Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Ο Ρωμανός Γεροδήμος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα και ζει, εδώ και πολλά χρόνια τώρα, στο Λονδίνο. Είναι πολιτικός επιστήμονας και εργάζεται ως αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Bournemouth και ως καθηγητής στην Ακαδημία του Σάλτσμπουργκ για τα ΜΜΕ και την Παγκόσμια Αλλαγή. Επίσης, είναι ο ιδρυτής του Greek Politics Specialist Group.
Γερά κατηρτισμένος σε μία σειρά από τομείς του επιστητού, αρθρογραφεί για την πολιτική επικαιρότητα στον ελληνικό και ξένο Τύπο, οργανώνει και διευθύνει μεγάλες έρευνες με φοιτητές του, συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια, γράφει και σκηνοθετεί ταινίες, ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο και ασχολείται συστηματικά με τη φωτογραφία. Κείμενα, άρθρα, ταινίες και φωτογραφίες του είναι διαθέσιμα στον προσωπικό του ιστότοπο.
Ιδιαίτερα γνωστός στα social media, με πλήθος παρεμβάσεων για τα ελληνικά πράγματα αλλά και τη διεθνή πολιτική σκηνή, είναι ένας προσιτός influencer με πολλούς και πιστούς ακολούθους, που αγαπούν τον ευθύ, συχνά ιδιαίτερο, τρόπο του να αναλύει με εξαιρετικά πειστικό και εις βάθος τρόπο θέματα που απασχολούν την κοινή γνώμη. Είχαμε τη χαρά να τον ρωτήσουμε μερικά πράγματα (του θέσαμε 5 ερωτήσεις για την Ευρώπη, 5 για την Ελλάδα, 5 για τον κόσμο — και 10 πιο προσωπικές) και πιστεύουμε ότι θα χαρείτε και εσείς να τα διαβάσετε. Τον ευχαριστώ θερμά.
Καλή, και χορταστική, ανάγνωση λοιπόν!
- Ποια είναι τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη;
Και τα τρία βασικότερα προβλήματα της Ευρώπης —αμφισβήτηση θεσμών, μη βιώσιμα κρατικά συστήματα (υγεία, ασφάλιση κλπ.) και απαισιοδοξία για το μέλλον— συνδέονται με την κρίση ταυτότητας που ουσιαστικά μαστίζει όλες τις φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης. Απ' τη στιγμή που εκλείπουν ή φθίνουν οι μνήμες του εφιάλτη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του Ολοκαυτώματος, του ολοκληρωτισμού σε όλες τις εκδοχές του, του Ψυχρού Πολέμου, απ' τη στιγμή που δεν υπάρχει ορατός εχθρός ή Άλλο —η ύπαρξη του Άλλου ουσιαστικά απαγορεύεται από τις ίδιες τις αρχές της Ένωσης—, το κίνητρο της ενοποίησης απονευρώνεται. Μία κοινότητα για να υπάρξει και να έχει νόημα απαιτεί όρια, δηλαδή μια ομάδα ανθρώπων που έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά? το οποίο προϋποθέτει μια άλλη ομάδα ανθρώπων που δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Η Ευρώπη —όπως και οι ΗΠΑ— είναι παγιδευμένη ανάμεσα στη διαχρονική πραγματικότητα της τοπικής κοινότητας (π.χ. έθνος-κράτος) και στην ημιτελή κατασκευή-υπόσχεση μιας μετα-τοπικής φιλελεύθερης, κοσμοπολίτικης ουτοπίας. Η πρώτη είναι συνυφασμένη με αποκλεισμό και διακρίσεις, με κλειστά σύνορα. Η δεύτερη είναι συνυφασμένη με οικονομικές ανισότητες, ανεξέλεγκτη κινητικότητα και αμείλικτο ανταγωνισμό στο ατομικό επίπεδο.
- Μπορούμε να εξακολουθούμε να μιλούμε για Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση;
Όχι. Ή μάλλον όχι με την έννοια που χρησιμοποιούσαμε τον όρο μέχρι πρόσφατα? και σίγουρα όχι με τη γεωγραφική έννοια του όρου. Το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης —το συγκεκριμένο όραμα μιας «ολοκληρωμένης ηπείρου» όπως το γνωρίσαμε μεταπολεμικά και κυρίως μεταψυχροπολεμικά— έχει πεθάνει. Καλό θα είναι να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα αυτή για να μπορέσουμε να δούμε πώς θα προχωρήσουμε.
Η Βρετανία είναι ήδη σχεδόν εκτός ΕΕ? η Ανατολική Ευρώπη (π.χ. Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία) έχει χαράξει έναν δικό της διακριτό δρόμο που αμφισβητεί βασικές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας? ριζοσπαστικές δυνάμεις —κάποιες πιο επιθετικές και εθνικιστικές από άλλες— κέρδισαν έδαφος σε όλη την ήπειρο? και ακόμη και ισχυρά ιδρυτικά κράτη από τα οποίες προσδοκούμε ένα όραμα ολοκλήρωσης δυσκολεύονται όχι στο να το εφαρμόσουν, αλλά στο να το φανταστούν. Ακόμη και αν και όταν έρθει η ώρα να το ανακοινώσουν, δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρχει ευρωπαϊκό κοινό να τους ακούσει. Το κοινό έχει διασπαστεί στα άπειρα ψηφιακά κανάλια ψυχαγωγίας, διαλόγου και ενημέρωσης.
- Απέτυχε το «πείραμα» της πολυπολιτισμικότητας; Εάν ναι, τι θα μπορούσε να το διαδεχτεί;
Ο διάλογος των πολιτισμών, η κινητικότητα, η μετανάστευση, η πολιτισμική βιοποικιλότητα, η συνύπαρξη στις πόλεις, είναι το οξυγόνο της ανθρωπότητας. Επομένως πρέπει να είμαστε αρκετά προσεκτικοί με αφορισμούς του τύπου «η πολυπολιτισμικότητα απέτυχε»? τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση —τα δύο κορυφαία συνταγματικά επιτεύγματα του Διαφωτισμού (ως συνεχούς διαδικασίας και αιτήματος, παρά ως ιστορικής περιόδου)— βασίστηκαν στη σύζευξη πολιτισμών. Ωστόσο, εάν με τον όρο «πολυπολιτισμικότητα» δεν αναφερόμαστε στις αρχές ή τις πρακτικές του πλουραλισμού και της ενσωμάτωσης, αλλά σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο γκετοποίησης κοινοτήτων, παράλληλων κόσμων, που υπάρχουν χωρίς να επικοινωνούν στα αστικά κέντρα της Δύσης, τότε, ναι, απέτυχε. (Ως προς τη διάκριση των εννοιών και των πρακτικών αυτών, συνιστώ το εξαιρετικό βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου «Πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, ενσωμάτωση, αφομοίωση», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη). Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο υπερβολικός και άνευ όρων σεβασμός θρησκευτικών και άλλων διαφορών δεν ωφελεί τη συνύπαρξη και τον πλουραλισμό, αλλά τον πλήττει. Το μοντέλο αυτό της γκετοποίησης θα μπορούσε να αντικατασταθεί από ένα μοντέλο πολιτικής ενσωμάτωσης, εμπλοκής και διάδρασης το οποίο θα σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου, αλλά δεν θα φοβάται να προτάξει συγκεκριμένα ιστορικά, ιδεολογικά, πολιτικά και νομικά αφηγήματα και να απαιτήσει συγκεκριμένα πράγματα από το άτομο. Απαιτείται δηλαδή η επανεμφάνιση του κράτους, όχι ως αποκλειστικού παρόχου υπηρεσιών, αλλά ως κόμβου και υπενθύμισης της ύπαρξης της κοινότητας, του συλλογικού, των άλλων ανθρώπων τριγύρω μας. Θεωρώ ότι οι πρόσφατες πρωτοβουλίες του Εμανουέλ Μακρόν κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση — αν και, για να ανατραπεί η διαδικασία κοινωνικής αποδιοργάνωσης που παρατηρούμε, θα χρειαστούν πολύ μεγαλύτερες «συγκρούσεις» εντός και εκτός συνόρων (π.χ. ρύθμιση κερδών και λειτουργίας των μεγάλων ψηφιακών εταιριών).
- Η Σοσιαλδημοκρατία; Απέτυχε; Θα αλλάξει; Θα εξελιχθεί; Θα αντικατασταθεί από κάτι άλλο;
Η Σοσιαλδημοκρατία υπέστη μεγάλες εκλογικές ήττες γιατί απέτυχε να ελέγξει την παγκοσμιοποίηση. Σταδιακά όμως τα παλιά διλήμματα αντικαθίστανται από νέα, και η σοσιαλδημοκρατία, ως ο ιδανικός χώρος σύζευξης, εξισορρόπησης και πραγμάτωσης των τριών ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης —ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη—, παραμένει. Η βασική πολιτική μάχη του 20ού αιώνα έγινε για τη ρύθμιση της οικονομίας. Θεωρώ ότι η μάχη του 21ου αιώνα θα είναι για τη ρύθμιση της τεχνολογίας. Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να εξηγήσει το γιατί είναι ο ικανότερος πολιτικός χώρος να διαχειριστεί τις ευκαιρίες και να αντιμετωπίσει τους κινδύνους από την ανεξέλεγκτη τεχνολογική ανάπτυξη.
- Αριστερά-Δεξιά, Λαϊκισμός-Εκσυγχρονισμός, Εθνικισμός-Ευρωπαϊσμός: δίπολα που, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, πολεμούν σε μία σχεδόν θεολογικού τύπου αέναη μάχη Καλού-Κακού. Μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις για το ποιος θα επικρατήσει τελικά;
Όλοι έχουν το δίκιο τους? δεν είναι θέμα καλού-κακού, είναι θέμα τού ότι η κάθε ομάδα από αυτές βλέπει μία «φέτα» της αλήθειας. Ελπίζω να επικρατήσει ένα μοντέλο που να επιτρέπει σε όλες αυτές τις ιδέες —και άλλες πολλές— να εκφράζονται και να συναγωνίζονται στον στίβο του πολιτικού διαλόγου.
- Ποια είναι τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα που προστέθηκαν στα ήδη υπάρχοντα από την αρχή της Κρίσης, και από το 2015 και εξής, στην Ελλάδα;
Η αποσάθρωση των νοσοκομείων και του συστήματος υγείας γενικώς. Η ομαλοποίηση της βίας και της ανομίας και η απαξίωση του δημόσιου χώρου. Η κατάρρευση των ΜΜΕ, της μάχιμης, ερευνητικής δημοσιογραφίας και της ενημέρωσης από επαγγελματίες του Τύπου.
- Πιστεύετε ότι θα μπορέσουν οι Έλληνες να τα ξεπεράσουν μέχρι κάποιο βαθμό; Αρκεί μία κυβερνητική αλλαγή;
Ναι, το πιστεύω. Δεν πιστεύω ότι απ' τη μια μέρα στην άλλη θα λυθούν τα προβλήματα. Αυτά τα φαινόμενα λειτουργούν σε βάθος, όχι ετών, αλλά δεκαετιών. Η κρίση που τώρα ζούμε, ναι μεν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κακοδιαχείριση των ετών 2004-2009, αλλά δεν οφείλεται μόνο σε αυτήν. Ο εκτροχιασμός του εκσυγχρονισμού άρχισε με τον «πόλεμο» των ταυτοτήτων, τη μαζική υστερία του χρηματιστηρίου και τον στρουθοκαμηλισμό για το Ασφαλιστικό. Τα κοινωνικά αιτήματα ζυμώνονται και διαμορφώνονται στον κορμό της κοινωνίας, στο υπέδαφος του πολιτικού συστήματος. Το αίτημα του εκσυγχρονισμού υπήρχε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '80, όταν μία αναδυόμενη αστική τάξη ήθελε επιτέλους να αποτινάξει από πάνω της τη μιζέρια της Ψωροκώσταινας? όταν ήθελε να σπουδάσει, να εκμοντερνιστεί, να ταξιδέψει, να πλουτίσει, να πετύχει. Έτσι πιστεύω ότι θα γίνει και στο σύντομο μέλλον. Μία δυναμική παραγωγική τάξη θα θελήσει κάποια στιγμή να αποτινάξει τον φασισμό της ανομίας και τη μιζέρια της ήσσονος προσπάθειας και να διεκδικήσει ένα μέλλον για τον εαυτό της και τα παιδιά της.
- Η ριζοσπαστική Αριστερά κυβερνά, η Κεντροδεξιά ετοιμάζεται να κυβερνήσει — τι ρόλο, πιστεύετε, θα μπορέσει να παίξει η Κεντροαριστερά ανάμεσά τους;
Η «ριζοσπαστική» Αριστερά (δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ), πέραν του όποιου προσωπικού κεφαλαίου του πρωθυπουργού, και των ριζών που έχει δημιουργήσει στον κρατικό μηχανισμό, δεν έχει κάποια συγκροτημένη πολιτική ατζέντα ή λόγο ύπαρξης. Τα αιτήματα για «σκίσιμο του μνημονίου», διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, κάθαρση στο πολιτικό σύστημα κ.ο.κ. έχουν απαξιωθεί ολοκληρωτικά.
Πέραν της διαχείρισης των υπαρχουσών μνημονιακών υποχρεώσεων (δηλαδή της φορολόγησης), του Μακεδονικού, και δύο-τριών θεμάτων ισότητας (σύμφωνο συμβίωσης, υιοθεσία), τα οποία μία άλλη Κεντροαριστερά εύκολα θα μπορούσε να τα κάνει δικά της, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ παράγει παραπολιτική, όχι πολιτική. Η ύπαρξη του ΣΥΡΙΖΑ και η πόλωση που αυτή δημιουργεί σαφώς περιορίζει τις προοπτικές της Κεντροαριστεράς. Ταυτόχρονα, τα τελευταία έξι χρόνια ο χώρος του πολιτικού κέντρου έχει απαξιωθεί από αέναες «ζυμώσεις» και εσωτερικές διαπραγματεύσεις, οι οποίες δεν αφορούν κανέναν παρά μόνον όσους συμμετέχουν σε αυτές. Η Κεντροαριστερά έχει πάψει εδώ και χρόνια να εκπροσωπεί κάποιο συγκεκριμένο κοινωνικό αίτημα ή διακύβευμα. Το φάντασμα του ΠΑΣΟΚ και ο τραυματικός τρόπος της πτώσης του εξακολουθούν να διχάζουν.
Πιστεύω ότι η επόμενη ουσιαστική ευκαιρία για την Κεντροαριστερά θα υπάρξει αφού ηττηθεί αποφασιστικά ο ΣΥΡΙΖΑ και εφόσον ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφασίσει να διατηρήσει το καθαρό δεξιό πρόσημο της Νέας Δημοκρατίας. Ωστόσο, ακόμη και αυτή είναι μία επιφανειακή, ευκαιριακή ανάλυση. Το πραγματικό ερώτημα είναι: Ποιο κοινωνικό αίτημα θα εκφράσει ή Κεντροαριστερά το 2020 ή το 2025; Ποια συμμαχία θα διαμορφώσει; Ποιο όραμα θα προτάξει;
- Πόσο Φιλελεύθερη μπορεί να γίνει η Νέα Δημοκρατία;
Δεν είμαι σίγουρος τι εννοούμε με τον όρο «φιλελεύθερος» στην Ελλάδα, ούτε με τη χρησιμότητα του όρου αυτού. «Φιλελεύθεροι» είναι και οι ταλιμπάν του δικαιωματισμού και της πολιτικής ορθότητας? «φιλελεύθεροι» είναι και οι ταλιμπάν της αποκρατικοποίησης? «φιλελεύθεροι» είναι και οι ταλιμπάν του κράτους-πρόνοιας. Στις ΗΠΑ πολλοί «φιλελεύθεροι» έχουν καταλήξει να είναι πολύ πιο αυταρχικοί στη διαμόρφωση πλαισίων διαλόγου από τους «συντηρητικούς». Τα αιτήματα για ίση πρόσβαση στον γάμο ή την υιοθεσία δεν είναι «φιλελεύθερα» αιτήματα αλλά αιτήματα κοινής λογικής σε μία ανεπτυγμένη χώρα. Το αίτημα για αναγνώριση της ιστορικής αλήθειας γύρω από το ότι τον 20ό αιώνα η περιοχή της Μακεδονίας δεν περιορίστηκε στον ελλαδικό χώρο δεν είναι «φιλελεύθερο» αίτημα? είναι αίτημα αναγνώρισης της πραγματικότητας. Το αίτημα για αξιοκρατία —και, εφόσον χρειάζεται, απολύσεις— στο δημόσιο δεν είναι «φιλελεύθερο» αίτημα? είναι αίτημα στοιχειώδους λειτουργίας ενός ανεπτυγμένου κράτους. Το βασικό στοίχημα της ΝΔ δεν είναι να γίνει κόμμα «φιλελεύθερο», αλλά κόμμα που δεν θα υποτιμά τη νοημοσύνη μας.
- Πάντα αναφορικά με την Ελλάδα, επιτρέπεται να είναι κανείς αισιόδοξος σήμερα;
Εννοείται. Εάν κάποιος δεν διατηρεί ελπίδα, για να μην πω βεβαιότητα, για την ανάκαμψη και την πρόοδο αυτής της χώρας, δεν θα έπρεπε να έχει ρόλο στα δημόσια πράγματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεγάλοι κίνδυνοι ή τεράστιες προκλήσεις ή ότι δεν υπάρχει η πιθανότητα αποτυχιών, τραγωδιών και πισωγυρισμάτων? αυτά τα ζούμε καθημερινά. Αλλά, πραγματικά, αν μέσα σου δεν πιστεύεις ότι τα πράγματα πρέπει —άρα μπορούν— να φτιάξουν, τότε άσ' το, απομακρύνσου, φύγε, και άσε άλλους που το πιστεύουν να προσπαθήσουν.
- Τα social media παίζουν μεγάλο ρόλο ακόμη και στην εκλογή Προέδρων και πρωθυπουργών. Μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση; Πώς βλέπετε να εξελίσσονται; Έχουν αντικαταστήσει την ηγεσία; Ή το αντίθετο;
Τα social media δεν είναι ένα σύμπαν ανεξάρτητο απ' την υπόλοιπη κοινωνία ή κουλτούρα. Δεν είναι μία αυθύπαρκτη φούσκα. Στα social media ισχύουν (και, λόγω της αρχιτεκτονικής του μέσου) οξύνονται ανθρώπινες συμπεριφορές και τάσεις που υπάρχουν ούτως ή άλλως. Η κατάρρευση των υποδομών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (κόμματα, δημοσιογραφία, δημόσιος διάλογος, διαδικασίες λήψης αποφάσεων) ξεκίνησε αρκετά πριν την άνοδο των κοινωνικών μέσων και είναι μέρος ενός πολύ ευρύτερου κύματος μεταπολεμικής πολιτισμικής μεταβολής, δηλαδή μιας διαδικασίας κοινωνικής αποδιοργάνωσης κατά την οποία οι θεσμοί, οι ιεραρχίες και οι εκφάνσεις του συλλογικού αμφισβητούνται από το ατομικό. Το τεράστιο έλλειμμα ηγεσίας και πολιτικών προσωπικοτήτων που τώρα αντιμετωπίζουμε δεν είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών μέσων, τα οποία άλλωστε εμφανίστηκαν στα τέλη της περασμένης δεκαετίας, αλλά της γενικευμένης σύγχυσης για το ποια είναι τα όρια της κάθε κοινότητας, ποιες είναι οι αξίες της και ποιοι οι στόχοι της. Τα κοινωνικά μέσα δεν μπορείς να τα αγνοήσεις, αλλά η απάντηση στα μεγάλα κοινωνικά και παγκόσμια προβλήματα δεν θα έρθει μέσα από αυτά.
- Ποια είναι σήμερα τα τρία πιο ισχυρά εργαλεία για να επιβιώσει κάποιος;
Τα ίδια που ήταν πάντα: Ένστικτο αυτοσυντήρησης. Αντίληψη του περιβάλλοντος. Συναισθηματική νοημοσύνη.
- Ποιο κοινωνικό στίγμα πρέπει να εξαλειφθεί κατά προτεραιότητα;
Επικίνδυνη ερώτηση, γιατί, αν αναφέρω κάποιο στίγμα, θα είναι σαν να το επιβεβαιώνω και αναπαράγω. Ωστόσο, ας μην κρυβόμαστε πίσω απ' το δάχτυλο μας. Στην Ελλάδα υπάρχει επιδημία (και λόγω της κρίσης) ψυχικών και πνευματικών νοσημάτων ή παθήσεων που αποτελούν ταμπού. Η δε αντιμετώπιση όσων υποφέρουν ή επηρεάζονται από αυτές (και είναι πολύ περισσότεροι απ' όσοι νομίζουμε) εκτός από απάνθρωπη είναι και εντελώς αντιπαραγωγική.
- Πολιτική ορθότητα: πού σταματά να είναι χρήσιμη;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω την απάντηση στην ερώτηση αυτή. Οι συζητήσεις για τα όρια της ελευθερίας του λόγου είναι κρίσιμες, γιατί ρυθμίζουν ισορροπίες και σχέσεις ισχύος σε μία κοινωνία? ωστόσο, πολλές φορές αναλωνόμαστε σε συμβολισμούς και αγνοούμε την ουσία. Η πολιτική ορθότητα είναι ένας μηχανισμός οριοθέτησης του λόγου και της συμπεριφοράς με στόχο τον σεβασμό του Άλλου. Είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος μαζικής διαχείρισης των αξιών μιας κοινωνίας με σκοπό την προστασία ομάδων που έχουν υποστεί καταπίεση, στερεότυπα, εκδιώξεις.
Ωστόσο, η πολιτική ορθότητα είναι ταυτόχρονα ένας άτσαλος, άγαρμπος και συχνά καταπιεστικός μηχανισμός — ένα «αμβλύ όργανο» που δεν ενδιαφέρεται για τις προθέσεις αυτού που την εφαρμόζει ή δεν την εφαρμόζει? ούτε για την ουσία των πράξεών του? και εντέλει μπορεί να καταλήξει να περιορίζει τον διάλογο. Ποιος θέτει τους κανόνες πολιτικής ορθότητας; Και ποιος τους εφαρμόζει; Η άποψη μου είναι ότι την πολιτική ορθότητα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε όπως την ευγένεια, «τους τρόπους». Συνήθως είναι καλό πράγμα. Συνήθως.
- Μπορεί μία δασκάλα να φορά ένα παραδοσιακό ρούχο στο σχολείο όπου διδάσκει;
Σαφώς, με την προϋπόθεση ότι δεν καλύπτει το πρόσωπο της. Το να μπορείς να βλέπεις το πρόσωπο και να γνωρίζεις το όνομα του συνομιλητή σου, του συμπολίτη σου —αυτού ο οποίος μέσα από την ψήφο ή τη φωνή του επηρεάζει τη ζωή σου—, είναι, νομίζω, οι ελάχιστες απαιτήσεις της κοινότητας.
- Περιγράψτε μας μια τυπική σας ημέρα. Σήμερα είναι Πέμπτη. Πείτε μας για τις Πέμπτες σας, αν θέλετε.
Ένας από τους βασικούς λόγους που διάλεξα αυτή την καριέρα είναι ότι κάθε μέρα είναι διαφορετική και δεν υπάρχει σταθερό ωράριο. Κάποιες μέρες δουλεύω απ' το σπίτι (Λονδίνο), ενώ κάποιες άλλες κατεβαίνω στο πανεπιστήμιο (Μπόρνμουθ), οπότε η πορεία της μέρας εξαρτάται κυρίως από αυτό. Αυτό τον καιρό τις Πέμπτες κατεβαίνω στο πανεπιστήμιο. Ξυπνάω στις 06:30 και ακολουθώ ένα πρωινό τελετουργικό που δεν αλλάζει ανεξαρτήτως τού πού είμαι και τι κάνω ή του πόσο λίγο έχω κοιμηθεί. Λίγη γυμναστική, ένας μεγάλος καφές, πρωινό και εφημερίδα. Όλο αυτό κρατάει περίπου μία ώρα.
Αν αυτό το ιερό τελετουργικό διαταραχθεί, τότε η μέρα μάλλον δεν θα πάει καλά. Στις 07:50 φεύγω απ' το σπίτι και μπαίνω στο μετρό για να προλάβω να φτάσω στον σταθμό των τρένων πριν την ώρα αιχμής. Τα 8 λεπτά μέσα στο μετρό —όσο άβολα και να είναι (και συνήθως είναι)— τα χρησιμοποιώ για να αδειάζω το κεφάλι μου από σκέψεις και να προσπαθώ να συγκεντρώνομαι στους ήχους τριγύρω μου. Είναι μία πολύ απλή μορφή διαλογισμού — ακούγεται χιπστερικά ψωνισμένο, αλλά δουλεύει. Απ' τις 08:30 μέχρι τις 10:30 δουλεύω στο τρένο για Μπόρνμουθ. Είναι δύο απ' τις παραγωγικότερες ώρες τις ημέρας. Στις 11 φτάνω στο πανεπιστήμιο, αγοράζω τον δεύτερο μεγάλο καφέ της ημέρας, και ξεκινά ο μαραθώνιος συναντήσεων: συναντήσεις με τους βοηθούς μου για τα ερευνητικά πρότζεκτ, συμβούλια καθηγητών, συναντήσεις με συναδέλφους για διάφορες ασκήσεις αξιολόγησης της έρευνας, τηλεδιασκέψεις με συναδέλφους σε άλλες χώρες για την προετοιμασία της θερινής Ακαδημίας του Σάλτσμπουργκ που ξεκινάει την άλλη εβδομάδα και στην οποία διδάσκω κάθε χρόνο? και αυτό που η Βίβιαν Ευθυμιοπούλου ονομάζει τη «χειρωνακτική εργασία» της επικοινωνίας.
Τις τελευταίες εβδομάδες ετοιμάζω την προώθηση της νέας μου ταινίας, του «Essence», οπότε περνάω το απόγευμα με το να γράφω, να τυπώνω, να συρράπτω, να διπλώνω, να σφραγίζω και να ταχυδρομώ αφίσες, επιστολές, υπογεγραμμένα αντίγραφα του σεναρίου, κ.ο.κ. Ακούγεται κουραστικό, αλλά μου αρέσει, γιατί είναι ένας εντελώς υλικός, αυθεντικός τρόπος να «χτίσεις» το κοινό της ταινίας, δηλαδή να επικοινωνήσεις σε προσωπικό επίπεδο. Στις 6 το απόγευμα τα μαζεύω και φεύγω. Αν δεν βρέχει, θα περπατήσω τα δύο μίλια απ' το πανεπιστήμιο μέχρι τον σταθμό του τρένου ακούγοντας λίγο μουσική σε ένα παμπάλαιο iPod που έχω. Απ' τις 7 μέχρι τις 9 δουλεύω στο τρένο, ολοκληρώνοντας όσα πρέπει να γίνουν, ετοιμάζοντας την επόμενη μέρα, απαντώντας μηνύματα κλπ. Στις 9:30 το βράδυ φτάνω σπίτι, και, αφού φάω κάτι ελαφρύ, θα κάτσουμε να δούμε ένα επεισόδιο απ' την εκάστοτε σειρά που βλέπουμε. Προσπαθώ να έχω πέσει για ύπνο κατά τα μεσάνυχτα. Πολύ σπάνια τα καταφέρνω.
- Ποιοι τρεις άνθρωποι επέδρασαν περισσότερο επάνω σας;
Δύσκολη ερώτηση, γιατί είναι πάρα πολλοί? είχα την τύχη να μεγαλώσω σε ένα περιβάλλον, μια κοινότητα αρκετά δεμένη, με πολλούς ανθρώπους, και αυτό είναι ευλογία. Οι γονείς μου σίγουρα — αντισυμβατικοί άνθρωποι στα νιάτα τους, σε μεγάλο βαθμό ελεύθεροι από μικροαστικούς συμβιβασμούς και νοοτροπίες χωριού, κοσμοπολίτες, με ασύλληπτο work ethic, τίμιοι και «αθώοι», με την καλή έννοια. Και εξίσου σίγουρα ο σύντροφός μου τα τελευταία 12 χρόνια. Όταν ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο και ζεις μία τόσο έντονη σχέση, μπαίνεις σε διαδικασία ώσμωσης. Και οι τρεις τους αγαπάνε τα ταξίδια στο εξωτερικό.
- Και ποια τρία βιβλία;
Θα ήθελα πολύ να πω κάτι εντυπωσιακό, να αναφέρω μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας — έναν Ρώσο οπωσδήποτε, έναν Λατινοαμερικάνο και, υποθέτω, έναν Έλληνα ποιητή? αλλά δεν ισχύει. Δεν υπάρχουν τρία συγκεκριμένα βιβλία που με επηρέασαν (όλα τα βιβλία που έχω διαβάσει με επηρέασαν). Δυστυχώς δεν διαβάζω για να γίνω καλύτερος άνθρωπος ή για να μορφωθώ. Διαβάζω για να καταλάβω τον κόσμο, αλλά κυρίως διαβάζω για να περάσω καλά, για να ξεφύγω, για να ονειρευτώ? για να μπω σε έναν άλλο κόσμο, λίγο διαφορετικό ή πιο ενδιαφέροντα απ' την καθημερινότητά μου ή από τα όρια των προσωπικών μου δυνατοτήτων. Τρία βιβλία που τα τελευταία χρόνια με συνεπήραν ολοκληρωτικά είναι το «Zeitoun» του Dave Eggers, το «Hotel Living» του Ιωάννη Πάππου (Εκδόσεις Λιβάνη), και το «The Memory Chalet» του Tony Judt. Τώρα διαβάζω το «Τραγούδι του Χιλμπίλη», του Τζέιντι Βανς (Εκδόσεις Δώμα), το οποίο νομίζω είναι αριστούργημα της ίδιας τάξης.
- Από πού ενημερώνεστε;
Η σταθερή βάση της ενημέρωσής μου είναι οι κυριακάτικες εφημερίδες («Sunday Times», «Καθημερινή» και το «Βήμα»), το μηνιαίο περιοδικό «Atlantic», το καθημερινό δελτίο του FACT, το BBC Radio 4, και τα σάιτ των «New York Times» και «Washington Post». Από εκεί και πέρα, ενημερώνομαι για τη ροή των εξελίξεων μέσω Facebook. Σπάνια βλέπω ειδήσεις στην τηλεόραση — μόνο όταν υπάρχει έκτακτη επικαιρότητα το Sky News. Μου λείπει πολύ το δελτίο των 8 του Mega (ναι, κανείς δεν είναι τέλειος).
- Ποια είναι τα τρία πράγματα που σας ανησυχούν περισσότερο από καθετί σε προσωπικό επίπεδο;
Το προσωπικό δεν μπορεί να διαχωριστεί από το συλλογικό. Και τα τρία πράγματα που με απασχολούν σε προσωπικό επίπεδο έχουν να κάνουν με τις προοπτικές του σώματός μου, της υγείας μου και της ασφάλειάς μου —σωματικής και πνευματικής— και, όπως καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μου, όλα αυτά είναι συνάρτηση των όσων μπορεί να μου παρέχει το δημόσιο σύστημα υγείας και δημόσιας τάξης στη χώρα και στην ήπειρο όπου ζω. Ήμουν τυχερός που μεγάλωσα στην Ελλάδα (στην ΕΟΚ) της δεκαετίας του '80. Ανησυχώ για την ποιότητα και την ποσότητα της περίθαλψης και της πάταξης της εγκληματικότητας στη Βρετανία, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο.
- Ποιο είναι το ένα πράγμα που θα αλλάζατε στη ζωή σας αν ξαναρχίζατε από την αρχή;
Δεν θα άλλαζα κάτι ιδιαίτερο.
- Αντιμετωπίσατε μεγάλες αποτυχίες στη ζωή σας; Και, αν ναι, μπορέσατε να κερδίσετε κάτι από αυτές;
Ναι — άπειρες και συνεχώς, ακόμη και τώρα. Βασικά, κυρίως αποτυχίες. Μου πήρε αρκετό χρόνο να μάθω να κερδίζω κάτι απ' τις αποτυχίες (ίσως αυτό εξηγεί το γιατί είχα τόσο πολλές). Δεν είναι εύκολο να σταθείς όρθιος μετά από αποτυχία, ειδικά αν έχεις επενδύσει πολλά σε μία προσπάθεια ή —και αυτό είναι το χειρότερο— όταν υπάρχει ζήτημα αδικίας. Αν όμως αρχίσεις να αντιλαμβάνεσαι την αποτυχία ως μέρος της δουλειάς (ή της εκάστοτε προσπάθειας), δηλαδή σαν ένα αυτονόητο και αναγκαίο βήμα, τότε αρχίζεις να το βλέπεις πιο ψύχραιμα. Εντέλει, οποιοσδήποτε στόχος —είτε αυτό λέγεται ο τάδε ή ο δείνα επαγγελματικός χώρος είτε μία συγκεκριμένη πορεία ή ένα συγκεκριμένο επίτευγμα— δεν είναι τίποτε άλλο από ένα οικοσύστημα με τους δικούς του κανόνες, ένα μαθηματικό πρόβλημα, ένας αλγόριθμος. Όλα τα άλλα —οι ανθρώπινες σχέσεις και αδυναμίες, οι ανισότητες και οι αδικίες— είναι μέρος αυτού του αλγόριθμου. Αν σε ενδιαφέρει ο στόχος, τότε αφοσιώνεσαι στο να βρεις τον αλγόριθμο.
- Τι σας κρατά όρθιο όταν τα πράγματα γύρω σας στενεύουν;
Η απόλυτη συναισθηματική αλήθεια των δικών μου ανθρώπων. Τα πράγματα που μου αρέσουν. Η μουσική μπαρόκ, το πιάνο, τα soundtrack, τα βιβλία, τα κόμικς, οι ταινίες, η καλή τηλεόραση, ο καφές, ο ήλιος, η προοπτική του καλοκαιριού.
- Πώς βλέπετε τον εαυτό σας μετά από δέκα χρόνια;
Το ξέρεις αυτό που λέει, «Κάτσε πρώτα να τη βγάλουμε μέχρι τη Δευτέρα»; Κάπως έτσι. Δεν προχωράω με βάση κάποιο «μάστερ πλαν»? ούτε μου αρέσει να θέτω τόσο μακρινούς στόχους. Η ζωή είναι απρόβλεπτη, η ζωή σού πετάει εμπόδια και ευκαιρίες που ούτε μπορούσες ποτέ να τα φανταστείς, τα όνειρα και οι προτεραιότητες μεταβάλλονται — επομένως θεωρώ ότι τέτοιοι στόχοι περιορίζουν την οπτική σου. Προτιμώ να λειτουργώ με βάση το ένστικτο με προτεραιότητα τη διαφύλαξη του «τώρα». Αν σε δέκα χρόνια ζω ακόμη και είμαι γενικά καλά, θα ήθελα να έχω συνεχίσει να διαβάζω πολύ, να γράφω ακόμη περισσότερο, να ταξιδεύω εξίσου πολύ, και να παράγω ιδέες, ερμηνείες, αφηγήματα, συναισθήματα, σχέσεις, δίκτυα, εμπειρίες και ευκαιρίες που άλλοι θεωρούν ότι τους αφορούν.
- Ποια ταινία δεν βαριέστε ποτέ να βλέπετε;
Τις ταινίες με τον Ιντιάνα Τζόουνς και τον Τζέιμς Μποντ. Και την «Πίνα» του Βέντερς.
