικών, είτε για ασκήσεις και εκπαιδεύσεις πληρωμάτων, είτε για τα αεροσκάφη που βρίσκονται σε επιφυλακή. Είναι τα αεροσκάφη που θα απογειωθούν με την πρώτη εντολή και φέρουν πυραύλους αέρος-αέρος, καθώς και όπλα αέρος – εδάφους, συμπεριλαμβανομένων και βομβών.
Τέταρτο ερώτημα. Κατά πόσο έγινε σωστή εκτίμηση του κίνδυνου της πυρκαγιάς από την Πυροσβεστική; Κατά πόσο εκτιμήθηκε ο κίνδυνος από την επερχόμενη πυρκαγιά και κατά πόσο οι Πυροσβεστικές δυνάμεις, όπως θα όφειλαν, προστάτευσαν αυτή την εγκατάσταση, λόγω του δευτερογενούς κινδύνου που διαφαίνονταν; Η αναχαίτιση του μετώπου μιας πυρκαγιάς είναι έργο της Πυροσβεστικής. Οι πυροσβεστικές υποδομές τέτοιων μονάδων όπως η 11 Πτέρυγα Μάχης αφορούν την κατάσβεση περιστατικών τυχόν συντριβής αεροσκάφους και για την αντιμετώπιση πυρκαγιάς κυρίως κτιριακής.
Πέμπτο. Κατά πόσο έπρεπε ο διοικητής της μονάδας, να απομακρύνει προληπτικά – όπως ακριβώς συνέβη με τα αεροσκάφη - τα πυρομαχικά που φυλάσσονται στις επίγειες εγκαταστάσεις δίπλα στην κύρια αποθήκη. Πιθανώς η έγκαιρη απομάκρυνση των όποιων βομβών γενικής χρήσης υπήρχαν εκεί, να ήταν δυνατή. Είναι ένα ακόμη ερώτημα, την απάντηση του οποίου περιμένουμε από την ΕΔΕ.
Έκτο και από τα πλέον κρίσιμα ερωτήματα. Τι συμβαίνει με τις απαλλοτριώσεις των γεωργικών και αγροτικών εκτάσεων που γειτνιάζουν με κρίσιμες στρατιωτικές υποδομές; Είναι ένα ζήτημα για το οποίο μέχρι σήμερα δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη. Ένα από τα αδύνατα σημεία που προφανώς πρέπει να αλλάξει στο πλαίσιο μιας ευρύτερης αναθεώρησης των συνθηκών ασφαλείας. Απαιτείται να δούμε εκ του μηδενός ένα εθνικό σχέδιο απαλλοτριώσεων γύρω από τις πλέον κρίσιμες στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Ένα εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης παρόμοιων κρίσεων απαιτείται, με λύσεις out of the box, με επιμερισμένες, συγκεκριμένες αρμοδιότητες, χρηματοδότηση και, κυρίως, τακτική αξιολόγηση.
* Ο Φαίδων Καραϊωσηφίδης είναι αεροναυπηγός και εκδότης του περιοδικού ΠΤΗΣΗ
