Οι κοινωνίες όλου του πλανήτη φαίνονται ανήμπορες σήμερα να αντιμετωπίσουν μια σειρά απειλών που προέρχονται από ανθρωπογενή ή και μη αίτια. Παραδόξως οι τεχνολογικές πρόοδοι μάλλον αύξησαν δραματικά τον αριθμό και ένταση όλων αυτών των απειλών και των καταστροφικών τους συνεπειών. Φονικές πυρκαγιές, καταστροφικές πλημμύρες, σεισμοί, υποβάθμιση του περιβάλλοντος πλαισιώνονται από τις σύγχρονες υβριδικές και ασύμμετρες απειλές και δημιουργούν μια αίσθηση ανασφάλειας και αδυναμίας στις κοινωνίες.
Ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται καθημερινά περισσότερο ευάλωτος ενώ οι διαρκώς αυξανόμενοι κρατικοί προϋπολογισμοί αδυνατούν να παρέξουν την επιζητούμενη εγγύηση ασφαλείας. Η σχεδόν -αναπόφευκτη- ολοκληρωτική εξάρτηση μας από τη λειτουργία βασικών υποδομών και η αυξανόμενη επιρροή της κάθε ανεπιβεβαίωτης και ενίοτε κακόβουλης πληροφορίας δημιουργεί πρόσφορες συνθήκες για την εξάρθρωση της κοινωνικής ζωής σε περίπτωση φυσικής καταστροφής ή εσκεμμένης ενέργειας τρίτων.
Υπό αυτές τις συνθήκες και πέραν των τυχαίων μη (άμεσα) ανθρωπογενών καταστροφών παρατηρείται ότι στο πλαίσιο των διεθνών ανταγωνισμών/ συγκρούσεων η στόχευση μεταφέρεται από τις ένοπλες δυνάμεις του αντιπάλου στο σύνολο της αντίπαλης κοινωνίας με επιδίωξη την κατάρρευση της βούλησης αντίστασης ώστε να επιτευχθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα με αποφυγή ή μετριασμό της στρατιωτικής αναμέτρησης.
Ειδικά η Ελλάδα, βρίσκεται αντιμέτωπη με πληθώρα προκλήσεων, ανθρωπογενών και μη, λόγω της γεωγραφικής θέσεως της αλλά και των κακόβουλων προθέσεων της γειτονικής Τουρκίας.
Λύσεις εύκολες ή μαγικές δεν υπάρχουν ενώ το κόστος για την παροχή «ασφάλειας» -μαζί με τις απαιτήσεις των πολιτών για εγγυημένη παροχή- διαρκώς ανεβαίνει. Αυτό μάλιστα το διαρκώς αυξανόμενο κόστος προστασίας που αποστερεί πόρους από δημιουργικές επενδύσεις (χαρακτηριστικό των ωρίμων ή γερασμένων κοινωνιών), κατά τον Robert Gilpin, αποτελεί μια από τις πολλές αιτίες της παρακμής αρκετών μεγάλων δυνάμεων στο παρελθόν.
Για την αντιμετώπιση όλων αυτών των κινδύνων που με αυξητική τάση θα παρουσιάζονται, απαιτείται μακροχρόνια προετοιμασία, σχεδιασμός, απόκτηση μέσων, εκπαίδευση, εγρήγορση, σε κρατικό, περιφερειακό (συμπεριλαμβανομένων και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης) αλλά και σε ατομικό επίπεδο. Ενδεχομένως η στόχευση στην ενημέρωση, προετοιμασία του πολίτη να είναι η λιγότερο κοστοβόρα και περισσότερο αποτελεσματική πρόνοια μας
Είναι επιτακτική ανάγκη να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, από την πρώτη βαθμίδα μέχρι και την τελευταία (τριτοβάθμια), ένα ολοκληρωμένο μάθημα «πολιτικής προστασίας και αγωγής» (η ονομασία είναι απολύτως ενδεικτική καθώς ακόμη και αυτή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο κομματικών αντιπαραθέσεων). Το αντικείμενο αυτό, ανάλογα και με την ηλικία του μαθητού θα περιλαμβάνει θεωρητικά και πρακτικά αντικείμενα ξεκινώντας από τις απλές ενέργειες προστασίας και πρώτες βοήθειες σε διάφορες καταστάσεις, καταλήγοντας σε περισσότερο σύνθετα αντικείμενα (πχ στις άμεσες ενέργειες προφύλαξης από ένα επικίνδυνο τοξικό νέφος). Έχουμε διαπιστώσει τα εξαιρετικά αποτελέσματα που έχει η εκπαίδευση λιλιπούτειων μαθητών στις οδηγίες εκκένωσης κτηρίων σε περίπτωση σεισμών. Καιρός είναι να επεκτείνουμε αυτές τις οδηγίες και εκπαίδευση σε δεκάδες άλλες επικίνδυνες καταστάσεις που ελλοχεύουν στην καθημερινότητα αναλύοντας και τις ανθρώπινες ενέργειες που δημιουργούν τις αιτίες πρόκλησης αυτών όλων των καταστροφών-ατυχημάτων. Φυσικά και η κυκλοφοριακή αγωγή εντάσσεται σε αυτό το μάθημα καθώς ο υποτιμημένος καθημερινός αριθμός των νεκρών αλλά και το συνεπαγόμενο οικονομικό κόστος είναι αβάστακτα.
Αυξανόμενης της ηλικίας οι μαθητές θα ενημερώνονται και για τη σωστή χρήση του διαδικτύου και την αποφυγή όλων εκείνων των παγίδων που υποκρύπτονται στον ιστό. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην κριτική αντιμετώπιση κάθε είδησης-δημοσίευσης και η κατανόηση της προσπάθειας τρίτων μερών να παραπληροφορήσουν και θέσουν σε κατάσταση πανικού και απόγνωσης μια κοινωνία. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων και όλων των διαβαθμισμένων στοιχείων επικοινωνίας-συναλλαγής μας πρέπει να καθίστανται από νωρίς κτήμα το παιδιών μέσα από απλές και επαναλαμβανόμενες οδηγίες έμπειρων και εξειδικευμένων εκπαιδευτών. Εξυπακούεται ότι η παρουσίαση ορισμένων εκ των αντικειμένων θα αναλαμβάνεται από αποκλειστικά εξειδικευμένους επαγγελματίες του χώρου και ενδεχομένως να πραγματοποιείται και σε ειδικές εγκαταστάσεις.
Ανέφερα απλά ορισμένες ενδεικτικές περιπτώσεις. Δεκάδες άλλες περιπτώσεις που προέρχονται κυρίως από τους επικαλυπτόμενους χώρους της υγείας, δημόσιας ασφάλειας και πολιτικής προστασίας μπορούν να ενταχθούν στο μακροχρόνιο αυτό «εκπαιδευτικό πακέτο». Δυστυχώς φοβάμαι ότι για να τύχει της δέουσας προσοχής -ειδικά στην αρχή- το περιγραφόμενο μάθημα θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και στη γενική εξεταστέα ύλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (όπως η ελληνική γλώσσα).
Οπωσδήποτε όμως πλέον των απαραίτητων οδηγιών πρόληψης και προστασίας σε διάφορες καταστάσεις θα πρέπει να προωθούνται και οι ιδέες της κοινωνικής υπευθυνότητας αλλά και αλληλεγγύης. Αν δεν υπάρξει συνειδητοποίηση και ενστερνισμός αυτών των ιδεών -ειδικά από παιδική ηλικία-οποιαδήποτε προσπάθεια δεν θα έχει την επιθυμητή επιτυχία καθώς θα πρέπει να στηρίζεται σε έναν ανεπαρκή (εκ φύσεως και πλήθους των απειλών) κρατικό κατασταλτικό μηχανισμό. Η καθιέρωση ενός παραπλήσιου εκπαιδευτικού αντικειμένου με έμφαση στην πρόληψη αλλά και τα πρακτικά μέτρα προφύλαξης, είναι το ελάχιστο που οφείλουμε να κάνουμε ειδικά για τις νεώτερες γενιές.
* Ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Αντιστράτηγος (ε.α.), Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου, Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ), Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (fainst.eu)
