Το ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο μπαίνει στην πιο κρίσιμη φάση του και σύντομα θα ληφθούν σημαντικές αποφάσεις για το μονοπάτι που θα ακολουθήσει το ισραηλινό αέριο, προκειμένου να φτάσει στις μεγάλες αγορές της Δύσης.
Τη μεταφορά του μέσω κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού στις τουρκικές ακτές, ώστε στη συνέχεια να διοχετεύεται στις αγορές της Ευρώπης, έθεσε χθες στον Μπεντζαμίν Νετανιάχου ο Ταγίπ Ερντογάν κατά τη συνάντησή τους στη Νέα Υόρκη. Σε δηλώσεις του, μετά, στο Anadolu, ο Τούρκος Πρόεδρος υποστήριξε ότι «θα ξεκινήσουμε διαδικασία γεωτρήσεων με το Ισραήλ, και λειτουργία γραμμών μεταφοράς ενέργειας όχι μόνο προς την Τουρκία, αλλά και από την Τουρκία προς την Ευρώπη».
Τα ισραηλινά μέσα υποδέχτηκαν μάλλον ουδέτερα την τουρκική πρόταση, η οποία αποτελεί μείζον διακύβευμα για τον Ερντογάν από τότε που ξεκίνησε η επίθεση φιλίας προς το Ισραήλ, καθώς η Άγκυρα παραμένει ένας μάλλον απρόβλεπτος παίκτης.
Σύμφωνα με κάποιες πρώτες αναλύσεις, το Ισραήλ ενδιαφέρεται για ενεργειακές συνεργασίες στην Αν. Μεσόγειο, ωστόσο πρέπει να συνυπολογίσει και την στρατηγική του συμμαχία με την Ελλάδα και την Κύπρο, τους ανταγωνιστές της Τουρκίας, και τις αναπτυσσόμενες μαζί τους ενεργειακές πρωτοβουλίες.
Και μπορεί, οικονομοτεχνικά, το τουρκικό μονοπάτι να ήταν μια ρεαλιστική λύση, στρατηγικά, ωστόσο, το Ισραήλ θα παρέδιδε επί της ουσίας το «όπλο» του φυσικού αερίου στα χέρια μιας Τουρκίας, που για πολλούς, συνεχίζει να θεωρείται στρατηγικός του αντίπαλος.
Το μήνυμα Νετανιάχου
Πηγή: AP Photo/Ohad Zwigenberg, Pool
Τα δημοσιεύματα θυμίζουν το επιτακτικό μήνυμα του Νετανιάχου, κατά την τριμερή σύνοδο κορυφής στην Λευκωσία, ότι «σε 3-6 μήνες πρέπει να έχουν ληφθεί αποφάσεις για την εξαγωγή των κοιτασμάτων της Αν. Μεσογείου».
Η αλήθεια είναι ότι το Ισραήλ δεν θα περιμένει επ' αόριστον τι θα αποφασίσει η Κύπρος, στο έδαφος της οποίας συζητείται η δημιουργία μονάδας LNG, που θα υγροποιεί το ισραηλινό αέριο, προκειμένου μετά να εξάγεται με τάνκερ προς την Ευρώπη. Το Ισραήλ βλέπει να χάνεται πολύτιμος χρόνος, οι συζητήσεις να τραβούν σε μάκρος, όταν άλλες δυνάμεις, όπως ΗΠΑ, Νορβηγία, Κατάρ, μονοπωλούν την παγκόσμια αγορά LNG, και ενώ αποτελεί έναν από τους εν δυνάμει μεγαλύτερους τροφοδότες στον κόσμο –με βεβαιωμένα κοιτάσματα 35 - 40 τρισ. κυβικά πόδια– συνεχίζει να παρακολουθεί από μακριά όλο αυτό το ενεργειακό παιχνίδι.
Τέσσερις οι δρόμοι
Τέσσερις είναι οι πιθανοί δρόμοι εξαγωγής του ισραηλινού αερίου προς την Ευρώπη: Ο πιο εύκολος είναι μέσω της Αιγύπτου, η οποία διαθέτει μεγάλους σταθμούς υγροποίησης, αλλά κάτι τέτοιο θα ενίσχυε τη μονοπωλιακή της θέση ως του μόνου εξαγωγέα ενέργειας της Αν. Μεσογείου.
Ο δεύτερος είναι μέσω της δημιουργίας μονάδας LNG στην Κύπρο, που θα χρησιμοποιεί ισραηλινό αέριο το οποίο θα φτάνει στο νησί μέσω ενός αγωγού 200 χλμ. Ο τρίτος μέσω Τουρκίας και ο τελευταίος και λιγότερο ρεαλιστικός, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα, μέσω αναβίωσης του αγωγού East Med.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό, αφού με παλαιότερους υπολογισμούς ο προϋπολογισμός του East Med είναι 6,2 δισ. ευρώ, γεγονός που απαιτεί μεγάλους όγκους αερίου για να είναι βιώσιμος, όσο κυρίως πολιτικό, αφού οι Αμερικανοί ποτέ δεν ήθελαν ένα σταθερό και μόνιμο έργο που θα απέκλειε την Τουρκία.
Η τελευταία τον έχει πολεμήσει από την αρχή, με πιο χαρακτηριστικό το 2020, όταν φρεγάτα παρεμπόδισε το ερευνητικό πλοίο Nautical Geo να κάνει εργασίες. Εξάλλου ένας τέτοιος αγωγός, θα λειτουργούσε ανταγωνιστικά και ως προς τη διακίνηση αμερικανικού φυσικού αερίου, ως LNG, το οποίο έχει πλέον κατακλύσει και τη μεσογειακή αγορά.
Πηγή φωτ.: Shutterstock
Γι' αυτό και επί δεκαετίες ο East Med λειτούργησε περισσότερο ως ένα πολιτικό σχέδιο, παρά ως οικονομικό, στέλνοντας το μήνυμα ότι ανταποκρίνεται στην πιεστική ανάγκη για διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και προσφέροντας την πλατφόρμα συνεργασίας Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ σε μια δύσκολη περίοδο, όπου οι σχέσεις του Τελ Αβίβ με την Άγκυρα ήταν λίαν τεταμένες.
Το ξαναζέσταμα του East Med ως αγωγός υδρογόνου
Αν και δεν υπάρχουν δομικές αλλαγές στα δεδομένα, εντούτοις το τελευταίο διάστημα οι αναφορές στο αδρανοποιημένο σχέδιο πληθαίνουν.
Πρώτος ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών για θέματα Ενέργειας, Τζέφρι Πάιατ, άφησε να διαφανεί για πρώτη φορά μια ενδεχομένη μεταστροφή της αμερικανικής θέσης, μετά το non paper του 2022 και την άρση της στήριξής τους στο σχέδιο, όταν στις αρχές Σεπτεμβρίου, μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα «Il Sole 24 Ore» έκανε λόγο για «μια βαθύτερη συνεργασία στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του East Med». Ένα χρόνο πριν, ο ίδιος ο Πάιατ, ως πρέσβης ακόμη των ΗΠΑ στην Αθήνα, είχε βάλει τέλος στην επιχειρούμενη αναθέρμανσή του, χαρακτηρίζοντας το έργο λίαν κοστοβόρο, που θα χρειαζόταν πάνω από μια 10ετία για να γίνει.
Σε προ ημερών ημερίδα για το πράσινο υδρογόνο στην Κύπρο, ο διευθύνων σύμβουλος της Hydrogen Europe, Γ. Χατζημαρκάκης, επικαλέστηκε την ομιλία της προέδρου της ΕΕ, Ούρσουλα Φν Ντερ Λάινεν στο Ευρωκοινοβούλιο για τους «αγωγούς καθαρού υδρογόνου», λέγοντας ότι το έργο επανέρχεται στο τραπέζι ως αγωγός υδρογόνου, όχι αερίου.
Καθώς και ότι θα αποτελέσει σημαντικό μέρος του EU Gateway, μιας υποδομής - τμήμα του νέου ινδικού δρόμου του μεταξιού, IMEC (India middle East Europe Corridor), συνδέοντας την Ινδία, με τον Περσικό Κόλπο και την Ευρώπη, όπως αποφασίστηκε στο περιθώριο του G20. Tόσο στο MUO για τον IMEC, όσο και στην τριμερή σύνοδο κορυφής της Λευκωσίας, υπάρχει ειδική αναφορά στο υδρογόνο.
Πηγή: AP Photo/Petros Karadjias, Pool
Τελευταία αναφορά στον East Med, οι χθεσινές δηλώσεις του Κύπριου υπουργού Ενέργειας, Γιώργου Παπαναστασίου, ο οποίος μιλώντας στην κυπριακή τηλεόραση, υποστήριξε ότι το project βρίσκεται εν ζωή, πιθανότατα να ενταχθεί στο νέο κατάλογο με τα ευρωπαϊκά έργα κοινού ενδιαφέροντος PCI/PMI, ενώ τον συνέδεσε με τις πιθανές οδεύσεις προς Ευρώπη για το πράσινο υδρογόνο της Μ. Ανατολής.
Κεντρικό ρόλο εδώ φαίνεται ότι διαδραματίζει η Σ. Αραβία με το φιλόδοξο σχέδιο ΝΕΟΜ Green Hydrogen Company, μέσω του οποίου από το 2026 και μετά, θα παράγονται 600 τόνοι πράσινου υδρογόνου την ημέρα. Είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο αυτού του είδους παγκοσμίως και η Σ. Αραβία αναζητά τρόπους μεταφοράς τους στις ευρωπαϊκές αγορές.
Τα παραπάνω φυσικά δεν αναιρούν τις πολιτικές δυσκολίες του έργου. Εάν δεν του παρασχεθεί πολιτική στήριξη από ΗΠΑ και Ισραήλ, καθώς επίσης δεν βρεθεί τρόπος να επιλυθεί το θέμα με την Τουρκία, θεωρείται απίθανο να υλοποιηθεί. Ακόμη και αν το market test ανάμεσα στις μεγάλες εταιρείες υδρογονανθράκων που αναμένεται να διεξάγει εντός του 2023 ο IGI Poseidon, φορέας υλοποίησης του σχεδίου, δείξει ότι συνεχίζει να υπάρχει επενδυτικό ενδιαφέρον.
Η Τουρκία και ο κίνδυνος για Ευρώπη
Το μείζον εξάλλου θέμα αυτή τη στιγμή είναι οι κινήσεις της Τουρκίας και η απόφαση που θα πάρει το Ισραήλ για να εξάγει το φυσικό του αέριο.
Παλαιότεροι υπολογισμοί ήθελαν τον αγωγό Ισραήλ - Τουρκίας να κοστίζει 1,5 δισ. ευρώ, άρα να είναι λίαν οικονομικός. Εκείνες ωστόσο οι εκτιμήσεις δεν είχαν συνυπολογίσει, όπως έχει επισημάνει ο πρώην υπ. Ενέργειας Γιάννης Μανιάτης, το κόστος από τα νότια παράλια της Τουρκίας μέχρι τα σύνορα με Ελλάδα ή Βουλγαρία, καθώς για να εξαχθεί στις ευρωπαϊκές αγορές, το ισραηλινό αέριο θα πρέπει να διασχίσει κάθετα όλη τη χώρα.
Δεδομένου ότι οι τουρκικές υποδομές σε αυτές τις περιοχές είναι κορεσμένες και δεν μπορούν να «σηκώσουν» επιπλέον όγκους, ένα τέτοιο σχέδιο θα απαιτούσε επενδύσεις δισεκατομμυρίων, οι οποίες θα προστίθεντο στο τελικό κόστος του αγωγού και των τιμών φυσικού αερίου που θα κατέληγε στους Ευρωπαίους καταναλωτές.
«Στο σενάριο, που πάντως δεν φαντάζει πιθανό, όπου οι εξελίξεις οδηγηθούν σε ένα τέτοιο σημείο και το Ισραήλ, επιλέξει να δώσει κάποιο ρόλο στην Τουρκία ως ένα από τα μονοπάτια για τις εξαγωγές του φυσικού του αερίου, η Ευρώπη θα βρισκόταν μπροστά σε ένα τεράστιο πρόβλημα», σύμφωνα με τον πρώην υπουργό.
Σε μια τέτοια περίπτωση θα φτάσει να εξαρτάται καθοριστικά πλέον από την γείτονα, από την οποία διέρχονται προς τα ευρωπαϊκά σύνορα οι όγκοι ρωσικού αερίου μέσω του Turk Stream, του αζέρικου μέσω του TAP και πλέον και ποσότητες της Αν. Μεσογείου. Θα καταντούσε να εξαρτάται καθοριστικά πλέον από τη γείτονα. Και δύσκολα η ΕΕ θα δεχόταν μια τέτοια εξέλιξη.
