Για απατεώνες ο λόγος σήμερα, αφού έχουμε γεμίσει από αυτούς, μια που σε περίοδο κρίσεως βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, για να μας γεμίσουν με λογής απατηλές υποσχέσεις. Στόχος τους είναι φυσικά να μας απατήσουν ή να μας εξαπατήσουν με τις απατεωνιές τους.
Εμείς εδώ δε θα καταπιαστούμε με την απαρίθμηση των απανταχού απατεώνων, αλλά θα κάνουμε μια περιδιάβαση στο απατεωνολεξιλόγιο και στην ιστορία της λέξης.
Την συναντάμε στον Πλάτωνα, τον 5ο αιώνα π.Χ., ενώ η ?πάτη, από την οποία προέρχεται είναι πολύ παλιά, ομηρική λέξη. Μια αναφορά σε ?πατε?νες γίνεται στον πλατωνικό διάλογο ?ππίας ?λάσσων. Στον παράδοξο αυτό διάλογο ο Σωκράτης ελέγχει τον σοφιστή Ιππία, που υποστήριξε ότι ο Αχιλλέας, σε αντίθεση με τον πανούργο Οδυσσέα, ήταν ο πιο άξιος ανάμεσα στους Έλληνες που εκστράτευσαν στην Τροία. Στο χωρίο 365e διαβάζουμε: πολύτροποι δ'' ε?σ? κα? ?πατε?νες ?π? ?λιθιότητος κα? ?φροσύνης, ? ?π? πανουργίας κα? φρονήσεως τινος. (Σε νεοελληνική απόδοση: Είναι πολυμήχανοι και απατεώνες εξαιτίας της ηλιθιότητας και της αφροσύνης ή λόγω της πανουργίας και κάποιας σύνεσης).
Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι ? ?πατεών ή, αν θέλετε, ο απατεώνας στα νέα ελληνικά έχει την ίδια σημασία. Είναι αυτός που είναι γεμάτος δόλο και απάτη, επειδή η παραγωγική κατάληξη -ών στα παλιότερα ελληνικά ή -ώνας στα νεότερα δηλώνει αυτόν που είναι γεμάτος από κάτι. Ο απατεώνας είναι γεμάτος απατεωνιές, όπως ο ανθώνας γεμάτος άνθη, ο χειμώνας γεμάτος δυσκολίες και κακοκαιρία. Εξαπατά τους γύρω του, μετέρχεται διάφορα μέσα, για να το επιτύχει αυτό, πότε το λόγο, πότε τις υποσχέσεις ότι θα βρούμε λεφτά σε κάποιον άλλο πλανήτη, ενίοτε την κολακεία, πάντα, όμως, το ψέμα.
Τους απατεώνες δεν τους συναντάμε μόνο μεταξύ των ανδρών, αλλά και ανάμεσα στις γυναίκες. Τότε εκείνες γίνονται απατεώνισσες. Με μια ελαφριά δόση ειρωνείας, οι απατεώνες μετατρέπονται σε απατεωνίσκους. Βέβαια, οι απατεωνίσκοι μπορεί να ονομάζονται έτσι, γιατί οι απατεωνιές τους είναι μικρής εμβέλειας. Αυτοί, αλλιώς και πιο λαϊκά, καλούνται ψιλικατζήδες και έρχονται σε αντίθεση με τους μεγαλοαπατεώνες, οι οποίοι κοροϊδεύουν για μεγάλο διάστημα πολύ κόσμο με σημαντικά προσωπικά οφέλη.
Ενδιαφέρουσα είναι η ετυμολογία της λέξης ?πάτη. Κατά μία εκδοχή, προέρχεται από το θέμα *?π-η τ?. Αυτό το βρίσκουμε στο λεκτικό τύπο ?περοπεύς, που είναι πράγματι ο απατεώνας που αγαπά την απάτη.
Κατά μια δεύτερη εκδοχή, η ?πάτη συνδέεται με το ? -, το λεγόμενο στερητικό και το πατάω – πατ?. ?πάτη από το ? – πατ?, συνεπώς. Η απάτη είναι ό,τι προκύπτει από το ότι δεν πατώ, είμαι μετέωρος, σε μέρος χωρίς δρόμο, σε τόπο άνευ διαδρομής. Ένας τέτοιος δρόμος, χωρίς προορισμός με κάνει να βρίσκομαι σε πλάνη, να είμαι απατεώνας.
Μια τρίτη εκδοχή θέλει την ?πάτη, από την πρόθεση ?πό – και το πατάω – πατ?. Το ?ποπατ? σημαίνει απομακρύνω από το δρόμο. Ως εκ τούτου και η απάτη απομακρύνει το συνετό από τον ορθό δρόμο, τον βγάζει από την πεπατημένη. Αν σκεφθούμε τι άλλο είναι το αποπατώ στα νέα ελληνικά και ο απόπατος, μπορούμε άνετα να καταλάβουμε ποια είναι η πραγματική θέση των απατεώνων στον κόσμο αυτό.
Ένα πολύ ενδιαφέρον από τα κείμενα της αρχαίας μας γραμματείας είναι ότι η ?πάτη εμφανίζεται ως πρόσωπο στο Λουκιανό (125 - 180 μ.Χ.), το ρήτορα και σατιρικό συγγραφέα από τα Σαμόσατα της Συρίας. Ακόμη στα ελληνιστικά χρόνια αποκτά την έννοια του να περνά κανείς ευχάριστα το χρόνο του.
Διαπιστώνουμε, ως εκ τούτου, ότι έστω για σύντομο χρονικό διάστημα οι απατεώνες περνούν ευχάριστα το χρόνο τους. Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρεται, που λέει και η παροιμία μας. Ας μην απογοητευόμαστε. Όλα θα αποκαλυφθούν μια ημέρα.
Συνώνυμα του απατεώνα, ο μπαγαπόντης, κομπιναδόρος, μούτρο, κατεργάρης, αγύρτης, μάρκα, παλιάνθρωπος, κομπογανίτης, πρόστυχος, ελεεινός, πανούργος, δόλιος. Επειδή πλησιάζουν οι Απόκριες, μπορούμε να τον αποκαλέσουμε και μασκαρά.
Πολλά τα συνώνυμα, λίγα τα αντώνυμα: τίμιος, ειλικρινής, ευθύς, έντιμος, αξιόπιστος.
