Ένα πλήθος ταφικών κτερισμάτων και σκευής τάφων υψηλής ποιότητας, αποκαλύφθηκε κατά το πενταετές πρόγραμμα της ανασκαφικής έρευνας στη μυκηναϊκή νεκρόπολη της Τραπεζάς, σε απόσταση επτά χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του Αιγίου. Τα ευρήματα μαρτυρούν την εκπληκτική πολιτιστική και κοινωνική ζωτικότητα της περιοχής. Το πλάτωμα ταυτίζεται με την πόλη των Ρυπών. Οι Ρυπές ήταν η Μητρόπολη από την οποία έφυγαν οι άποικοι που ίδρυσαν τον Κρότωνα στην Κάτω Ιταλία, κατά τον αποικισμό του 8ου αιώνα π.Χ. Μια πόλη η οποία ήταν σημαντική ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας κατά την αρχαιότητα, και η οποία στις μέρες μας, έχει ξεπεράσει σε φήμη τη μητρόπολή της.
Η μυκηναϊκή νεκρόπολη βρίσκεται στο νοτιοδυτικό πρανές του πλατώματος και επάνω στον αρχαίο δρόμο που οδηγούσε στην ακρόπολη των ιστορικών χρόνων. Οι τάφοι που ερευνήθηκαν διατάσσονται σε τουλάχιστον τρία επίπεδα άνδηρα κατά μήκος της νότιας πλευράς της Τραπεζάς, σε απόσταση λίγων μέτρων ο ένας από τον άλλον, σε παράλληλη διάταξη και με προσανατολισμό βορρά-νότου. Πρόκειται για θαλαμοειδείς τάφους λαξευμένους στον μαλακό βράχο του υπεδάφους.
Η νεκρόπολη, περιλαμβάνει τάφους με πλάτος θαλάμων που δεν υπερβαίνουν τα 3,5-4 μέτρα, δρόμους με μήκος όχι μεγαλύτερο των 6-7 μέτρων και με πλάτος όχι μεγαλύτερο του 1,5 μέτρου. Οι ταφικοί θάλαμοι έχουν ποικίλα σχήματα, κυκλικά, ορθογώνια ακόμα και σχεδόν τετράπλευρα με αποστρογγυλεμένες γωνίες και τοιχώματα ακανόνιστου περιγράμματος. Αποκαλύφθηκαν επιμήκεις λάκκοι κάτω από τους θαλάμους, κόγχες λαξευμένες στα τοιχώματα των δρόμων για τη δευτερογενή εναπόθεση παλαιότερων ταφών, καθώς και λάκκοι – ελλειψοειδούς ή τετράγωνου σχήματος – στα δάπεδα των δρόμων, τα οποία βρέθηκαν κενά και θα μπορούσαν αρχικά να έχουν λαξευτεί για την απόκρυψη τελετουργικής σκευής. Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι πλευρικοί θάλαμοι στους δρόμους των τάφων, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για ενταφιασμό παιδιών.
Η χρήση των τάφων ήταν πολύχρονη και εντατική. Οι θάλαμοι των τάφων κατέρρευσαν στους ιστορικούς μόλις χρόνους, μεταξύ της Γεωμετρικής και της Αρχαϊκής περιόδου, όπως φαίνεται να δηλώνουν τα αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν στους «κρατήρες» που σχηματίστηκαν στο έδαφος λόγω της κατάρρευσης των οροφών των θαλάμων.
Η νεκρόπολη, η οποία ιδρύθηκε στην ΥΕ IIIA 1 περίοδο, γνώρισε ιδιαίτερα έντονη και ακμάζουσα χρήση κατά την πρωτοανακτορική περίοδο του μυκηναϊκού κόσμου, παράλληλα δηλαδή με την ακμή των μεγάλων κέντρων των Μυκηνών, της Τίρυνθας και της Πύλου. Μία σημαντική επανάχρηση των τάφων χρονολογείται στον 12ο αιώνα π.Χ., κατά τη μετανακτορική περίοδο, πιθανώς μετά την πρώιμη ΥΕ IIIΓ, όταν οι τάφοι ανοίχθηκαν εκ νέου και κατ’ επανάληψη, αποτελώντας παράλληλα χώρο τέλεσης ταφικών εθίμων και σύνθετων τελετουργικών πρακτικών ως το τέλος της Εποχής του Χαλκού, κατά πάσα πιθανότητα στην προχωρημένη Υπομυκηναϊκή περίοδο.
Η ποιότητα των ευρημάτων της μυκηναϊκής νεκρόπολης της Τραπεζάς, αποδεικνύεται από τα πολύτιμα σύνολα αγγείων που δηλώνουν εξάρτηση από τα ανακτορικά πρότυπα αλλά και αυτόνομους δεσμούς μεταξύ ευρύτερων περιοχών, από τη δυτική Πελοπόννησο έως την Κρήτη. Τα κτερίσματα εμπλουτίζονται με πλήθος σφραγιδόλιθων και κάθε είδους χάντρες και ψήφους από ποικίλα υλικά – γυαλί, φαγεντιανή, χρυσό, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο – που συνθέτουν περιδέραια και περίτεχνα κοσμήματα, χρυσά περίαπτα σε σχήμα βουκράνων που παραπέμπουν στις εμπορικές σχέσεις με το ανατολικό Αιγαίο και την Κύπρο. Κάποιοι τάφοι μαρτυρούν ως επί το πλείστον την παρουσία στοιχείων ελιτισμού, καθώς το κοινωνικό κύρος τους και ο πιθανός δεσμός τους με τα ανάκτορα εκφράζονται ιδίως με τον πολύτιμο συνδυασμό όπλων και εργαλείων.
Η μετανακτορική περίοδος κατά τον 12ο αι. π.Χ και μετά, περιλαμβάνει διάφορες φάσεις χρήσης, οι οποίες εντυπωσιάζουν κυρίως για τις τελετουργικές τους πρακτικές. Αυτές αφορούν στον τρόπο αντιμετώπισης των οστών και των καταλοίπων των προγενέστερων νεκρών, οι οποίοι εκλαμβάνονται ως ένδοξοι πρόγονοι και γίνονται αποδέκτες προσφορών. Σκοπός αυτών των τελετών είναι η δημιουργία ενός γενεαλογικού δεσμού μέσω της ενεργοποίησης της μνήμης ενός παρελθόντος που εκλαμβάνεται ως γηγενές και συστατικό στοιχείο της κοινότητας.
Επιπλέον, τα ευρήματα από τις επιχώσεις των δρόμων των τάφων παρέχουν αποκλειστικές μαρτυρίες κοινωνικών πρακτικών που αποτελούν ένα ορόσημο στην τέλεση της κηδείας, αλλά και τελετουργιών όπως προσφορές και χοές μπροστά στις σφραγισμένες θύρες των θαλάμων κατά τις μεταθανάτιες επισκέψεις στους τάφους. Έτσι, η νεκρόπολη καθίσταται επιπλέον και χώρος μετάδοσης των παραδόσεων και της κοινωνικής μνήμης.
Δεν είναι ακόμη σαφής η θέση του μυκηναϊκού οικισμού της Τραπεζάς. Πιθανώς, κατά τη διάρκεια του πρώιμου κύκλου χρήσης της νεκρόπολης ο οικισμός βρισκόταν σε ένα ύψωμα, σε απόσταση περίπου 100 μέτρων νότια της Τραπεζάς. Σήμερα, στη θέση αυτή, βρίσκεται σε εξέλιξη η έρευνα ενός μεσοελλαδικού οικισμού ο οποίος έχει αποδώσει σποραδικές μαρτυρίες μυκηναϊκής κεραμικής.
Πώς κατάφερε να δουλέψει η ανασκαφική ομάδα με όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα που έπρεπε να ακολουθηθούν; «Ηταν λίγο δύσκολα φέτος με τον κορονοϊό, δεν δουλεύαμε πολλοί άνθρωποι μαζί, λέει στο Liberal.gr o επικφαλής των ανασκαφών Ανδρέας Βόρδος». Τονίζει πως έγινε «κυρίως μελέτη, ωστόσο ο στόχος που είχαμε να ολοκληρώσουμε κάποιες τομές στην Αγορά, επετεύχθη. Ελπίζουμε του χρόνου να έχουμε περισσότερο κόσμο και να δουλέψουμε εντατικά.»
Ο κ. Βόρδος σημειώνει: «Η φετινή ανασκαφική περίοδος δεν πραγματοποιήθηκε στο μυκηναϊκό νεκροταφείο, όπου κάναμε κυρίως μελέτη, αλλά στον πυρήνα της ακρόπολης. Εκεί είναι η θέση της αρχαίας αγοράς, νότια του ανδήρου των ναών. Στη θέση αυτή έχουμε διαπιστώσει πως στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. αρχές του 4ου αιώνα, έλαβε χώραν μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα με την ανέγερση μεγάλων κτιρίων όπως για παράδειγμα ξενώνα αλλά και μαγαζιών που ορίζουν την Αγορά στα τρία σημεία της, νότια, βόρια και δυτικά. Στο κέντρο αυτού του Πι υπάρχει μεγάλος υπαίθριος χώρος που δεν περιλαμβάνει οικοδομήματα.
Έχουμε δηλαδή την εικόνα μιας αρχαίας Αγοράς όπως διαμορφώνεται ήδη από τα πολύ παλιά χρόνια, με τη χωροθέτηση του πρώτου λατρευτικού κτιρίου που έγινε πολύ νωρίς, από τον 8ο αιώνα π.Χ., ενός λατρευτικού οίκου της γεωμετρικής εποχής, με λίθινα θεμέλια και πλίνθινη ανωδομή. Στο τέλος του 5ου αι. αυτός ο πρώιμος οίκος μετασκευάζεται σε έναν πρόστυλο τετράστυλο ναό και διατηρεί τον θρησκευτικό του χαρακτήρα παράλληλα με τον μεγάλο ναό των υστεροαρχαϊκών χρόνων. Αυτός βρίσκεται κάτω από στέγαστρο προστασίας και κατά την ανασκαφή του μας έδωσε τα περίφημα αετωματικά γλυπτά.»
Η συστηματική ανασκαφή της Τραπεζάς Αιγίου διευθύνεται όπως προαναφέραμε από τον Δρ Ανδρέα Γ. Βόρδο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας. Στο διεπιστημονικό πρόγραμμα της έρευνας της μυκηναϊκής νεκρόπολης μετέχει η Καθηγήτρια της Αιγαιακής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Udine Elisabetta Borgna με ομάδα φοιτητών των Πανεπιστημίων Udine, Τεργέστης και Βενετίας, καθώς και με μεταπτυχιακούς φοιτητές Ελληνικών Πανεπιστημίων
«Πρέπει να ευχαριστήσουμε θερμά και προσωπικά να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου, στο Ιδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, που είναι ο κύριος χορηγός μας, ένας χορηγός γενναιόδωρος. Επίσης, στην Ολυμπία Οδό ΑΕ η οποία μας δίνει χρήματα τα τρία τελευταία χρόνια» καταλήγει ο Ανδρέας Βόρδος.
