Ζούμε σε ένα γυάλινο κόσμο στη χώρα μας; Στην οικονομία, τους θεσμούς, την εξωτερική πολιτική; Σε έναν κόσμο προσδοκιών, σχεδιασμών, αλλά και εμμονών, ψευδαισθήσεων και διαψεύσεων, σαν τον κόσμο του Τενεσί Ουίλιαμς στο ομώνυμο έργο;
Ο τομέας της ενέργειας τέμνει οριζόντια όλους τους επιμέρους τομείς της οικονομίας και της πολιτικής και προσφέρεται νομίζω για μία γόνιμη συζήτηση για τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις μας σε κρίσιμα πεδία του δημόσιου βίου:
α) Ενέργεια και εξωτερική πολιτική
Είναι προφανές ότι η ενέργεια βρίσκεται στον πυρήνα των σχέσεων με τρίτες χώρες. Είτε πρόκειται για χώρες από τις οποίες προμηθευόμαστε ενεργειακούς πόρους σταθερά (Ρωσία, Τουρκία/Αζερμπαϊτζάν, Αλγερία κλπ.) ή ευκαιριακά (ΗΠΑ, Μέση Ανατολή κλπ.), είτε για χώρες με τις οποίες διασυνδεόμαστε ή πρόκειται να διασυνδεθούμε ενεργειακά (Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Ισραήλ(;), Ιταλία, Τουρκία), είτε για χώρες οι οποίες έχουν ενεργειακό ενδιαφέρον ή εμπλοκή στην περιοχή (ΗΠΑ, Κράτη Μέλη της ΕΕ, αλλά και ίδια η ΕΕ). Είναι κρίσιμο οι σταθμίσεις, επιλογές και διεκδικήσεις μας να μην είναι συγκυριακές αλλά μακροπρόθεσμες. Πρόσφατα και απώτερα αδιέξοδα μαρτυρούν έλλειψη διορατικότητας και αμβλυμμένα εμπορικά και γεωπολιτικά αντανακλαστικά: Άρση αμερικανικής υποστήριξης για East Med, ματαίωση προγράμματος γεωτρήσεων σε Αν. Μεσόγειο και Δυτική Ελλάδα, πρόσφατες διαπραγματεύσεις με Gazprom για τιμές φυσικού αερίου, και παλιότερα, διαπραγματεύσεις με Αζερμπαϊτζάν για την εξαγορά ΔΕΣΦΑ, σχέσεις με χώρες της Μέσης Ανατολής κλπ.). Ας συμφωνήσουμε λοιπόν ότι ενεργειακοί στόχοι χωρίς διορατικότητα, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συναίνεση δεν μπορούν να τραβήξουν μακριά.
β) Ενέργεια και οικονομία
Η ακρίβεια καλπάζει. Και είναι σε μεγάλο βαθμό απότοκο της ενεργειακής κρίσης, αλλά όχι μόνο. Πριν συμφωνήσουμε ή διαφωνήσουμε στους λόγους που τροφοδοτούν συνεχώς την αύξηση στις τιμές ενέργειας και στα μέτρα αντιμετώπισης της ακρίβειας, ας δούμε τα προφανή: Πρώτον, ότι όσο περισσότερο εισάγουμε ενέργεια, τόσο πιο ευάλωτοι είμαστε στις αυξήσεις των προμηθευτών μας. Και δεύτερον, ότι (ελεύθερη) αγορά και ανταγωνισμός είναι έννοιες ουσιαστικά ταυτόσημες. Ας χτίσουμε λοιπόν πάνω σε τούτες τις δύο παραδοχές τους μακροπρόθεσμούς ενεργειακούς μας στόχους αναφορικά με το ενεργειακό μας μίγμα, την ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας, αλλά και τη λειτουργία της αγοράς με ρυθμιστική εγρήγορση και αυστηρή εποπτεία των Ανεξάρτητων Αρχών. Κι επίσης, όχι λιγότερο σημαντικό: Ας επιλέγονται κάθε φορά να διαχειριστούν τα ενεργειακά πράγματα ικανοί κι ανιδιοτελείς διοικητές, διαχειριστές και στελέχη που, όπως έγραψε πρόσφατα ο Θανάσης Μαυρίδης, «μπορούν να κάνουν τη διαφορά», κι όχι όσοι «ξεμένουν στο ράφι» της κομματικής οικογένειας. Αν συμφωνούμε σε αυτά, μπορούμε να πάμε και παρακάτω.
γ) Ενέργεια και κλιματική κρίση
Ναι στην πράσινη μετάβαση. Με στέρεα βήματα και προγραμματισμό. Χωρίς ολιγωρία και χωρίς πυροτεχνηματικές εξαγγελίες που ανατρέπονται από τη μία στιγμή στην άλλη. Οφείλουμε να προσαρμοστούμε, όχι μόνο διότι αυτό υπαγορεύουν οι ευρωπαϊκές ή διεθνείς νόρμες, αλλά για λόγους οικολογίας, προστασίας του περιβάλλοντος και της ίδιας της ζωής, τούτης και των επόμενων γενεών. Αν συμφωνήσουμε σε αυτά, μπορούμε να συζητήσουμε ποιο μοντέλο μας ταιριάζει, πόσο εφικτά είναι τα χρονοδιαγράμματα και πού πρέπει να δοθεί η έμφαση: αποκλειστικά στα μεγάλα έργα υποδομής με (εξ αντικειμένου) συρρίκνωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων χάριν της ανταγωνιστικότητας, ή (όπως πιστεύω) στην κοινωνική συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας από τα «κάτω προς τα πάνω» με την ενίσχυση των εγχώριων κρίκων στην αλυσίδα παραγωγής αξίας, τεχνολογίας και απασχόλησης;
δ) Ενέργεια και κοινωνική συνοχή
Πράσινη μετάβαση με την κοινωνία σύμμαχο κι όχι απέναντι. Δεν νοείται επιτυχής ενεργειακή μετάβαση με ενεργειακή πενία. Δεν δικαιολογούνται αποκλεισμοί κοινωνικών ομάδων στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Η αξιοπρεπής διαβίωση δεν σημαίνει σπατάλη. Και η ενεργειακή ασφάλεια δεν σημαίνει απλή (επιδοματικού χαρακτήρα) επιβίωση.
***
Ο γυάλινος κόσμος της ενέργειας είναι ο γυάλινος κόσμος μας. Περίκλειστος, διάφανος, εύθραυστος. Όσοι βρίσκονται απ’ έξω, μπορούν εύκολα να διακρίνουν μέσα. Κι όσοι βρίσκονται μέσα, μπορούν αν θέλουν εξίσου εύκολα να διακρίνουν τι γίνεται έξω. Κι αυτή είναι μία καλή αρχή για όλα τα υπόλοιπα.
*O κ. Νικόλαος Φαραντούρης είναι Καθηγητής της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ενέργειας και Ανταγωνισμού και Διευθυντής Μεταπτυχιακών στην Ενέργεια στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Διετέλεσε επί 10ετία Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών και Νομικός Σύμβουλος στη ΔΕΠΑ και Πρόεδρος της Νομικής Επιτροπής της ένωσης ενεργειακών εταιρειών EUROGAS στις Βρυξέλλες.
