Η χώρα μας έχει ένα σπάνιο, για τον υπόλοιπο κόσμο προνόμιο, καθώς στην επικράτειά της βρίσκονται δύο κατοικήσιμα λιμναία νησιά. Ένα από αυτά είναι ο Άγιος Αχίλλειος στην Πρέσπα του οποίου το όνομα έχει προκύψει από παραφθορά του ονόματος του Αγίου Αχιλλείου, επισκόπου της Λάρισας τον 4ο αι.
Έντεκα είναι τα χωριά της Πρέσπας, έντεκα και τα σπίτια του Αγίου Αχιλλείου που κατοικούνται, με τον θρύλο να λέει ότι αν γίνουν δώδεκα, κάποιο θα γκρεμιστεί. Βρίσκεται στην αγκαλιά της Μικρής Πρέσπας και εκτός από γαλήνια όμορφο, είναι από τα σημαντικότερα νησιά των Βαλκανίων. Κάποτε για να περάσει κάποιος απέναντι, έπρεπε να κάνει τηλέφωνο και να έλθει η βάρκα με την επίπεδη καρίνα να τον παραλάβει. Τον χειμώνα που το νερό πάγωνε, η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο γινόταν με τα πόδια. Πάνω σε αυτόν τον πάγο περπατούσαν τα παιδιά για να πάνε σχολείο, ή έσερναν το φορείο όταν κάποιος αρρώσταινε βαριά.
Πριν από δέκα χρόνια επιτέλους εισακούστηκαν οι παρακλήσεις των λιγοστών κατοίκων και το 2001 κατασκευάστηκε η 650 μέτρων, εισαγωγής πεζογέφυρα, η οποία κόστισε ένα εκατομμύριο δραχμές το μέτρο. Η παρουσία της πεζογέφυρας μπορεί για κάποιους να αφαίρεσε κάτι από τον ρομαντισμό του Αγίου Αχιλλείου, όμως είναι σημαντικότατο έργο για τους κατοίκους, ενώ συνέβαλλε να αυξηθεί και ο αριθμός των επισκεπτών στο νησί. Όμως από τα πρώτα βήματα στο νησάκι θα διαπιστώσετε ότι τίποτα τελικά δεν έχει αλλάξει από την ζωή του παραμυθένιου νησιού. Αμέτρητα «κλικ» φωτογραφικών μηχανών και video έχουν προσπαθήσει να συλλάβουν την αύρα αυτού του τόπου που απολαμβάνουν τα μάτια και νιώθει η ψυχή. Αλλά δεν είναι μονάχα το τοπίο. Μνημεία, μύθοι και θρύλοι συνθέτουν το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, τον ομφαλό ολόκληρης της Πρέσπας.
Ο Ομφαλός της Πρέσπας
Η περιοχή κηρύχθηκε το 1971 καταφύγιο προστασίας των πουλιών και το 1974 Εθνικός δρυμός, ενώ στο τέλος της ίδιας χρονιάς η Μικρή Πρέσπα περιελήφθη στους υγροτόπους διεθνούς σημασίας της σύμβασης Ραμσάρ. Η χλωρίδα της Πρέσπας αποτελείται από 1500 περίπου είδη φυτών, ενώ η εξαιρετικά ποικίλη πανίδα περιλαμβάνει 260 είδη πουλιών, 40 είδη θηλαστικών, 33 είδη ερπετών και αμφιβίων και 17 είδη ψαριών ανάμεσα στα οποία 8 είναι ενδημικά.
Όμως και η παρουσία του ανθρώπου έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Οι δραστηριότητες των ντόπιων διατηρούσαν τα υγρολίβαδα σε καλή κατάσταση καθώς το καλάμι ήταν βασικό υλικό σε διάφορες εργασίες (για ψάρεμα έως και στην κατασκευή κτιρίων). Όμως από την δεκαετία του ΄80 οι κάτοικοι της Πρέσπας άρχισαν να ασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με την καλλιέργεια φασολιών και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα καλάμια να μεγαλώσουν και να επεκταθούν σε βάρος των υγρολίβαδων. Το 1997 εφαρμόστηκε η τεχνική της βόσκησης βουβαλιών που έφεραν από την Κερκίνη η οποία αποδείχθηκε τελικά καλύτερη μέθοδος από το κάψιμο και το κόψιμο των καλαμιών.
Όμως όλα αυτά το πιθανότερο είναι να τα «ξεχάσετε» όταν θα περπατήσετε στην πεζογέφυρα προς τον Άγιο Αχίλλειο. Θα βρεθείτε να περπατάτε ανάμεσα στα νερά της λίμνης παρατηρώντας τα καλάμια ίσως και κάποια πουλιά και τον γεμάτο βουνά ορίζοντα μέχρι να συναντήσετε τον μικρό οικισμό. Θα πρέπει όμως να τον διασχίσετε για να ξεκινήστε από τις πλέον ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές στην Ελλάδα. Περιέχει μερικές από τις πιο ωραίες εικόνες της Πρέσπας αλλά και σημαντικά μνημεία ολόκληρης της περιοχής. Αρχικά θα περάσετε από τον ναό του Αγίου Γεωργίου (15ος αι.), ενώ σε 10 λεπτά περίπου θα συναντήσετε το εντυπωσιακότερο μνημείο όλης της Πρέσπας, την Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου. Περπατήστε ανάμεσα στους τοίχους της, αφουγκραστείτε τους ήχους και ρουφήξτε τον αέρα για όσο αντέχουν τα πνευμόνια σας. Αυτό που θα νιώσετε εδώ δύσκολα θα το συναντήσετε σε άλλο τόπο. Συνεχίζοντας θα φθάσετε στην εγκαταλελειμμένη μονή της Παναγιάς Πορφύρας. Αμέσως μετά επιστρέψτε λίγο πίσω και περάστε από την ράχη του λόφου στην άλλη πλευρά για να συναντήσετε τα λείψανα του ναού των Αγίων Αποστόλων του 11ου αι., όπου είχε βρεθεί ρωμαϊκή επιγραφή, καθώς και δύο παλαιοχριστιανικοί κίονες. Εδώ αγναντέψτε απέναντι προς την Δασερή και το όρος Βροντερό (1.457 μ.) που κλείνει τον ορίζοντα και θα νιώσετε την δύναμη του τοπίου να σας κάνει μέρος του.
Να σας αφομοιώνει, καθώς εσείς θα ακούτε τους απαλούς ήχους του νερού ανάμεσα στις καλαμιές, το φτερούγισμα και το τιτίβισμα κάποιων πουλιών, το πλατάγισμα από τα κουπιά του βαρκάρη που ψαρεύει στην αγκαλιά της Μικρής Πρέσπας. Αρκεί να ηρεμήσετε, να μην κάνετε θορύβους, ίσως και να μην μιλάτε.
Αξίζει να δείτε:
Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου
Η βασιλική του Αγίου Αχιλλείου κτίστηκε μετά το 983 ή το 986, από τον τσάρο των Βουλγάρων Σαμουήλ ο οποίος είχε σκοπό να στεγάσει το σκήνωμα του Αγίου Αχιλλείου το οποίο είχαν μεταφέρει από τη Λάρισα τα βουλγαρικά στρατεύματα. Ο ναός ιδρύθηκε ως επισκοπικός, προκειμένου να στεγάσει την έδρα του βουλγαρικού πατριαρχείου και λειτούργησε σαν επισκοπικός έως τις πρώτες δεκαετίες του 15ου αιώνα. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με μεγάλες διαστάσεις (20Χ47 μέτρα) και είχε ξύλινη σκεπή. Το νότιο κλίτος βρίσκεται σε υπερυψωμένο επίπεδο, ενώ στη μεγάλη ημικυκλική αψίδα σχηματίζεται βαθμιδωτό σύνθρονο, στοιχείο που αποδεικνύει τη χρήση του ναού ως επισκοπικού. Βρέθηκε κιβωτιόσχημος τάφος, πιθανώς του Αγίου Αχιλλείου, ενώ στο νότιο κλίτος υπάρχουν άλλες τέσσερις μαρμάρινες λάρνακες που φιλοξενούσαν τα οστά σημαντικών προσωπικοτήτων. Αυτοί οι τάφοι απέδωσαν αξιόλογα ευρήματα, το σημαντικότερο από τα οποία ήταν ένα μεταξωτό χρυσοΰφαντο κομμάτι υφάσματος το οποίο χρονολογήθηκε στο 10ο αι. και έδωσε λαβή για πολλές υποθέσεις σχετικά με τον κάτοχό του που θα πρέπει να ήταν σημαντική προσωπικότητα.
Ο ναός έχει επτά παράθυρα από τα οποία έχουν διασωθεί αυτά του ιερού Βήματος το οποίο χωριζόταν από τον κυρίως ναό με μαρμάρινο φράγμα πρεσβυτερίου.
Στην πρώτη ανακαίνιση, στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αιώνα, ανήκει ο διάκοσμος της κόγχης του ιερού: επάνω από το σύνθρονο απεικονίζονται δεκαοκτώ αψίδες ζωγραφισμένες με κόκκινο χρώμα. Ανάμεσά τους αναγράφονται με ελληνικά στοιχεία οι έδρες των επισκόπων που υπάγονταν στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας. Στη δεύτερη ανακαίνιση, που χρονολογείται στο 12ο αιώνα, ανήκουν οι λιγοστές μορφές των στρατιωτικών αγίων, της Παναγίας και ενός αγγέλου που αποκολλήθηκαν και εκτίθενται στο Μουσείο της Φλώρινας. Τα τεχνοτροπικά γνωρίσματά τους παραπέμπουν σε καστοριανές τοιχογραφίες του 12ου αιώνα.
Μονή της Παναγιάς Πορφύρας
Περνώντας από την μικρή ξύλινη πόρτα, συναντάς μόνο σκοτάδι με τα υπολείμματα των κεριών να φωτίζουν αμυδρά το σκηνικό μιας κατανυκτικής παράστασης. Πρωταγωνιστεί η Παναγία Πορφύρα με τον Χριστό στην αγκαλιά της, ενώ το αυστηρό της βλέμμα νομίζεις ότι σε ακολουθεί από όποια πλευρά και αν τη κοιτάξεις. Η μονόκλιτη βασιλική εκκλησία κτίστηκε τον 16ο αι. και είναι γεμάτη τοιχογραφίες από το έτος ίδρυσης της μονής έως το 1741 μαρτυρώντας ότι έχουν γίνει επισκευές και συμπληρώσεις.
Ασκηταρειό Παναγίας Ελεούσας ή Αγίου Πέτρου
Πρόκειται για ένα από τα τρία ασκηταριά που ανήκουν στην Ελλάδα και προσεγγίζεται με βάρκα που θα πάρετε από το χωριό Ψαράδες. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Πρέσπες αποτέλεσαν ένα απομονωμένο κέντρο μοναχισμού. Το ασκηταριό της Παναγίας Ελεούσας, είναι το πιο καλοδιατηρημένο. Βρίσκεται λίγο πριν τα υδάτινα σύνορα με την Αλβανία στην Μεγάλη Πρέσπα, μέσα σε μια σπηλιά, σε μια κάθετη ρωγμή του βράχου, όπου θα χρειαστεί να ανεβείτε περίπου 150 σκαλιά για να το βρείτε. Δημιουργήθηκε το 1410 με τον μικρό μονόχωρο ναό να περιβάλλεται από κελιά ενώ το εσωτερικό του είναι γεμάτος τοιχογραφίες με τον μοναχό Ιωαννίκιο να είναι ένας από τους δύο ζωγράφους.
Το λόφο Καλέ ή να γυρίσετε πίσω στην Πύλη
Λίγο μετά τις Καρυές και το Καρυώτικο ρέμα βρίσκεται ο κατάφυτος λόφος. Μπορεί να βρείτε και πινακίδα που αναφέρει «ύψωμα Κυριάκου Ναλπαντίδη» (θύμα του εμφυλίου), αλλά είναι περισσότερο γνωστός σαν λόφος Καλέ (κάστρο). Από την κορυφή του θα απολαύσετε πανοραμική θέα (ίσως από τις καλύτερες) της Μικρής Πρέσπας, του Αγίου Αχίλλειου αλλά και του μικρού νησιού Βιδρονήσι.
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Μπορεί στην περιοχή μόνο οι Ψαράδες και ο Άγιος Γερμανός να έχουν αναγνωριστεί ως παραδοσιακοί οικισμοί, αλλά θα δείτε και αλλού την επιρροή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στις περισσότερες περιπτώσεις το ισόγειο προορίζεται για τα ζώα του σπιτιού και τους αποθηκευτικούς χώρους, ενώ εξωτερική σκάλα οδηγεί στο χαγιάτι του πάνω ορόφου όπου βρίσκεται ο οντάς και τα άλλα δωμάτια. Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν άψητα, συνήθως στεγνωμένα στον ήλιο, πλιθιά και λάσπη, πέτρα κυρίως στα θεμέλια και ξυλεία σε όλο το σκελετό του σπιτιού. Εκτεταμένη ήταν επίσης η χρήση του καλαμιού και των πλεγμένων κλαδιών στα δάπεδα, τις στέγες και τα χωρίσματα.
Κάτι άλλο, σημαντικό επίσης, είναι ότι στην περιοχή ένα ζώο κινδυνεύει με εξαφάνιση αν και είναι προστατευόμενο είδος. Είναι η μικρόσωμη βραχυκερατική αγελάδα που σήμερα ζει ελεύθερη στους Ψαράδες και στον Άγιο Αχίλλειο. Έχει ύψος μόλις ένα μέτρο και από τις χιλιάδες που υπήρχαν στη δεκαετία του ΄60 σήμερα έχουν απομείνει περίπου 100 και είναι πολύ πιθανό να την συναντήσετε.
* Κείμενο-φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης
