Πριν από 3 χρόνια κανείς δεν εκτιμούσε ότι ο κόσμος θα εισέλθει σε έναν μακρύ και πιθανώς αέναο πανδημικό κύκλο με εξάρσεις και υφέσεις και ότι μετά την τελευταία κρίσιμη πανδημική περίοδο, θα ξεκινούσε να μας ταλαιπωρεί ένας πόλεμος μέσα στην Ευρώπη με παγκόσμιές και σημαντικές βραχυχρόνιες και κυρίως μακροχρόνιες επιπτώσεις.
Το απίθανό πλέον γίνεται πιθανό και το αβέβαιο γίνεται κανόνας. Και αυτό που είναι σχεδόν βέβαιο, είναι το γεγονός ότι η ανθρωπότητα τα επόμενα 10 χρόνια θα βιώσει αλλαγές που θα ισοδυναμούν με τα προηγούμενα 100!
Δεν είμαστε όμως τελείως απροετοίμαστοι για όσα προκύπτουν και για όσα θα προκύψουν. Τόσο με τη βοήθεια του foresight όσο και του forecast οι κυβερνήσεις, οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, οι μεγάλες επιχειρήσεις διαθέτουν τη δυνατότητα της κατάλληλης προετοιμασίας και κυρίως κατανόησης του εύρους και της σημασίας των αλλαγών που φέρνει το μέλλον. Επιμένω στη λέξη «κατανόηση» γιατί η ανίχνευση των τάσεων του μέλλοντος είναι μία βαθιά πνευματική εργασία που απαιτεί απόλυτη ελευθερία στη σκέψη ως προς το αναπάντεχο και τη διαμόρφωση του μέλλοντος μέσα από ευκαιρίες, προκλήσεις και προφανώς κινδύνους.
Σήμερα, λοιπόν, έχουμε στη διάθεση μας τις πρώτες εικόνες του νέου κόσμου που αναδύεται σταδιακά.
Η πρώτη αφορά την ευρύτερη εικόνα μίας παγκόσμιας κοινότητας σε μεγάλη αναταραχή εξαιτίας 3 ισχυρών δυνάμεων:
- Η εκθετική αύξηση της τεχνολογικής ισχύος.
Οι τεχνολογίες της Εκθετικής Εποχής (exponential age) , δημιουργούν νέες βιομηχανίες και αποσύρουν παλιές, αλλάζουν τo περιεχόμενο της οικονομικής δραστηριότητας και αλλάζουν την ισορροπία μεταξύ των Κρατών.
Παράλληλα αυξάνεται ο σκεπτικισμός και η ανασφάλεια για το πώς οι νέες τεχνολογίες – και κυρίως η ΑΙ - χρησιμοποιούνται. Παραπληροφόρηση, χρήση αλγόριθμων και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, όλα καθίστανται πιο φθηνά στη χρήση και πιο ακριβά στην αντιμετώπιση τους.
Την ίδια στιγμή η πίεση της κλιματικής αλλαγής συνδυάζεται με επιδείνωση της ασφάλειας, καθώς τα κράτη θα κληθούν να αντιμετωπίσουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις παράλληλα.
Και η τρίτη πτυχή της παγκόσμιας αταξίας είναι η ανάδυση νέων συμμαχιών που θα διαμορφώσουν το μέλλον της γεωπολιτικής: διαμορφώνεται μια περίπλοκη, διστακτική ακόμα ως προς την εξέλιξη της γεωπολιτική εικόνα. Η Ρωσία, η Κίνα και το πώς τις αντιλαμβανόμαστε στη Δύση έχει αλλάξει δραματικά.
- Νέο μοντέλο διακυβέρνησης.
Ο λεγόμενος δυτικός κόσμος βρίσκεται σε φάση αναδιαμόρφωσης του μοντέλου διοίκησης. Οι κυβερνήσεις αποδίδουν μεγαλύτερο βάρος στο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό σε ένα δρόμο με διαρκείς αναταράξεις. Ανεξαρτήτως προπατορικής ιδεολογικής αφετηρίας, οι χώρες του δυτικού κόσμου δοκιμάζουν το συνδυασμό κεντρικής κατεύθυνσης και ελεύθερης αγοράς. Απόφαση που επεβλήθη από τον κορονοιό και τον πόλεμο.
Ένα μοντέλο που επικεντρώνεται παράλληλα στον τρόπο επίτευξης της εθνικής ασφάλειας και ανθεκτικότητας ενόψει μιας μεταβαλλόμενης γεωπολιτικής, τεχνολογικής και περιβαλλοντικής παγκόσμιας εικόνας. Που επενδύει στην επιτάχυνση της επιστημονικής έρευνας και στην παροχή κινήτρων σε ορισμένες βιομηχανίες τεχνολογίας με μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
- Ο καταλύτης «άνθρωπος».
Δεν είναι όμως όλες οι προκλήσεις του νέου κόσμου εξωγενείς. Είναι βαθιά ενδογενείς ή αλλιώς θα λέγαμε «ανθρωπογενείς». Σήμερα είναι ολοφάνερο πως ο άνθρωπος δρα ως μία αποφασιστική «δύναμη», ως ένας σημαντικός «παράγοντας» με δυνατότητα ριζικής αναδιαμόρφωσης του περιβάλλοντός του, ακόμη και επηρεασμού του μέλλοντος και της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη σε όλα τα επίπεδα. Αυτή ακριβώς η ιδιαίτερη βιολογική-τεχνολογική δύναμη μας, προσδιορίζεται και ορίζεται από την ιδέα της νέας «ανθρωποκαίνου εποχής».
Η 3η εικόνα του νέου κόσμου αφορά τον ίδιο τον άνθρωπο και την εξέλιξη του. Οι ραγδαίες δημογραφικές εξελίξεις θα επιφέρουν και σημαντικές μετατοπίσεις γεωπολιτικής ισχύος τα επόμενα χρόνια. Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα ξεπεράσει τα 8,5 δισεκ. το 2030 και θα εκτιναχθεί σχεδόν στα 10 δισ. το 2050. Η δημογραφική εξέλιξη, ωστόσο, δεν θα είναι ισομερής. Στασιμότητα θα παρατηρηθεί στις πιο προηγμένες οικονομίες. Ο πληθυσμός της ΕΕ θα σημειώσει πτώση στα 420 εκ., που θα αντιπροσωπεύουν μόλις το 4,3 % του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ μεγάλη μείωση θα παρατηρηθεί και στην ΝΑ Ασία.
Ο πληθυσμός της Αφρικής θα φθάσει περίπου τα 2 δισεκ. έως το 2035 και οι μισοί κάτοικοι της ηπείρου θα είναι κάτω των 21 ετών! Το 2050 η Ινδία, η Νιγηρία, οι ΗΠΑ, η Κίνα και το Πακιστάν θα είναι οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές. Έως το 2050 ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί 16% στην ΕΕ και 17% στην Κίνα, ενώ θα παρουσιάσει αύξηση στη Β. Αμερική και την Ινδία. Ο μέσος όρος ηλικίας στην ΕΕ από 44 έτη το 2020 θα ανέβει στα 48,2 το 2050, ενώ θα έχουμε ραγδαία αύξηση των εξαρτώμενων ατόμων – νέων και ηλικιωμένων. Αν συνεχιστεί η σημερινή τάση, τότε το 2050 θα αντιστοιχούν 135 εξαρτώμενα άτομα χωρίς απασχόληση για κάθε 100 εργαζόμενους!
Η επόμενη γενιά η Gen Z, θα διαμορφώσει τις συνθήκες για έναν διαφορετικό κόσμο, αφού σύμφωνα με όλες τις έρευνες δεν αποτελεί απλώς μία επόμενη γενιά…αλλά μία πολύ διαφορετική γενιά.
Ο άνθρωπος θα επηρεάσει και θα επηρεαστεί συγκλονιστικά τα επόμενα χρόνια. Μπορεί ακόμα το μυαλό μας να «αδιαφορεί» για αυτές τις αλλαγές καθώς είμαστε προγραμματισμένοι να λειτουργούμε με βάση την εύκολη και γρήγορη σκέψη που δεν καταναλώνει πολύ ενέργεια, αλλά και σε αυτό ο άνθρωπος προσαρμόζεται.
*Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού.
