Όταν έχουμε πόλεμο οι δημοσιονομικοί κανόνες μπαίνουν στην άκρη, τονίζει στο Liberal ο γερμανός οικονομολόγος Ντάνιελ Γκρος για την ανάγκη να παγώσουν φέτος μπροστά στο σοκ που βιώνει η Ευρώπη. Βλέπει την Ευρωπαϊκή Ένωση να μπαίνει σε μια μακράς διαρκείας σύγκρουση με τη Ρωσία, να αντιμετωπίζουμε πλέον ένα πολύ πιο αβέβαιο περιβάλλον με ασύμμετρες απειλές, μεγάλα σοκ να συμβαίνουν αρκετά συχνά στον πλανήτη. Είναι επαρκείς λόγοι για τις ευρωπαϊκές χώρες να μην αφήσουν το δημόσιο χρέος τους να ξεφύγει, όπως λέει ο διευθυντής του think tank Centre for European Policy Studies (CEPS).
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Ενόψει της αυριανής Συνόδου Κορυφής, οι 27 εμφανίζονται ξανά διχασμένοι αναφορικά με τα μέτρα κατά της ενεργειακής κρίσης, με το μπλοκ των χωρών του Νότου να τάσσεται υπέρ ενός ευρωομολόγου. Ποια η γνώμη σας;
Το ερώτημα είναι τι είδους ενεργειακές δαπάνες χρήζουν χρηματοδότησης. Στο σκέλος των επενδύσεων σε ΑΠΕ για παράδειγμα δεν χρειάζεται χρηματοδότηση, καθώς τα κόστη έχουν πέσει πολύ και είναι πιο κερδοφόρες από το παρελθόν. Αναφορικά με τη στήριξη των καταναλωτών, αυτό αφορά την κοινωνική πολιτική. Στη Βόρεια Ευρώπη, οι κυβερνήσεις έχουν λάβει έως σήμερα λιγοστά μέτρα στήριξης, καθώς η αγορά λειτουργεί διαφορετικά απ' ότι στο Νότο. Στον Βορρά, οι καταναλωτές κλειδώνουν τιμές μέσα από μακροχρόνια συμβόλαια, κάτι που δεν είθισται στις χώρες του Νότιας Ευρώπης, όπου τα συμβόλαια είναι βραχυχρόνια. Σε κάθε περίπτωση, η στήριξη των καταναλωτών για την ενεργειακή ακρίβεια αποτελεί ζήτημα κοινωνικής πολιτικής της κάθε κυβέρνησης, δεν βλέπω για ποιο λόγο χρειάζεται η έκδοση ευρωομολόγου. Η ενεργειακή πολιτική είναι εθνική υπόθεση.
Στο τραπέζι πάντως έχουν πέσει πολλές προτάσεις για ευρωπαϊκή στήριξη των καταναλωτών, όπως για παράδειγμα ένα πρόγραμμα χαμηλότοκου δανεισμού από τα κράτη-μέλη, που θα χρηματοδοτήσει τέτοιες δαπάνες, ανάλογου με το SURE, το οποίο είχε βοηθήσει να κρατηθούν ζωντανές πολλές θέσεις εργασίας στην καρδιά της πανδημίας...
Πράγματι, αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει. Το πρόγραμμα SURE αποδείχθηκε απαραίτητο όταν στα πρώτα στάδια της πανδημίας τα κόστη δανεισμού είχαν εκτιναχθεί. Όντως ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο για τη χρηματοδότηση κοινωνικών δαπανών που συνδέονται με την ενεργειακή κρίση. Σε κάθε περίπτωση πάντως η γνώμη μου είναι πως η στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων κατά της ενεργειακής ακρίβειας πρέπει να γίνεται μέσω των εσόδων του κάθε προϋπολογισμού, όχι με έκδοση χρέους.
Ο πόλεμος άνοιξε ξανά τη συζήτηση για αναστολή ισχύος των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ, οι οποίοι παγώνουν για φέτος, λόγω του πολέμου, με την Κομισιόν να επανεξετάζει την κατάσταση το φθινόπωρο. Ποια η γνώμη σας;
Σε έκτακτες συνθήκες, οι δημοσιονομικοί κανόνες μπαίνουν στην άκρη. Αυτό προβλέπεται ούτως ή άλλως από τις συνθήκες. Ο πόλεμος είναι μια τέτοια έκτακτη κατάσταση. Όταν έχουμε πόλεμο οι δημοσιονομικοί κανόνες παγώνουν. Έτσι πρέπει να γίνει και τώρα, έτσι θα γίνει. Αλλά δεν θα έδινα μεγάλη σημασία στους δημοσιονομικούς κανόνες, κανείς δεν τους δίνει πλέον μεγάλη σημασία.
Γιατί το λέτε αυτό;
Αυτή τη στιγμή άλλα είναι τα μείζονα θέματα, όχι οι δημοσιονομικοί κανόνες. Πρώτον, η Ευρώπη έχει μπει σε μια μακράς διαρκείας σύγκρουση με τη Ρωσία. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να δαπανήσουμε μεγάλα κεφάλαια σε αμυντικές δαπάνες. Και αφού η σύγκρουση θα είναι μακράς διαρκείας δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί με έκδοση χρέους. Δεύτερον, αντιμετωπίζουμε πλέον ένα πολύ πιο αβέβαιο περιβάλλον με ασύμμετρες απειλές. Και βλέπουμε πλέον ότι μεγάλα σοκ συμβαίνουν στον πλανήτη αρκετά συχνά. Αν θέλεις λοιπόν να προετοιμαστείς για ένα περιβάλλον με πολύ συχνά και μεγάλα σοκ, χρειάζεσαι πολύ χαμηλό χρέος. Αν έχεις χρέος 60%, όπως η Γερμανία και βρεθείς αντιμέτωπος με μια κρίση, μπορείς να ξοδέψεις ελεύθερα. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η Γερμανία μπορεί να αυξήσει φέτος κατά 200 δισ. ευρώ τον δανεισμό της για αμυντικές δαπάνες. Αν είχε υπερβολικά μεγάλο χρέος δεν θα μπορούσε. Αν εισέλθεις σε μια κρίση, όντας σε ύφεση με πολύ υψηλό λόγο ΑΕΠ προς χρέους, τότε κόλλησες. Όταν λοιπόν έρθει η επόμενη κρίση θες να είσαι έτοιμος και για να συμβεί αυτό πρέπει να έχεις χαμηλό χρέος.
Αρκετοί πάντως στο Νότο φοβούνται ότι η υποχρεωτική αύξηση δαπανών για την ενέργεια, πολλώ δε μάλλον όταν ουδείς γνωρίζει για πόσο καιρό θα κρατήσει η κρίση, στρώνει ενδεχομένως το δρόμο σε μια νέα κρίση χρέους....
Μπορείς να το εμποδίσεις αυτό εφόσον μειώσεις το έλλειμμα και δείξεις στις αγορές ότι έχεις το χρέος υπό έλεγχο. Δεν είναι εύκολο για όλες τις χώρες, το ξέρω. Αλλά αν θέλεις να είσαι μια ανεξάρτητη χώρα, χωρίς να χρειάζεσαι συνεχώς τη βοήθεια κάποιου τρίτου, πρέπει να κρατάς υπό έλεγχο το δημόσιο χρέος. Διαφορετικά, θα εξαρτάσαι πάντα από τους άλλους.
Αναφορικά με τις αμυντικές δαπάνες, αρκετές χώρες της Αν. Ευρώπης, αλλά και του Νότου, όπως η Ελλάδα που ιστορικά ξοδεύει περισσότερα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχουν θέσει θέμα εξαίρεσης μέρους ή και όλων των αμυντικών δαπανών από τους υπολογισμούς του ελλείμματος. Πόσο εφικτό είναι αυτό;
Κάποιες επενδύσεις μπορούν να χρηματοδοτηθούν με χρέος. Δυστυχώς όμως οι αμυντικές δαπάνες δεν δημιουργούν assets και για αυτό πρέπει να χρηματοδοτηθούν από τους προϋπολογισμούς. Δεν θέλεις να πας στον επόμενο πόλεμο με υψηλό δημόσιο χρέος, θέλεις να πας στον επόμενο πόλεμο με χαμηλό χρέος. Δεν έχει νόημα να δημιουργείς υψηλότερα επίπεδα χρέους επειδή κάποιες χώρες κάνουν αμυντικές δαπάνες. Εύχομαι να μην ζήσουμε κάποιον επόμενο πόλεμο, αλλά πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Διαφορετικά θα είμαστε τελείως αβοήθητοι.
Πόσο ο πόλεμος αλλάζει το τοπίο για την ευρωπαϊκή οικονομία; Μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με ύφεση;
Όχι, δεν βλέπω ύφεση, αλλά πιθανότατα θα βιώσουμε μείωση στον ρυθμό ανάπτυξης. Δεν νομίζω ότι η μείωση θα είναι μεγάλη, καθώς οι αμυντικές δαπάνες λειτουργούν όπως μια δημοσιονομική πολιτική. Στο μέτωπο πάντως των αμυντικών δαπανών, έχει νόημα να χρηματοδοτηθούν μέσω κάποιου ευρωομολόγου, εφόσον ενταχθούν σε κάποιο ευρωπαϊκό σχήμα. Σήμερα όμως το 95% των δαπανών για άμυνα στην Ευρώπη είναι εθνικές δαπάνες. Αν είχαμε για παράδειγμα μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική άμυνας, μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για τον υβριδικό πόλεμο, τότε πράγματι θα είχε νόημα να χρηματοδοτηθούν από ένα κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο.
Πέραν της ενέργειας, θεωρείτε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα επισιτιστική κρίση;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πιθανό να μειώσει τη συγκομιδή σιταριού φέτος (στην Ουκρανία, όχι όμως τόσο πολύ στη Ρωσία). Αυτό σημαίνει ότι οι παγκόσμιες τιμές στα τρόφιμα φέτος θα αυξηθούν. Η εμπειρία όμως έχει δείξει ότι υψηλές τιμές οδηγούν μάλλον γρήγορα σε υψηλότερη παραγωγή παντού στον πλανήτη με ταυτόχρονη στροφή σε άλλα βασικά τρόφιμα. Εκτιμώ επομένως ότι η επισιτιστική κρίση μάλλον θα είναι βραχύβια.
* Ο Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του think tank Centre for European Policy Studies (CEPS)
