Είναι πλέον σαφές ότι δεν ζούμε σε ήρεμες εποχές.
Λόγω της έντονης αλληλεπίδρασης όλων των τομέων της ζωής μας σε όλες τις εκφάνσεις και τα μεγέθη, οι διαδοχικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε μας δίνουν την αίσθηση ότι η μια κρίση διαδέχεται την άλλη χωρίς ανάσα.
Χωρίς καν την δυνατότητα να επεξεργαστούμε τα δεδομένα. Διότι άμεσα μας «πέφτει ο ουρανός στο κεφάλι» (όπως φοβόντουσαν οι Γαλάτες του Αστερίξ) και νέα δεδομένα κάνουν την εμφάνιση τους ενώ τα προηγούμενα δεν τα εμπεδώσαμε ακόμα….
Μέσα σε αυτή την σχεδόν μονοθεματική καθημερινότητα που ζούμε , όπου ο covid μας έχει κάνει να λησμονήσουμε ότι υπάρχουν και αλλά προβλήματα στη ζωή, είναι δύσκολο να ασχοληθεί κανείς με κάτι άλλο.
Επειδή όμως το έγκλημα, η ασφάλεια και μείωση του αισθήματος φόβου απασχολούσαν πριν αλλά θα μας απασχολούν έντονα και μετά τη πολυπόθητη λήξη της πανδημίας, ας δούμε μια σειρά από προκλήσεις για την επόμενη χρονιά.
Το πλέγμα ασφάλειας για την χώρα είναι πολύπλοκο, πολυεπίπεδο και περιεκτικό.
Στο σύγχρονο περιβάλλον κανένας τομέας, καμία δραστηριότητα δημόσια και ιδιωτική, καμία πτυχή του βίου μας δεν εξαιρείται από την εθνική προσπάθεια εμπέδωσης ενός ισχυρού αισθήματος ασφάλειας.
Οι στόχοι και οι απειλές είναι πολλές και παίρνουν μορφές που δεν είχαμε καν φανταστεί προ ολίγων μόλις ετών.
Από το οικονομικό έγκλημα, τις ηλεκτρονικές επιθέσεις και την λαθρομετανάστευση μέχρι το οργανωμένο έγκλημα και τις παρυφές της εθνικής μας άμυνας, όλα και όλοι αποτελούν μικρές κυψέλες που συντελούν στην δημιουργία μιας «ομπρέλας» ασφάλειας που πρέπει να εγκατασταθεί πάνω από τη χώρα.
Όλα αυτά φυσικά, μέσα στα πλαίσια της αστικής μας δημοκρατίας που έχει συγκεκριμένες δικλίδες ασφάλειας.
Αυξημένη λογοδοσία, εφαρμογή των νόμων και τήρηση του συντάγματος και διαφάνεια.
Ένα στοίχημα που μόνο εύκολο δεν είναι.
Ένα στοίχημα που οφείλουμε να κερδίσουμε.
Ας ξεκινήσουμε με το έγκλημα και την αστυνόμευση.
Το έχω ξαναγράψει αλλά επειδή κατά τη γνώμη μου αποτελεί τον μεγαλύτερο μύθο που άπτεται του χώρου της ασφάλειας, κρίνω ιδιαιτέρως σημαντικό να το επαναλάβω.
Το έγκλημα είναι φαινόμενο κοινωνικό. Τα αίτια του είναι κοινωνικά και η αστυνομία δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα για τα επηρεάσει την εμφάνιση του φαινομένου.
Η αστυνομία δεν μπορεί να επηρεάσει ούτε την διαπαιδαγώγηση, ούτε τις συναναστροφές, ούτε τις ψυχικές νόσους, ούτε το αξιακό σύστημα κάποιου, ούτε τους δεσμούς του με την κοινωνία, που είναι μερικοί μόνο από τους γενεσιουργούς παράγοντες της εγκληματικότητας.
Τι μπορεί να κάνει η αστυνομία; Πολύ συγκεκριμένα πράγματα, τα οποία αν κάνει σωστά μπορεί να δημιουργήσει ένα υγιές κοινωνικό περιβάλλον που θα αποτελέσει εύφορο έδαφος για την δημιουργία και την ανάπτυξη σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Δηλαδή η αστυνομία, θα αναρωτηθεί κάποιος, δε μπορεί να δράσει προληπτικά;
Προληπτικά όσον αφορά την αποτροπή της δημιουργίας του εγκλήματος, όπως προαναφέραμε, όχι.
Προληπτικά όσον αφορά την εκδήλωση εγκληματικών, παραβατικών και αντικοινωνικών πράξεων φυσικά ναι.
Μέσω πληροφοριών (intelligence based policing), μέσω της συνεργασίας με τις τοπικές κοινωνίες (community policing) και της επιστημονικής συλλογής στοιχείων για τεκμηρίωση εγκληματικών πράξεων (evidence based policing) οι αστυνομικές αρχές μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην εμπέδωση αισθήματος ασφαλείας, ευνομίας και ευταξίας.
Καθοριστικής σημασίας είναι η αλλαγή νοοτροπίας όλων μας. Με ρωτούσε πρόσφατα στέλεχος της αστυνομίας πως μπορεί να αποδώσει η έννοια της συνεργασίας της αστυνομίας με τις τοπικές κοινωνίες, αυτό δηλαδή που διεθνώς αποκαλείται community policing και εδώ έγινε προσπάθεια να εφαρμοστεί με τον «αστυνομικό της γειτονιάς».
Του απάντησα ότι προϋπόθεση για την εφαρμογή αυτού του μοντέλου είναι η συνεργασία των πολίτων και τοπικών παραγόντων μιας κοινότητας με την αστυνομία σε σχεδόν καθημερινή βάση.
Απαιτούνται συναντήσεις σε δημαρχεία, σχολεία, εκκλησίες, πολιτιστικά κέντρα , δημοτικά συμβούλια κλπ. Σε μια χώρα που (δυστυχώς) ακόμα η συνομιλία με την αστυνομία φέρει την ρετσινιά της «ρουφιανιάς» πολύ λίγα περιθώρια υπάρχουν….
Η αστυνομική εκπαίδευση είναι καθοριστικής σημασίας. Ο θεσμικός ρόλος μιας εκπαίδευσης είναι ο (κατά το δυνατόν) περιορισμός των συνηθειών που είχε ο εκπαιδευόμενος και αντικατάσταση τους με νέες συνήθειες , πρακτικές και τρόπους σκέψης που είναι απαραίτητοι στα νέα του καθήκοντα.
Η σημερινή ηγεσία του ΥΠΡΟΠΟ φαίνεται να έχει αντιληφθεί αυτή την ανάγκη εξ ου και η αξιέπαινη προσπάθεια μετεκπαίδευσης των αστυνομικών πρώτης γραμμής. Είναι βέβαιον ότι θα αποδώσει καρπούς.
Δεν αρκεί όμως. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι διαρκής, ουσιαστικά δια βίου. Δυστυχώς η ΕΛ.ΑΣ δέχεται τα στελέχη της σε μεγάλη ηλικία που η νοοτροπία είναι διαμορφωμένη εξ ου και απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια.
Επιβάλλεται εξονυχιστικός πνευματικός έλεγχος των υποψήφιων στελεχών, ψυχολογικά και πνευματικά.
Οι καλές ακαδημαϊκές επιδόσεις είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια επιτυχημένη καριέρα, αλλά δεν είναι η μοναδική.
Ο αστυνομικός οφείλει να έχει ηθικό, φρόνημα και προσωπικότητα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά πριν μπει στο Σώμα. Το να είναι απλώς καλός στα μαθηματικά και στην έκθεση σίγουρα δεν επαρκεί.
Πρέπει να μπορεί να εργάζεται υπό πίεση, να έχει ισχυρό νευρικό σύστημα, να δύναται να εργάζεται με περιορισμένη επιτήρηση ( γιατί αυτή είναι η φύση της δουλειάς) και να εμφορείται από ιδανικά όπως η φιλοπατρία και η κοινωνική προσφορά.
Όπως δεν νοείται φοιτητής της ιατρικής να μην αντέχει την θέα του αίματος, έτσι δεν νοείται δόκιμος αστυνομικός να μην αντέχει την πίεση και να μην διαθέτει καθαρή σκέψη.
Όσον αφορά το επιχειρησιακό δόγμα της ΕΛΑΣ., φρονώ ότι μια επιστροφή στα βασικά της αστυνόμευσης θα είχε αποτέλεσμα.
Οι έλεγχοι που οι παλιοί αστυνομικοί θεωρούσαν χρέος τους αλλά οι σύγχρονοι θεωρούν «αγγαρεία» είναι η πεμπτουσία της αστυνόμευσης και η βάση για ένα καλό αστυνομικό έργο.
Ακόμα θυμάμαι τις διηγήσεις αστυνομικών στις ΗΠΑ που έλεγαν ποσά «λαβράκια» έβγαλαν κάνοντας τροχονόμους ελέγχους για «άδεια δίπλωμα, ασφάλεια».
Χιλιάδες ανεκτέλεστα εντάλματα για σοβαρά αδικήματα, σκληροί κακοποιοί και μεγάλες ποσότητες ναρκωτικών, όπλων και παρανόμων ειδών ανεβρεθησαν από φαινομενικά «αθώους» ελέγχους.
Η αλλαγή της νοοτροπίας πρέπει να επέλθει και στις τάξεις της ΕΛΑΣ. Αντιλαμβάνομαι ότι οι αστυνομικοί θεωρούν εαυτούς διώκτες του σκληρού εγκλήματος και μόνο και, ως εκ τούτου, θεωρούν τους ελέγχους τροχαίων παραβάσεων ως ήσσονος σημασίας.
Δυο παρατηρήσεις εδώ:
Οι έλεγχοι τροχαίας, εκτός των προαναφερθέντων σοβαρών παραβάσεων που αποκαλύπτουν, αποτελούν και την πιο βασική επαφή των σωμάτων ασφάλειας, του κράτους δίκαιου θα έλεγα, με την κοινωνία.
Το αίσθημα της ασφάλειας χτίζεται με την συνεχή εμφανή παρουσία της αστυνομίας παντού, αλλά κυρίως στον χώρο της οδικής κυκλοφορίας.
Από εκεί αντιλαμβάνεται ο πολίτης την ύπαρξη της συντεταγμένης πολιτείας που μεριμνά, πριν την αντιληφθεί σε άλλα πιο σύνθετα καθήκοντα.
Πολλοί φίλοι και γνωστοί, καθ’ όλα νομοταγείς, μου διαμαρτύρονται συχνά ότι δεν τους ελέγχουν στον δρόμο!
Οι τροχαίες παραβάσεις επίσης δεν έχουν την μικρή σημασία που τους αποδίδουμε, όσον αφορά το αστυνομικό έργο.
Εκτός του ότι τα περισσότερα σοβαρά τροχαία συμβαίνουν μέσα στον αστικό ιστό, (με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές) οι προκλητικές τροχαίες παραβάσεις που όλοι βλέπουμε καθημερινά, αποτελούν ένα περίεργο κίνημα περιφρόνησης της κρατικής εξουσίας.
Το αρρωστημένο «εγώ» του κάθε παραβάτη εκδηλώνεται πρώτα στο τιμόνι και υστέρα ή προηγουμένως) σε σοβαρές εγκληματικές πράξεις.
Εξ ου και στις ΗΠΑ αν περάσεις κόκκινο σε βγάζουν από το όχημα με χέρια ψηλά και γίνεται ενδελεχής ατομικός αλλά και έλεγχος οχήματος.
Η λογική είναι ότι για να περνάς κόκκινο (ιδίως αν είναι περισσότερα από ένα...) είτε από κάποια εγκληματική ενέργεια έρχεσαι ή σε κάποια παραβατική δραστηριότητα θέλεις να προβείς.
Σου συμπεριφέρονται ως πιθανό εγκληματία. Δρουν προλητπικά.
Το κράτος πρέπει να δείχνει τη παρουσία του οπουδήποτε αμφισβητείται η εξουσία του και ο δρόμος είναι το πιο σημαντικό πεδίο.
Οι αστυνομικοί έχουν ένα εξ ορισμού δύσκολο έργο, καλούνται να εφαρμόσουν τον νομό μέσα σ ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον, με ελάχιστη επιτήρηση, χωρίς να υπάρχει ένα “εγχειρίδιο» για κάθε περίπτωση. Καλούνται να διακρίνουν ποιος είναι ο νόμιμος και ποιος ο παράνομος και να του συμπεριφερθούν διαφορετικά. Καλούνται να είναι αποτελεσματικοί μέσα σε ασφυκτικά πλαίσια ενώ αντιμετωπίζουν κακοποιους που δεν δεσμεύονται από νόμους και κανόνες.
Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να επιλεγούν οι κατάλληλοι ΠΡΙΝ εισέλθουν στο Σώμα, διότι μετά είναι μάλλον αργά.
Το δεύτερο τμήμα των προκλήσεων στο χώρο της ασφάλειας είναι η συνεργασία της κοινωνίας.
Αναφέρθηκα νωρίτερα στην στρεβλή νοοτροπία πολλών εξ ημών που , επηρεασμένοι από την εποχή της χούντας που δεν ζήσαμε, θεωρούμε την συνεργασία με τις αρχές «ρουφιανιά».
Εδώ πάμε ένα βήμα παρακάτω.
Όπως προαναφέρθηκε, στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο και απρόβλεπτο περιβάλλον, η έννοια της ασφάλειας αποτελεί πλέον ένα ολιστικό δόγμα.
Αφορά όχι μόνο τις αρχές ασφάλειας που είναι εντεταλμένες με τη τήρηση της τάξης αλλά όλους μας.
Ανεξαιρέτως.
Από τον ιδιώτη που οφείλει να καταγγέλλει στις αρχές κάθε τι περίεργο που παρατηρεί, καθώς και να προστατεύει το σπίτι και την επιχείρηση του με κάθε σύγχρονο τεχνολογικό μέσο.
Μέχρι τον CEO μιας εταιρίας που σε συνεργασία με τον διευθυντή ασφάλειας που οφείλει να έχει στην επιχείρηση, να αποτελούν τον άμεσο και βασικό συνεργάτη των αρχών για τιμ παροχή πληροφοριών και τεχνικών διευκολύνσεων.
Το έγκλημα πλέον δεν έχει σύνορα ούτε γνωρίζει φραγμούς.
Χτυπάει τα ηλεκτρονικά μέσα μιας επιχείρησης και κλέβει τον τραπεζικό λογαριασμό ενός ιδιώτη από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Χτυπάει όχι μόνο μαγαζιά και σπίτια αλλά τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους μιας χωράς καθώς και τις βασικές της υποδομές.
Οι πυλώνες της εθνικής άμυνας και της εσωτερικής ασφάλειας εφάπτονται πλέον, όπως μας έδειξαν τα γεγονότα του Έβρου τον Μάρτιο του 2020.
Η τρομοκρατία χτυπάει προσπαθώντας να αποσταθεροποιήσει κυβερνήσεις, να τις καταστρέψει οικονομικά ή και να αλλοιώσει τον κοινωνικό ιστό κρατών, καθιστώντας τα failed States.
Τα μέσα και οι μέθοδοι του κοινού / οργανωμένου εγκλήματος και της διεθνούς τρομοκρατίας εφάπτονται και συχνά είναι ταυτόσημα.
Οι απειλές και οι κίνδυνοι είναι σύνθετοι και έχουν πολλαπλούς στόχους και απώτερα κίνητρα.
Δεν αρκεί πλέον να δείχνουμε με το δάχτυλο τις αρχές.
Οφείλουμε να τις συνδράμουμε.
Στο τέλος της ημέρας, για τις δικές μας ζωές και περιουσίες μιλάμε…
Καλή χρονιά!
* Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι εγκληματολόγος, διδάκτωρ κοινωνιολογίας της Αστυνόμευσης.
