Σε ένα παλαιό αρχείο των επιπτώσεων του κραχ του 1929, στάθηκα στην αντιμετώπιση του μεγαλύτερου οικονομικού συμβάντος που τάραξε τα θεμέλια του καπιταλισμού, από την ηγεσία της Ρωσίας. Δεν μου προκάλεσε καμία εντύπωση η αντιμετώπιση του κραχ και κυρίως του αμερικάνικου ονείρου σε σύγκριση με την «κραταιά Σοβιετική Ένωση», όπου οι αποθήκες τροφίμων με σιτάρι ήταν γεμάτες, ενώ στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού η πείνα θέριζε τους πολίτες. Ο καπιταλισμός κατέρρευσε και οι Σοβιετικοί πανηγύριζαν γιατί το δικό τους σύστημα αποδείχθηκε το καλύτερο.
Οι εικόνες των μέσων ενημέρωσης δημιουργούσαν τη δική τους προπαγάνδα για να αποδείξουν ότι ο λαός ζει καλύτερα όταν έχει ένα κομμάτι ψωμί κάθε ημέρα για να σιτίζεται, εφ' όρου ζωής, παρά να ζει σε μια κοινωνία που το κεφάλαιο θα τον εκμεταλλεύεται και στο τέλος θα τον αφήνει στο δρόμο. Έτσι ξεκίνησε η αιώνια πάλη των τάξεων και οι θεωρίες των μεγάλων φιλοσόφων έδιναν και έπαιρναν, προσπαθώντας να αποδείξουν ότι έχουν δίκαιο.
Η δικιά μου θεωρία είναι καλύτερη από τη δικιά σου! Το κεφάλαιο του Μάρξ είναι καλύτερο από τη θεωρία του Κονράτιεφ κ.ο.κ.Η χώρα μου είναι πιο όμορφη και πιο πλούσια από τη δικιά σου! Όλοι προσπαθούν να αποδείξουν ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους μέσω μιας οπαδικής συμπεριφοράς γηπέδου. Η δικιά μου ομάδα είναι καλύτερη από τη δικιά σου! Και στη μέση το πόπολο που ακολουθεί τους ηγέτες, είτε είναι οι πρόεδροι των κρατών, είτε οι αρχηγοί των ομάδων! Τελικά ποιος κερδίζει από την αιώνια πάλη των τάξεων;
Σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία του ιστορικού υλισμού κάθε σύστημα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης -συμπεριλαμβανομένου του καπιταλισμού- είναι ιστορικά πεπερασμένο και ως ανθρώπινο δημιούργημα γεννιέται, αναπτύσσεται, ωριμάζει και πεθαίνει.Κάθε ταξικό κοινωνικό/οικονομικό σύστημα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, χαρακτηρίζεται από μια δομικά αντιφατική σχέση μεταξύ παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων.
Οι παραγωγικές δυνάμεις (γη, εργασία, κεφάλαιο και εσχάτως επιστήμη), αφορούν το σύνολο της κοινωνίας, σε αντίθεση με τις παραγωγικές σχέσεις (ή σχέσεις παραγωγής) οι οποίες έχουν ολιγαρχικό χαρακτήρα: Αφορούν δηλαδή την εκμετάλλευση των παραγωγικών δυνάμεων, από μία αριθμητικά μειοψηφική κοινωνική ομάδα, η οποία συγκροτεί την εκάστοτε άρχουσα τάξη. Ενώ λοιπόν οι παραγωγικές δυνάμεις αναφέρονται στο σύνολο της κοινωνίας, οι παραγωγικές σχέσεις αναφέρονται πρωτίστως στην παγίωση και εξασφάλιση των συμφερόντων της εκάστοτε άρχουσας τάξης. Αυτή η δομικά αντιφατική σχέση έχει ως αποτέλεσμα, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων να οδηγηθεί σε ασφυξία κάποια στιγμή, εξαιτίας του πλαισίου που έχει τεθεί από τις συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις. Τότε είναι που το συγκεκριμένο κοινωνικό/οικονομικό σύστημα μπαίνει σε κρίση και σταδιακά πεθαίνει για να το διαδεχθεί -μέσα από συγκρούσεις- ένα επόμενο το οποίο θα λύσει πρόσκαιρα αυτή την αντίφαση.
Για τον καπιταλισμό πιο συγκεκριμένα, αναφέρει: Εξαιτίας της διαρκούς μεγέθυνσης των παραγωγικών δυνάμεων (λόγω βελτίωσης της τεχνολογίας στην παραγωγή ή της συσσώρευσης κεφαλαίου στα χέρια των πλουσιότερων) δημιουργούνται πλεονάζοντα αγαθά που δεν μπορούν να απορροφηθούν από την κοινωνία. Παράλληλα, η διαρκής καταστροφή των ίδιων παραγωγικών δυνάμεων (ανεργία και αύξηση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων, καταστροφή των φυσικών πόρων μέσω υπερεκμετάλλευσης, αέναη καταστροφή παγίων κεφαλαίων με σκοπό την δημιουργία νέων), οξύνει την αντίφαση μεταξύ του ολιγαρχικού χαρακτήρα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και του παν-κοινωνικού χαρακτήρα των παραγωγικών δυνάμεων.
Από κοινού με την όξυνση της ταξικής πάλης (λόγω της αύξησης της εκμετάλλευσης), αυτές οι δομικές αντιφάσεις στο εσωτερικό του καπιταλιστικού συστήματος -οι οποίες απορρέουν από την αυξανόμενη ασυμβατότητά του με τις παραγωγικές δυνάμεις- θα οδηγήσουν κάποια στιγμή στο θάνατό του και στην αντικατάστασή του από τον σοσιαλισμό/κομμουνισμό.
Ουσιαστικά, μέσω της θεωρίας του Καρλ Μαρξ οι σοβιετικοί προσπαθούσαν να αποδείξουν στο πλανήτη, ότι ο κομμουνισμός αποτελεί τη μοναδική λύση στο πρόβλημα για να μπορεί ο άνθρωπος να ζει και να μην τον εκμεταλλεύεται το σύστημα. Βέβαια, δεν τόνιζαν αν όλοι στο σύστημα θα έπρεπε να ζουν με ένα κομμάτι ψωμί ή υπήρχε και μια κορυφή στην πυραμίδα που τρέφονταν με χαβιάρι! Το κραχ του 29 ήταν η τέλεια αφορμή για να χτυπηθεί ο καπιταλισμός και να αποδειχθεί ότι η Σοβιετική Ένωση έχει την καλύτερη ομάδα! Κι όμως ο καπιταλισμός αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες και δημιούργησε εκ νέου την ελπίδα για αυτοβελτίωση και τη μεγαλύτερη οικονομική άνθηση που γνώρισε η ανθρωπότητα τον αιώνα που μας πέρασε.
Η πτώση του τείχους ανέδειξε την πλήρη υπερίσχυση και υιοθέτηση του καπιταλιστικού μοντέλου σε όλες τις πρώην χώρες του ανατολικού μπλοκ. Οι άνθρωποι που πέθαιναν πάνω στο τείχος μπορούσαν πλέον να είναι ελεύθεροι να ζήσουν και αυτοί το όνειρο της δημιουργίας. Το όνειρο της ζωής. Γιατί δεν υπάρχει ζωή σε ένα σύστημα που σου δίνει μόνο ψωμί. Και ας το έχεις και κάθε ημέρα! Και φυσικά πρώτοι έτρεξαν να το υιοθετήσουν και να το εκμεταλλευτούν στο έπακρο οι ηγέτες και οι ολιγάρχες, που στη θεωρία ήταν με τους φιλοσόφους τους, ενώ στην πράξη συσσώρευαν τον καπιταλιστικό πλούτο που επέκριναν. Πόσο υποκριτές και επικίνδυνοι και πόσο πρόβατα και θύματα οι λαοί τους!
Και μετά ήρθε ο Ρώσος Κοντράτιεφ, για να αποδείξει με τη θεωρία των κυμάτων ότι ο καπιταλισμός περνά κρίσεις μέσα από τις οποίες ανανεώνεται και επιβιώνει. Είναι ο πρώτος άνθρωπος που απέδειξε την ύπαρξη μακριών κυμάτων στην οικονομία, μέσα από τη μελέτη της εξέλιξης των επιτοκίων, των μισθών, των τιμών των αγαθών, του εξωτερικού εμπορίου και της παραγωγής άνθρακα και σιδήρου.
Συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι πέρα από τους βραχύβιους επιχειρηματικούς κύκλους, υπάρχει και ένα μεγάλος πεντηκονταετής κύκλος στον οποίο τα σημαντικότερα σημεία καμπής συνδέονται με βασικές αλλαγές του καπιταλισμού και μεγάλες συγκρούσεις. Η θεωρία του οδήγησε στην κατανόηση των λόγων μεταπήδησης της οικονομίας σε μία ξαφνική φάση αλλαγών και καπιταλιστικής κρίσης και πώς η οικονομία αλλάζει μορφές ως αντίδραση στην κρίση. Σύμφωνα με τη θεωρία του η παγκόσμια οικονομία ακολουθεί ένα κυκλικό ρυθμό ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, κάθε κύκλος ξεκινά από μια εικοσιπενταετή φάση ανόδου που οφείλεται στην εμφάνιση νέων τεχνολογιών και υψηλών επενδύσεων και χαρακτηρίζεται από τη στροφή του κεφαλαίου στις βιομηχανίες παραγωγής.
Στη συνέχεια, ακολουθεί μια ίσης διάρκειας φάση καθόδου που καταλήγει σε οικονομική κρίση και το κεφάλαιο συσσωρεύεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Κάθε κύκλος χαρακτηρίζεται από τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες και δεν αποτελεί επανάληψη του προηγούμενου. Υποστηρίζει ότι αφορμή των νέων κυμάτων αποτελεί η ευρεία διάδοση και εφαρμογή νέων τεχνολογιών και συνακόλουθα η αυξημένη διαθεσιμότητα χρήματος. Έτσι, καταλήγει ότι η βασική αιτία είναι ο γρήγορος ρυθμός συσσώρευσης κεφαλαίου σε σχέση με τον ρυθμό επένδυσής του κατά τη διάρκεια της τελευταίας ύφεσης του προηγούμενου κύκλου. Και φυσικά η κατάληξή του ήταν να θανατωθεί το 1938, καθώς δε γίνεται να είσαι παίκτης της ίδιας ομάδας και να βάζεις αυτογκόλ!
Υπήρξαν και άλλοι πολλοί σημαντικοί οικονομολόγοι, αν σταθώ όμως στον Αυστριακό Σουμπέτερ, που προέβλεπε στη μελέτη του ότι το οριστικό και αναπότρεπτο τέλος του καπιταλισμού θα έρθει γιατί ο ορθολογικός τρόπος της λειτουργίας του θα εναντιωθεί στον μη ορθολογικό τρόπο της πολιτισμικής διάρθρωσης των τάξεων που τον απαρτίζουν.
Το σύστημα θα καταρρεύσει στο απώτερο μέλλον, λόγω της υπερβολικής γραφειοκρατικής διαχείρισης των πραγμάτων, της θεσμοποίησης της ίδιας της καινοτομίας και της αλλαγής της ατμόσφαιρας και της αυτοπεποίθησης της αστικής τάξης προς το χειρότερο. Εντέλει ο πολιτισμός της αστικής τάξης διαβρώνεται και οι ηθικές της αξίες καταρρέουν. Θα συμφωνήσω στο σημείο που αναφέρει πως αν κάτι αλλάξει το καπιταλιστικό σύστημα θα είναι η διάβρωση της αστικής τάξης, η οποία λαμβάνει δραματικές διαστάσεις από τα τελευταία σημαντικά γεωπολιτικά γεγονότα και την πανδημία που ταλαιπώρησε και συνεχίζει, τον πλανήτη.
Μια ματιά γύρω μας με τις εικόνες του πολέμου, της ανόδου των τιμών, της ανόδου του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης, της επισιτιστικής κρίσης, της έλλειψης αγαθών κ.ο.κ., μας δημιουργεί την αίσθηση ότι αυτές οι εικόνες βολεύουν και ενισχύουν την ομάδα που θεωρεί ότι αυτή τη φορά θα κερδίσει το ματς. Ότι δεν κατάφερε το κραχ του 29 θα γίνει σήμερα. Οι ίδιες ομάδες σε ένα συνεχές αγώνα για υπερίσχυση. Ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει και η καλύτερη ομάδα είναι αυτή που έχει το σιτάρι και το αέριο στις αποθήκες της.
Όπως έγραψα και σε παλαιότερα μου άρθρα ο ψυχρός πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ. Πιστέψαμε ότι τελείωσε με την πτώση του τείχους. Ήταν απλώς ένα διάλειμμα στην αιώνια «πάλη των τάξεων». Στην υπερίσχυση της καλύτερης ομάδας. Οι εικόνες θα γίνουν και σήμερα το εργαλείο στα χέρια των προπονητών της καλύτερης ομάδας για να υπερισχύσουν και να κερδίσουν τον αγώνα. Έναν αγώνα που θα ταλαιπωρεί για χρόνια την ανθρωπότητα. Και αυτή τη φορά ένας πρέπει να είναι ο απόλυτος νικητής ώστε να μην υπάρξει ξανά ρεβάνς.
