Ένα επιχείρημα που προβάλλεται κατά κόρον προκειμένου να δοθεί στη ρωσική πλευρά του «στραβού το δίκιο» είναι το ακόλουθο:
«Το ΝΑΤΟ προκάλεσε τη Ρωσία αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο να επεκταθεί στην Ουκρανία στο εγγύς μέλλον, όπως έπραξε στο παρελθόν με μια σειρά χωρών που ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση ή στο ανατολικό μπλοκ. Τότε το ΝΑΤΟ είχε παραβιάσει κατά συρροή την εγγύηση που είχε δώσει να μη επεκταθεί ανατολικότερα μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου».
Αξίζει να εξεταστεί αυτό το επιχείρημα, σημείο προς σημείο:
1 Την εποχή που οι Δυτικοί διαπραγματεύονταν την επανένωση της διαιρεμένης Γερμανίας, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ διακήρυξαν την πρόθεσή τους να μην επεκταθεί η Συμμαχία «ούτε μία ίντσα» ανατολικότερα. Η πρόθεση αυτή έμεινε στα λόγια. Όταν, τον Οκτώβριο του 1990, υπογράφηκε η συνθήκη για επανένωση της Γερμανίας, ΔΕΝ περιλήφθηκε κανένας όρος για μη επέκταση του ΝΑΤΟ.
2 Οι Δυτικοί είχαν προβεί σε προφορικές διαβεβαιώσεις προς τη Σοβιετική Ένωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Στο τέλος του 1991, και οι δύο αυτές οντότητες είχαν πάψει να υπάρχουν. Γενική ήταν η αίσθηση ότι ο ανταγωνισμός Δύσης και (δημοκρατικής) Ρωσίας ανήκε στο παρελθόν.
3 Η διάλυση της ΕΣΣΔ και του σοβιετικού μπλοκ επέτρεψε σε μια σειρά κρατών να χαράξουν πολιτική ασφάλειας όχι καθ’ υπαγόρευσιν αλλά με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα. Σταδιακά, τα κράτη αυτά ζήτησαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία ήδη είχε ενταχθεί στον «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη» που είχε συσταθεί με πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ.
4 Οι διαδοχικές διευρύνσεις του ΝΑΤΟ δεν έγιναν με το ζόρι αλλά κατόπιν προσκλήσεως. Αυτό το ξεχνούμε στην Ελλάδα, αλλά το γνωρίζουν καλά οι χώρες που επί δεκαετίες είχαν μαντρωθεί στο σοβιετικό μπλοκ.
5 Το ΝΑΤΟ, με μια άστοχη διακήρυξη στο Βουκουρέστι, τον Απρίλιο του 2008, άφησε την πόρτα του ανοιχτή στην προοπτική ένταξης της Γεωργίας και της Ουκρανίας· και αυτό, ενώ γνώριζε πως δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια των δύο αυτών χωρών, τις οποίες η Ρωσία του Πούτιν θεωρεί τμήμα του «εγγύς εξωτερικού» της (διάβαζε: σφαίρα επιρροής).
6 Η Μόσχα αντέδρασε με τον ακήρυκτο πόλεμο εναντίον της Γεωργίας, τον Αύγουστο του 2008, και τον ακρωτηριασμό της Ουκρανίας, τον Μάρτιο του 2014.
7 Έκτοτε, αν και η πόρτα θεωρητικά παραμένει ανοιχτή, ΔΕΝ υπάρχει περίπτωση το ΝΑΤΟ να εντάξει Γεωργία και Ουκρανία στους κόλπους του, ενόσω εμπλέκονται σε διαμάχη με τη Ρωσία. Και αυτό διότι, από το 1995, το ΝΑΤΟ απαιτεί από τα υποψήφια μέλη του να έχουν προηγουμένως φροντίσει να λύσουν «εξωτερικές εδαφικές διαφορές συμπεριλαμβανομένων αλυτρωτικών διεκδικήσεων (π.χ. Κριμαία) ή διαφορές εσωτερικής δικαιοδοσίας (π.χ. αυτονομία Ντονέτσκ και Λουχάνσκ)».
8 Η Μόσχα τα γνώριζε όλα αυτά. Ωστόσο, στις 17 Δεκεμβρίου 2021, διατύπωσε πρόταση για μια γραπτή συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, ζητώντας και τα εξής:
α) Να αποκλειστεί στο διηνεκές η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ·
β) να αποσυρθούν τυχόν νατοϊκές δυνάμεις και οπλικά συστήματα από τις χώρες που εντάχθηκαν μετά το 1997 (δηλαδή οι μικρές νατοϊκές δυνάμεις που εγκαταστάθηκαν σε Πολωνία και Βαλτικές Δημοκρατίες ΜΕΤΑ την πρώτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το 2014)·
γ) να απόσχει το ΝΑΤΟ από στρατιωτικά γυμνάσια σε μια σειρά από χώρες στην Ανατολική Ευρώπη χωρίς τη ρωσική συγκατάθεση.
9 Η Μόσχα όφειλε να προβλέψει ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσαν να συνυπογράψουν μια τέτοια συμφωνία. Κάτι τέτοιο θα θύμιζε έντονα το Σύμφωνο Ribbentrop-Μολότοφ (1939), που έθεσε τις βάσεις για τη σοβιετική σφαίρα επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη.
Και τίθεται το «καλοπροαίρετο» ερώτημα:
«Η Ρωσία, ως μεγάλη δύναμη, δεν δικαιούται να έχει μια ζώνη ασφάλειας γύρω από τα σύνορά της; Η Ουκρανία ανέκαθεν δεν ανήκε σε αυτή τη ζώνη;»
Και για να το επεκτείνουμε:
«Αν η κυβέρνηση της Ουκρανίας είχε αναγνωρίσει τα συμφέροντα της Ρωσίας και είχε δεσμευτεί να μη προσχωρήσει στο ΝΑΤΟ (και την Ευρωπαϊκή Ένωση;) στον αιώνα τον άπαντα, δεν θα είχε αποφευχθεί ο πόλεμος;».
Το 1ο ερώτημα μπορεί να αντιστραφεί: Από ποιον απειλείται η ασφάλεια μιας μεγάλης χώρας όπως η Ρωσία; Και γιατί η ασφάλεια έναντι οποιουδήποτε ταυτίζεται με τον έλεγχο όλο και περισσότερων εδαφών που ανήκουν σε τρίτους; Μήπως αυτή η επιδίωξη επέκτασης δεν τροφοδοτεί έναν φαύλο κύκλο αμοιβαίας ανασφάλειας; Προφανώς ναι.
Ως προς το 2ο ερώτημα, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να θυμίσει στο ελληνικό κοινό μια εθνική μας επέτειο: Αν το 1940 ο Μεταξάς είχε δεχτεί να περάσει η Ελλάδα στην ιταλική σφαίρα επιρροής, η χώρα ΔΕΝ θα είχε αποφύγει τα δεινά που ακολούθησαν το «ΟΧΙ»; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι.
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη παράμετρος: Το πρόβλημα της Ρωσίας του Πούτιν δεν περιορίζεται στην Ουκρανία. Το πρόβλημα είναι ότι εννοεί να ανασυστήσει σφαίρα επιρροής με στρατιωτικούς όρους. Για να το πετύχει, θα έπρεπε να κάμψει την αντίθεση ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, είτε με μια συμφωνία, είτε εξουδετερώνοντας την Ουκρανία, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν.
Το ότι ο Πούτιν προτίμησε να μιλήσουν τα όπλα διαφαίνεται από το γεγονός ότι διατύπωσε προτάσεις, και προς το ΝΑΤΟ και προς την Ουκρανία, τέτοιες ώστε να προεξοφλείται η απόρριψή τους. Διότι πώς η Συμμαχία θα άφηνε ακάλυπτα τα ανατολικά της μέλη; Και ποια ουκρανική κυβέρνηση θα συναινούσε στην οριστική παραχώρηση εθνικού εδάφους.
Συνοψίζοντας, ο πόλεμος δεν γίνεται για να αποτραπεί η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Και μόνο η εθελούσια μετατροπή της σε Λευκορωσία θα είχε αποτρέψει την αιματηρή εξέλιξη που παρακολουθεί η υφήλιος. Είναι αυτή μια πρόταση την οποία θα υποστήριζαν Έλληνες, οι οποίοι την 25η Μαρτίου, τίμησαν τους αγώνες των προγόνων τους;
* Ο καθ. Γιάννης Στεφανίδης είναι συγγραφέας του βιβλίου Ψυχρός Πόλεμος (εκδόσεις ΕΑΠ, 2021)
