Πριν από λίγες μέρες, μία δηλητηριώδης τριχωτή αράχνη, ένα φαλάγγιον, απασχόλησε τους υποψηφίους των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Το φαλάγγιον αυτό ξεπήδησε από το κείμενο του Πλάτωνος, Ευθύδημος (290 a), το οποίο ασχολείται με το θέμα της ευδαιμονίας της ψυχής. Στον συγκεκριμένο διάλογο –μεταξύ άλλων– αμφισβητείται από τον Σωκράτη η σπουδαιότητα της σοφιστικής τέχνης. Στο απόσπασμα που καλούνταν οι υποψήφιοι να επεξεργαστούν συγκρίνεται η τέχνη των μάγων, που καταφέρνουν με τα τεχνάσματά τους να δαμάζουν τα φίδια, τα έντομα, τα ζώα και να βρίσκουν θεραπεία για τις αρρώστιες, με τη δεξιότητα των ρητόρων (....? μ?ν γ?ρ τ?ν ?π?δ?ν ?χε?ν τε κα? φαλαγγ?ων κα? σκορπ?ων κα? τ?ν ?λλων θηρ?ων τε κα? ν?σων κ?λησ?ς ?στιν... Και σε νεοελληνική απόδοση: Γιατί από τη μια, η τέχνη των μάγων, γοητεύει φίδια, αράχνες, σκορπιούς και άλλα ζώα καθώς και αρρώστιες).
Το φαλάγγιον, λοιπόν, μας έδωσε το νεοελληνικό φαλάγγι (το φαλάγγι, του φαλαγγιού) ως υποκοριστικό της λέξης φάλαγξ, φάλαγγος. Η ιοβόλος αράχνη προέρχεται από μια λεκτική ρίζα που δήλωνε το κυλινδρικό ξύλο. Από τον ίδιο τύπο μας έρχεται και η φάλαγγα, καθένα από τα μακριά οστά, που αποτελούν τα δάκτυλα των ποδιών και των χεριών σε ανθρώπους και ζώα. Τα κόκκαλα θυμίζουν πολύ κυλινδρικά ξύλα, όπως και τα μέλη της αράχνης μοιάζουν άλλωστε με ανθρώπινα δάκτυλα.
(Φωτ. Φαλάγγι, By Mehran Moghtadai Edited by: Arad - Own work)
Φαλάγγι, όμως, ήταν και το κομμάτι ξύλου, ο δοκός, ένα δοκάρι. Κατεξοχήν όρος της ναυτικής τέχνης, μια που με φαλάγγι ρυμουλκείται ένα πλοίο, φαλάγγι χρησιμοποιούν και στη ναυπηγική. Από εκεί έχουμε και την έκφραση τους πήραμε φαλάγγι, που διαβάσαμε πριν λίγες ημέρες στο άρθρο του Θανάση Μαυρίδη στην εφημερίδα μας.
Τους πήραμε φαλάγγι, τους κυνηγήσαμε με τα ξύλα, τους συντρίψαμε. Βέβαια, η έκφραση αυτή συνδέεται και με την άλλη σημασία που παίρνει η λέξη, φάλαγγα, όταν γίνεται θηλυκού γένους. Αφού φάλαγγα αρχικά ήταν το μακρύ ξύλο, ο όρος από πολύ νωρίς συνδέθηκε με τη στρατιωτική παράταξη που μοιάζει, λόγω της σειράς των προσώπων, καθώς μπαίνουν το ένα πίσω από το άλλο, με ξύλα συμμετρικά τοποθετημένα. Μάλιστα ήταν έκτακτο σώμα με ιδιαίτερη οργάνωση. Να θυμηθούμε τη φάλαγγα των ιερολοχιτών, των μακεδονομάχων, την πέμπτη φάλαγγα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και κάθε άλλη παρακρατική ομάδα ή σύνολο προσώπων, που δρα υπονομευτικά. Κι όποιος οδηγεί τη φάλαγγα, τι άλλο, φαλαγγίτης.
Έχουμε, επίσης, φάλαγγες στρατιωτικών οχημάτων στις παρελάσεις που κινούνται σε σειρά, φαλαγγηδόν, όπως λέμε. Ασημένιες, μεταλλικές, χρυσές και σκαλιστές φάλαγγες βλέπαμε στις παλιές ζυγαριές, γιατί φάλαγγα ονομάζαμε και τη ράβδο, όπου κρέμονταν οι πλάστιγγες. Εξάλλου και η παλάντζα, η φορητή ζυγαριά, ήλθε στα νέα ελληνικά, κατά μία εκδοχή, ως αντιδάνειο από το λατινικό phalanx, που παράγεται από την ελληνική φάλαγξ - φάλαγγος.
Ας περάσουμε σε κάτι στενόχωρο στον φάλαγγα, το οδυνηρό βασανιστήριο, που κι αυτό βασίζεται σε δοκάρια που ακινητοποιούν τα πόδια. Με την ίδια λέξη περιέγραφαν και το όργανο του βασανιστηρίου.
Φαλαγγιοπολυλογήσαμε (δική μας λέξη) σήμερα! Κλείνουμε, όμως, όπως πάντα με κάτι ευχάριστο. Οι αρχαίοι είχαν βρει το φαλαγγίτιον, ένα είδος βοτάνου, που επιβιώνει και στις μέρες μας ως phalangium liliastrum (ΦΩΤ.), για να θεραπεύουν τους φαλαγγιόπληκτους, αυτούς που τσιμπήθηκαν από την αράχνη, που –παρεμπιπτόντως– δεν ύφαινε ιστό.
