Η ανάπτυξη ομάδων ειδικών συμφερόντων μπορεί να μεταβάλλει τη διάρθρωση των κινήτρων και την κατεύθυνση της εξέλιξης μιας κοινωνίας. Οι κυβερνήσεις επηρεάζονται συστηματικά από τις ομάδες συμφερόντων, τις εκκλήσεις και τις πιέσεις των μικρών ομάδων που είναι ικανές να οργανώνονται αρκετά γρήγορα και αποτελεσματικά. Η επιβράδυνση της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, η μη προσαρμογή της οικονομίας, η επικέντρωση στη διανομή της «πίτας» και όχι στην αύξηση της «πίτας», λόγω της δράσης των ομάδων συμφερόντων, οδηγούν στην ακαμψία της κοινωνίας, στην απουσία μεταρρυθμίσεων και στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας, που έχουν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή παρακμή της οικονομίας και της κοινωνίας. Κάθε προσπάθεια για αλλαγή, μεταρρυθμίσεις και προσαρμογή της κοινωνίας αποτυγχάνει εξ αιτίας της ισχυρής αντίστασης των ομάδων συμφερόντων έως ότου επέλθει το μοιραίο για την οικονομία και την κοινωνία.
Εκτός από τις αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών, ανακαλύψεις πόρων, κλπ., η πιο σημαντική πηγή αλλαγών σήμερα είναι οι τεχνολογικές ανακαλύψεις, που η πρόοδος της επιστημονικής γνώσης μας δίνει υπό μορφή καινοτομιών και μεθόδων παραγωγής με χαμηλότερο κόστος. Μια υγιής οικονομία, θα πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτές τις αλλαγές εάν θέλει να διατηρήσει την αποδοτικότητά της και να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη. Αλλιώς θα μείνει σε λήθαργο, θα γίνει αντιπαραγωγική και δεν θα μπορεί να επιβιώσει διότι θα χάσει την ανταγωνιστικότητά της.
Οι ομάδες ειδικών συμφερόντων εμποδίζουν την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών αφού επικεντρώνονται να εξασφαλίζουν υψηλά εισοδήματα για τα μέλη τους, είτε με τη μορφή καρτέλ τιμών, είτε με την παρασκηνιακή πίεση (λόμπι) για ψήφιση νόμων που προστατεύουν τα εισοδήματά τους είτε με ψήφιση νόμων που δημιουργούν νέες πηγές εισοδημάτων κλπ. Ουσιαστικά μετατρέπονται σε διανεμητικές συσπειρώσεις οι οποίες, κυρίως παρασκηνιακά ασχολούνται περισσότερο με τη διανομή του εισοδήματος στα μέλη τους παρά με την παραγωγή στην πραγματική οικονομία.
Οι ομάδες συμφερόντων μπορούν να είναι σε οποιοσδήποτε επιπέδου, συνήθως όμως εκείνες που μπορούν να κερδίσουν είτε μέσω λόμπι είτε μέσω καρτέλ σε εθνικό επίπεδο είναι οι μικρές ομάδες.
Υπάρχουν ομάδες συμφερόντων που λειτουργούν ως επιβραδυντές της εξέλιξης που σε κάποιες χώρες, κάποιες χρονικές περιόδους εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη, ενώ η διάλυση αυτών των επιβραδυντών ή η ανυπαρξία επιβραδυντών σε άλλες χώρες, τις ωθούν γοργά στην οικονομική ανάπτυξη.
Οι επιβραδυντές είναι ομάδες ιδιωτικών ειδικών συμφερόντων όπως: Οι κοινοπραξίες ομοειδών επιχειρήσεων (καρτέλ), τα λόμπι (ακόμα και χωρίς επίσημη αναγνώριση), οι συντεχνίες, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι αγροτικές οργανώσεις, τα εργατικά σωματεία, κλπ., τα οποία αγωνίζονται για να πετύχουν ευνοϊκές αλλαγές, νομοθεσία που προστατεύει τα συμφέροντά τους, να αποτρέψουν νομοθεσία που μειώνουν τα προνόμιά τους και να επιβάλουν υψηλότερη τιμή ή μισθό για τα μέλη τους σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.
Οι ομάδες συμφερόντων εμποδίζουν μια οικονομία να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και να υιοθετεί νέες καινοτομίες και επομένως μειώνουν τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης και αυξάνουν τη συνολική ζημία προς την κοινωνία. Για παράδειγμα όταν μια επιχείρηση αναπτύσσει ένα νέο προϊόν ή μια παραγωγική μέθοδο που οι ανταγωνιστές της δεν μπορούν να αντιγράψουν, οι άλλες επιχειρήσεις της ομάδας θα χρησιμοποιήσουν συμπαιγνιακή ισχύ για να αποτρέψουν την κυκλοφορία του προϊόντος ή της νέας μεθόδου. Άλλο παράδειγμα είναι όταν ένα εργατικό σωματείο έχει κίνητρο να εμποδίσει μια καινοτομία εξοικονόμησης εργασίας και μείωσης του κόστους που θα μείωνε τη ζήτηση για τους εργαζόμενους που εκπροσωπεί. Το σωματείο όμως θα μπορούσε να έχει όφελος από τη μείωση του κόστους που θα επέφερε η νέα τεχνολογία. Μέρος του οφέλους που θα έχει η επιχείρηση από τη νέα τεχνολογία θα μπορούσε το σωματείο να το διεκδικήσει για τα μέλη του και να επικεντρωθεί σε αυτό το στόχο και όχι να παρεμποδίζει την υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας και να στερεί την προσαρμογή της κοινωνίας.
Η επίγνωση του στρεβλού ρόλου των ομάδων συμφερόντων, από ολοένα και περισσότερα άτομα, αλλά κυρίως από τους αποφασίζοντες δημόσιες πολιτικές, θα περιορίσει σημαντικά τις απώλειες της κοινωνίας από τη δράση τους. Αυτή είναι μια προσδοκία που αφορά όλους όσους ενστερνίζονται μια κοινωνία που βαθμιαία θα ελαχιστοποιεί τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Η αποκάλυψη του ρόλου των ομάδων συμφερόντων και η αφαίρεση των προνομίων τους, θα μεταμορφώσει την Ελλάδα σε μια υγιή κοινωνία και οικονομία.
Οι σιδηρόδρομοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύουν το 17% του μεταφορικού έργου. Στην Ελλάδα μόνο το 2% με ένα δίκτυο που σχεδόν ποτέ δεν καταλήγει στα λιμάνια της χώρας! Φανταζόμαστε όλοι πόσο πίσω έχει μείνει η χώρα μας.
Το πρόσφατο δυστύχημα δεν ήταν τίποτε άλλο από τη σύγκρουση των ομάδων που δεν θέλουν καμία αλλαγή με την κοινωνία. Δυστυχώς όμως η κοινωνία πλήρωσε πολύ βαρύ τίμημα για να μπορούν αυτές οι ομάδες να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους.
Οι σιδηρόδρομοι θα αναβαθμιστούν με την υποχώρηση των ομάδων συμφερόντων κάτω από την πίεση της κοινωνίας. Το χρωστάμε στα θύματα και στους συγγενείς τους που θυσιάστηκαν και στους οποίους εκφράζουμε τη βαθιά μας θλίψη και συμπόνια. Χρειάζεται τολμηρή ηγεσία να κάνει τις απαραίτητες αλλαγές. Αλλαγές που απαιτούνται για να εκσυγχρονιστεί και να λειτουργήσει υποδειγματικά η υπάρχουσα σιδηροδρομική υποδομή αλλά και για να ετοιμαστεί για την επόμενη γενιά τρένων νέας τεχνολογίας, που θα είναι τα τρένα Maglev κινούμενα σε μαγνητικές ράγες, όπου με ταχύτητες 500-600 χιλιόμετρων την ώρα θα ελαχιστοποιήσουν τις αποστάσεις και θα αλλάξουν δραστικά τις μεταφορές.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
