Ο Ηράκλειτος έλεγε πως ο χαρακτήρας του καθενός είναι η μοίρα του, κάτι που εν πολλοίς έχει συνάφεια και με τον τρόπο συμπεριφοράς κάποιων κρατών. Για να τιμήσω τον παραλληλισμό, η εξέλιξη των Ευρωτουρκικών σχέσεων έχει σφυρηλατηθεί στο πέρασμα των ετών τους χαρακτήρες των δύο μερών, γεγονός που πέρα από το έντονο ιστορικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, μας βοηθά να βγάλουμε αξιόπιστα συμπεράσματα προκειμένου να ερμηνεύσουμε την παρούσα αρνητική συγκυρία αλλά και να σχεδιάσουμε την επόμενη.
Κατ' αρχήν, στη σύγχρονη ιστορία, οι σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας χαρακτηρίζονται από ένα φαινόμενο επαναλαμβανόμενης ταλάντωσης, το οποίο είτε φέρνει τις δύο πλευρές πιο κοντά, είτε τις απομακρύνει, ανάλογα πάντα με τις εξελίξεις και τις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιρρέον διεθνές περιβάλλον και στα γεωστρατηγικά δεδομένα της ευρύτερη περιοχής. Σημειωτέον, ότι οι εν λόγω εξελίξεις σπάνια διαμορφώνονται από κάποια από τις δύο πλευρές.
Χαρακτηριστικό αυτής της σχέσης είναι ότι παρά την από το 1962 προοδευτικά εντονότερη προσπάθεια της Ε.Ε να μοιραστεί τις αρχές της και της αξίες της με τη γειτονική μας χώρα, προκειμένου εκείνη να έχει τα εχέγγυα να εξελιχθεί σε μια χώρα που θα μπορούσε να γίνει μέλος της Ένωσης, εντούτοις η Αγκυρα απέχει ακόμη πολύ από το να αποκτήσει τα βασικά χαρακτηριστικά μιας χώρας-μέλους της Ενωσης.
Και αυτό λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων και έλλειψης συναντίληψης σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, της δημοκρατικής νομιμότητας, του Κράτους Δικαίου, της απόλυτης προσήλωσης στους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, αλλά και τους εθιμικούς κανόνες της καλής γειτονίας. Με κορωνίδα το κορυφαίο πολιτικό πρόβλημα, σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία αρνείται να αναγνωρίσει ένα κράτος -την Κύπρο- του οποίου την έγκριση θα ζητήσει εάν και εφόσον ποτέ καταφέρει να ολοκληρώσει την ενταξιακή της πορεία.
Η Ελλάδα, ούσα η προμετωπίδα των ευρωπαϊκών συνόρων προς ανατολάς και ουσιαστικά - μαζί με την Κύπρο- η μόνη χώρα της Ένωσης στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, είναι σε θέση να γνωρίζει από πρώτο χέρι και να υφίσταται τις κλιμακώσεις σε κάποιες περιπτώσεις θυμικών αντιδράσεων και σε άλλες πλήρως σχεδιασμένων και λελογισμένων πολιτικών, αναφορικά με όσα είπαμε παραπάνω. Το πιο εμβληματικό και κομβικό παράδειγμα, είναι το μόνιμο «αγκάθι» της διαχείρισης της μετανάστευσης από τη γείτονα χώρα. Η έλλειψη συναντίληψης στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι περισσότερο από προφανής. Η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού δεν έγινε πρόσφατα από την Τουρκία. Αποτελεί συνειδητή επιλογή από την εποχή των πρώτων κυμάτων προσφύγων από τη Συρία, τα οποία πρόθυμα φιλοξενήθηκαν από την Τουρκία.
Η φιλοξενία προσφύγων και η εκπλήρωση διεθνών υποχρεώσεων μιας χώρας, όμως, μετατράπηκαν σε διαπραγματευτικό εργαλείο ή αλλιώς σε αντικείμενο παζαριού. Η Τουρκία σήμερα θεωρεί ότι τα εξαιρετικά σημαντικά ευρωπαϊκά κονδύλια αφενός δεν είναι αρκετά για τη φιλοξενία 3,8εκ προσφύγων αλλά και παράτυπων μεταναστών αφετέρου η ΕΕ δεν της επέτρεψε να τα διαχειριστεί όπως εκείνη ήθελε. Συνεπώς, βλέπουμε ότι η εργαλειοποίηση κλιμακώθηκε, έγινε αντικείμενο παζαριού, έγινε τρόπος πίεσης στην εξωτερικής πολιτικής και τέλος έγινε και αντικείμενο μίμησης, όπως είδαμε πρόσφατα στη Λευκορωσία.
Και αυτό μας φέρνει στα του Ευρωπαϊκού οίκου μας. Η αλήθεια είναι ότι η πολιτική της Τουρκίας στο μεταναστευτικό ζήτημα -η οποία όπως και πολλές άλλες την απομακρύνει από την Ένωση- άφησε να διαφανούν οι εσωτερικές ευρωπαϊκές αδυναμίες. Τόσο ανάμεσα σε κράτη-μέλη, όσο και ανάμεσα στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μεταξύ των ευρωπαϊκών οργάνων υπάρχουν βαθύτατες διαφορές ως το προς πρέπει να συμπεριφέρεται η ΕΕ απέναντι στην Τουρκία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προτεραιοποιεί στις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία τα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών ως τα πλέον κρίσιμα, το Συμβούλιο να επιδεικνύει μια διάθεση εντονότερου ρεαλισμού και να προσπαθεί να κρατήσει διαύλους επικοινωνίας ανοιχτούς και την Τουρκία κοντά, αλλά όχι μέσα, και την Επιτροπή να βρίσκεται σε μια εντελώς αμήχανη στάση προσμονής και υπομονής.
Το πρόβλημα στην προκειμένη περίπτωση, ενέχει και μία ευκαιρία. Το παράδειγμα της Λευκορωσίας -που αποδεικνύει ότι οι μεταναστευτικές ροές αλλάζουν και συνεπώς είμαστε όλοι το ίδιο ευάλωτοι- μας δίνει ένα πολύ πειστικό επιχείρημα για οικοδόμηση ουσιαστικής αλληλεγγύης αναφορικά με το μεταναστευτικό, αλλά και αποτελεί αφορμή για καλλιέργεια ευρύτερης συναντίληψης στη διαχείριση των εξωτερικών σχέσεων
Η ρεαλιστική θεώρηση των διεθνών σχέσεων προτάσσει το εθνικό συμφέρον ως το modus operandi των εθνών-κρατών. Στη διασταλτική του θεώρηση ωστόσο το εθνικό συμφέρον καθενός θα μπορούσε να είναι το κοινό Ευρωπαϊκό συμφέρον. Και αυτό θα βοηθούσε στη συνειδητοποίηση ότι η Κοινή Ευρωπαϊκής Εξωτερική Πολιτική δεν είναι ούτε κοινή ούτε ενιαία ευρωπαϊκή. Συνεπώς, αυτό που είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ως Ευρωπαίοι είναι το εξής: Ευρωπαϊκή πολιτική δε σημαίνει το άθροισμα των πολιτικών των μελών της Ένωσης, αλλά μια δομική, αυτόνομη και ενιαία πολιτική γραμμή.
*O Δημήτρης Δημητριάδης, είναι πρόεδρος επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
Με μια σειρά άρθρων το Liberal «ανοίγει» το κεφάλαιο Τουρκία επιχειρώντας να σκιαγραφήσει τις εξελίξεις στο εσωτερικό αλλά και τη θέση της γειτονικής χώρας στο διεθνές περιβάλλον. Ακαδημαϊκοί και αναλυτές φωτίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της τουρκικής οικονομίας, εξωτερικής πολιτικής αλλά και την εσωτερική κατάσταση στη γείτονα.
