Ένα οθωμανικό λουτρό που είναι το αρχαιότερο από όσα έχουν βρεθεί στην πόλη της Μυτιλήνης και το οποίο πιθανώς έγινε με χορηγία του πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (ο οποίος είχε καταγωγή από τη Λέσβο) είναι το νέο σπουδαίο εύρημα της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων και του εφόρου Παύλου Τριανταφυλλίδη.
Πρόκειται για ένα κομβικό εύρημα, καθώς ίσως οδηγεί στα ίχνη του βυζαντινού οικισμού του οποίου τη θέση διερευνούν εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες. Εντελώς τυχαία, διότι διότι κάτω από τμήμα των θεμελίων του εντοπίστηκε μεγαλοπρεπής μαρμάρινη πύλη του 6ου ή 7ου αιώνα μ.Χ.
Τα νέα αρχαιολογικά στοιχεία για την τοπογραφία του Μεσαιωνικού Κάστρου της Μυτιλήνης, του εμβληματικότερου μνημείου της πόλης της Μυτιλήνης, αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου «Ανάδειξη και βελτίωση της επισκεψιμότητας του Κάτω Κάστρου Μυτιλήνης», το οποίο χρηματοδοτείται από το συγχρηματοδοτούμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα των Βιώσιμων Αστικών Αναπλάσεων του ΕΣΠΑ 2014-2020 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Ο διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Παύλος Τριανταφυλλίδης, ένας αφοσιωμένος και ακούραστος αρχαιολόγος, λέει στο Liberal.gr πως το Ανω Κάστρο της Μυτιλήνης διαμορφώθηκε και αναδείχθηκε κατά τους πρώιμους οθωμανικούς χρόνους. Εξαιτίας των ρωσοτουρκικών πολέμων και διαμαχών με τους Βενετούς, αποφάσισαν να το επεκτείνουν, ενισχύοντας μια περιοχή προς τα κάτω. Όπως λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης, πιθανώς υπάρχει και τμήμα του τείχους του ελληνιστικού λιμένος σε εκείνο το σημείο.
Μέχρι τώρα, λέει ο συνομιλητής μας, είχαμε ένα κενό στην έρευνα σχετικά με το κάτω τείχος και την βυζαντινή συνοικία. Το λουτρό εντοπίστηκε στο πλαίσιο του έργου για καθαρισμούς και διαμορφώσεις της τάφρου, ώστε να κατασκευαστούν αποστραγγιστικά δίκτυα για τα νερά που τώρα δύσκολα παροχετεύονται μέσα από το κάστρο. Πρόκειται για το πρωιμότερο οθωμανικό λουτρό, και τοποθετείται χρονολογικά στον 16ο αιώνα. Πιθανώς αποτελεί χορηγία του Μπαρμπαρόσα. Δίπλα βρίσκεται άλλο λουτρό, του 17ου αιώνα.
Μόλις βρέθηκε το λουτρό του 16ου αιώνα, ακολούθησε ανασκαφή, όπως έπρεπε. Στη δυτική πλευρά και κάτω από τη θεμελίωση, ανασκάφηκε μια μαρμάρινη πύλη τέλους του 6ου αιώνα, σημάδι ότι εντοπίσαμε πρωτοβυζαντινή φάση της πόλης με οχύρωση. Η πύλη έχει συνολικό ύψος 3,20μ., πλάτος 2,05μ. και βάθος 2,00μ.
Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 9 πλάκες εντόπιου γκριζόλευκου μαρμάρου, συναρμοσμένες με κονίαμα, ενώ κοιλότητες στο υπέρθυρο υποδηλώνουν την ύπαρξη ξύλινης θύρας, προσαρμοσμένης με στροφείς. Οι παραστάδες της κοσμούνται με ταινία και κοιλόκυρτο κυμάτιο, ενώ το υπέρθυρο φέρει κυρτό γείσο.
Στο κατώφλι διακρίνεται οριζόντια, ανάγλυφη, κυρτή ταινία. Στο εσωτερικό της διατηρείται μέρος πρόχειρου τειχίσματος για την αντιστήριξη του δαπέδου του κύριου, θερμού δωματίου του λουτρικού συγκροτήματος. Η επίχωση που αφαιρέθηκε για την αποκάλυψη της πύλης περιείχε κυρίως στρώματα καύσης και στάχτες λόγω της γειτνίασης με τον θερμό χώρο του λουτρού, κι απέδωσε άβαφη χρηστική κι εφυαλωμένη κεραμική κατά κανόνα Βυζαντινών χρόνων, καθώς και χάλκινα νομίσματα (φόλλεις) του 6ου κι 7ου αιώνα που εντοπίστηκαν κοντά στο κατώφλι. Τον βυζαντινό οικισμό κατέστρεψαν οι Οθωμανοί κατά την κατάκτηση του νησιού, στο 1462.
Λαμβάνοντας υπόψη πως από την Βυζαντινή περίοδο στο Κάστρο Μυτιλήνης σώζονται σήμερα μόνο ο ανατολικός τοίχος του Ακρόπυργου, η βυζαντινή πυλίδα στα βορειοανατολικά τείχη και η είσοδος της δεξαμενής, η πρόσφατα αποκαλυφθείσα μαρμάρινη πύλη μπορεί να θεωρηθεί εύρημα ξεχωριστής σημασίας τόσο για την τοπογραφία κι αμυντική αρχιτεκτονική του Κάστρου της περιόδου αυτής όσο και για την ιστορία της πόλης της Μυτιλήνης.
Οι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν πως οι διαμορφώσεις είχαν γίνει ήδη από την πρώτη φάση του Ανω Κάστρου. Πιθανώς με την πρωτοβυζαντινή αυτή πύλη να συνδέεται και ο άγνωστος έως σήμερα αρχαιολογικά και ανασκαφικά βυζαντινός οικισμός του Μελανουδιού, ο οποίος χωροθετείται από πολλούς ερευνητές στην περιοχή του Κάτω Κάστρου Μυτιλήνης.
Το οθωμανικό λουτρό του 16ου αι. βρίσκεται σε επαφή με το μεσαιωνικό τείχος. Πρόκειται για το πρωϊμότερο λουτρό που έχει βρεθεί στη Λέσβο και το οποίο διατηρεί τους θολωτούς χώρους του θερμού, χλιαρού και ψυχρού λουτρού με τα υπόκαυστα. Το μνημείο χρειάζεται ανάδειξη, η οποία ελπίζουμε πως θα ακολουθήσει.
