Ε?φράδεια ή ε?φραδίη ήταν στα παλιά μας ελληνικά η λέξη που εξετάζουμε σήμερα και δήλωνε την ορθή χρήση του λόγου. Το επίθετο ε?φραδής περιέγραφε, επίσης, και τον σαφή, τον ξεκάθαρο εκείνο που μιλούσε ωραία και εκφραζόταν σωστά. Στον Όμηρο συναντάμε μόνο το επίρρημα ε?φραδέως ή ε?φραδ?ς, για να αναφερθούμε στον τρόπο της ευγλωττίας.
Σύνθετη λέξη με συνθετικά το επίρρημα ε? (=καλά) και το φράζω (= μιλώ). Άρα η ευφράδεια είναι η ρητορική δεινότητα, η ικανότητα στο λόγο, η τέχνη να μιλά κανείς ωραία.
Το δεύτερο συνθετικό φράζω μάς φέρνει στο νου και άλλες λέξεις ετυμολογικά συγγενείς, όπως τη φράση, άφραστος (αυτός που δεν μπορεί να ειπωθεί, γιατί είναι παράδοξος, π.χ. άφραστον θαύμα)
Σήμερα, όταν κάνουμε λόγο για ευφράδεια, εννοούμε και τη γλαφυρότητα με την οποία διατυπώνει ο ομιλητής τα λεγόμενά του. Δεν είναι μόνο το να τα λέει σωστά χωρίς βαρβαρισμούς και σολοικισμούς, αλλά να προχωρά και ένα βήμα πιο πέρα, να στολίζει τα λόγια του με περίτεχνες εκφράσεις, με κατάλληλα για την περίσταση φραστικά ευρήματα.
Ευφράδεια δε σημαίνει εκζήτηση, λόγια εντυπωσιασμού. Η ευφράδεια έχει άνεση, αλλά και απλότητα. Δεν έχει υπερβολή. Η υπερβολή εξάλλου φέρνει στο νου την ευφράδεια που βαριούνται οι βάρβαροι του Καβάφη, από το ποίημά του «Περιμένοντας τους βαρβάρους». Παραθέτουμε πιο κάτω ένα μικρό απόσπασμα.
-Γιατί κι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα
κι αυτοί βαριούνται ευφράδειες και δημηγορίες.
Παρατηρούμε ότι στο ποίημα η λέξη χρησιμοποιείται στον πληθυντικό, κάτι που δεν είναι συνηθισμένο στα δικά μας καθημερινά ελληνικά. Προφανώς ο ποιητής μας, με τη γνωστή του ειρωνεία, καυτηριάζει τα πονεμένα λόγια τα μεγάλα, που σε καιρούς παρακμής του ρωμαϊκού κόσμου δε χρειάζονται.
Καλή η ευφράδεια συνεπώς, περιττές όμως οι ευφράδειες. Η ευφράδεια ισοδυναμεί επίσης με την πειστικότητα, το λέγειν, την καλλιέπεια ή κομψοέπεια. Αντώνυμο η εκφραστική δυσχέρεια.
Η ευφράδεια ως λογού που είναι έχει πολλούς συγγενείς. Όσο κι αν είμαστε ευφραδείς, είναι δύσκολο να τους παρουσιάσουμε όλους. Το θέμα του δεύτερου συνθετικού το βλέπουμε στο μεταφράζω, παραφράζω, στην παράφραση, την περίφραση, αλλά και την αποφράδα ημέρα, στην οποία δεν επιθυμεί κανείς να αναφερθεί.
