Η πρόσφατη συζήτηση στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για «Το κράτος δικαίου και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα» στάθηκε αφορμή για έντονες αντιπαραθέσεις σχετικά με την κατάσταση της Δημοκρατίας και της Ελευθεροτυπίας στην Ελλάδα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του ΕΥΡΩΒΑΡΟΜΕΤΡΟΥ, δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2023 μια έρευνα της κοινής γνώμης με θέμα τη Δημοκρατία που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα δεδομένου ότι τα αποτελέσματα είναι εξόχως αντιφατικά. (2966 / FL522).
Στην ερώτηση σχετικά με τη λειτουργία της Δημοκρατίας, οι Έλληνες πολίτες κατατάσσουν τη χώρα σε χαμηλή θέση. Την ίδια όμως στιγμή σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που αποσκοπούν στον εντοπισμό προβληματικών για τη Δημοκρατία καταστάσεων η Ελλάδα εμφανίζει πολύ θετικές επιδόσεις.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση των πολιτών είναι βεβαίως υποκειμενική και εξαρτάται από την προσωπική τους αντίληψη. Ενδέχεται κάποιοι αντικειμενικοί δείκτες να παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα, η αντίληψη όμως των πολιτών για τη Δημοκρατία είναι κρίσιμη για την κοινωνική ειρήνη. Τα αντιφατικά αποτελέσματα που προκύπτουν όπως θα δούμε παρακάτω για την Ελλάδα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς μπορούν να αποκαλύψουν υπάρχουσες αντιφάσεις εντός της κοινωνίας.
Ας προχωρήσουμε τώρα στην ανάλυση των ερωτήσεων:στη βασική ερώτηση «Είστε ικανοποιημένος ή δυσαρεστημένος με τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας στην Ελλάδα;», η πλειοψηφία των Ελλήνων που συμμετείχαν στην έρευνα κατατάσσει την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις, με μόλις το 29,2% να είναι ικανοποιημένο.
Παρατηρούμε ότι και στη Γαλλία το ποσοστό των ικανοποιημένων είναι επίσης χαμηλό (35%), χαμηλότερο και από το αντίστοιχο ποσοστό των Ρουμάνων οι οποίοι εκφράζουν ικανοποίηση στο 38%, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος βρίσκεται στο 47%. Μήπως ή Δημοκρατία στη Γαλλία είναι χειρότερη από τη Ρουμανία; Μάλλον όχι. Απλά οι Γάλλοι έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από τη Δημοκρατία τους.
Στις εξειδικευμένες ερωτήσεις που έχουν στόχο να εντοπίσουν τα προβλήματα και να κατανοήσουν τους παράγοντες που είναι εμπόδιο στη Δημοκρατία, τα αποτελέσματα για την Ελλάδα είναι αναπάντεχα θετικά, σε αντίθεση με τη δυσαρέσκεια που καταγράφεται στη γενική ερώτηση.
Η πρώτη εξειδικευμένη ερώτηση είναι: «Οι πολίτες στην Ελλάδα μπορούν να εκφράζουν την πολιτική τους άποψη χωρίς να φοβούνται για αρνητικές συνέπειες», και στοχεύει στο να μετρήσει αν υπάρχει ελευθερία λόγου.
Σε αυτή την ερώτηση, το 75% των Ελλήνων πιστεύουν ότι μπορούν να εκφράζουν τις πολιτικές τους πεποιθήσεις χωρίς πρόβλημα. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο του 68%, και η Ελλάδα βρίσκεται στην 7η θέση της κατάταξης.
Στη δεύτερη ερώτηση: «Οι πολίτες στην Ελλάδα μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στον διάλογο με υποψηφίους και πολιτικά κόμματα», με στόχο να μετρηθεί η δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική διαδικασία, οι Έλληνες έχουν υψηλό ποσοστό θετικών απαντήσεων με 66,9% και βρίσκονται στην 6η θέση και πάνω από τον μέσο όρο που είναι 58%.
Στην Τρίτη ερώτηση: «Οι πολίτες στην Ελλάδα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε έγκυρες πληροφορίες από πολλαπλές πηγές μέσων ενημέρωσης σχετικά με τα θέματα που διακυβεύονται», το 70% απαντούν θετικά σχεδόν όσο και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος που είναι 72%.
Στις απειλές για τη δημοκρατία, τρεις απειλές θεωρούνται σημαντικές από τους ερωτώμενους Έλληνες πολίτες:
- Οι ψευδείς και/ή παραπλανητικές πληροφορίες που κυκλοφορούν γενικά εντός και εκτός του διαδικτύου (41%), ποσοστό που βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι 41%, και
- Η έλλειψη ελευθερίας του Τύπου και πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσηςπου συγκεντρώνει ποσοστό 35%, πολύ υψηλότερο από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο του 19% λίγο χαμηλότερα από την πρωτοπόρο Ουγγαρία που έχει ποσοστό 46%.
- Η Συγκεκαλυμμένη ξένη παρέμβαση στην πολιτική και την οικονομία της ΕΛΛΑΔΟΣ, μεταξύ άλλων μέσω της χρηματοδότησης εγχώριων φορέων με ποσοστό 30% αρκετά μεγαλύτερο από τον μέσο Ευρωπαϊκό όρο. . Η δυσπιστία των Ελλήνων σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των κομμάτων και των μέσων ενημέρωσης από οικονομικούς εξωθεσμικούς παράγοντες.
Τα μέσα τα οποία θεωρούνται πιο ύποπτα στη διασπορά ψευδών ειδήσεων είναι η τηλεόραση, τα ΜΚΔ και οι έντυπες και διαδικτυακές εφημερίδες.
Η δυσπιστία των Ελλήνων στην τηλεόραση είναι εντυπωσιακή σε σχέση με τον Μέσο Ευρωπαϊκό όρο (72% για την Ελλάδα, 36% για την ΕΕ27).
Η έννοια της διαπλοκής, που έγινε κυρίαρχο σύνθημα αρχικά από τη Νέα Δημοκρατία και έγινε αποδεκτή από όλα τα υπόλοιπα κόμματα, έχει πείσει τον ελληνικό λαό ότι δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία του λόγου.
Το παράδοξο εντοπίζεται στο γεγονός ότι, αν και η Ουγγαρία έχει παρόμοιο πληθυσμό, ο αριθμός των ημερήσιων εφημερίδων εκεί ανέρχεται σε μόλις 7, εκ των οποίων τέσσερις ανήκουν στον ίδιο ιδιοκτήτη. Αντίθετα, στην Ελλάδα, ο αντίστοιχος αριθμός φθάνει τις 21 εφημερίδες. Το ερώτημα που προκύπτει είναι τι οδηγεί τους Έλληνες στην πεποίθηση ότι δεν υπάρχει ελευθερία του τύπου και πολυφωνία.
Είναι προφανές ότι η αντίληψη των πολιτών για τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας στην Ελλάδα είναι αντιφατική, όπως αναδεικνύει η έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με το ΕΥΡΩΒΑΡΟΜΕΤΡΟ. Η αντιφατικότητα αυτή μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες που χρήζουν ερμηνείας. Μήπως η έντονη κομματική αντιπαράθεση και η έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου που χαρακτηρίζει την πολιτική ζωή της χώρας μας συμβάλει σε μια τεχνητή σύγχυση των πολιτών με θύμα την αντίληψη περί δημοκρατίας.
* Ο Αντώνης Παπακώστας είναι διδάκτωρ Πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο Pierre et Marie Curie του Παρισιού. Εργάστηκε από το 1985 για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε διάφορες θέσεις ευθύνης της Πληροφορικής αλλά και της Επικοινωνίας. Από το 2000 έως το 2008 ήταν υπεύθυνος και για το Ευρωβαρόμετρο με το οποίο έκανε εκατοντάδες έρευνες.
