Καθαρά Δευτέρα ή Καθαρή Δευτέρα, σήμερα, και είναι ευκαιρία να μιλήσουμε για μια λέξη διάφανη, ανοιχτή, ελεύθερη, απλή, αγνή, απαλλαγμένη από ψεγάδια, όσια, γνήσια, σαφή, αθώα, ακριβή, υγιή και ολόκληρη. Όλες αυτές είναι οι σημασίες του λήμματος που χρησιμοποιείται τόσα πολλά χρόνια και εμφανίζεται στο λεξιλόγιό μας ήδη από πολύ παλιά.
Το ρήμα από το οποίο παράγεται το επίθετό μας είναι το καθαίρω, ρήμα αβέβαιης ετυμολογίας. Η σημασία του καθαίρω σχετιζόταν με τη θρησκευτική καθαρότητα, την αγνότητα που προϋπέθετε ένα συγκεκριμένο τελετουργικό. Από αυτό το καθαίρω έχουμε το καθαρός, καθαρά, καθαρόν, που στα νέα ελληνικά είναι το καθαρός, καθαρή, καθαρόν.
Ο καθαρός, λοιπόν, ήταν κατά κύριο λόγο ο εξαγνισμένος. Όποιος είχε διαπράξει μία ανόσια πράξη, π.χ. φόνο, έπρεπε να καθαρθεί, να καθαριστεί. Ο καθαρμός του περιελάμβανε το ράντισμα με νερό, κάτι σαν αγιασμό και την απομάκρυνσή του από την πόλη του μέχρι να εξαγνιστεί πλήρως. Πολλές φορές, η διαδικασία εξαγνισμού απαιτούσε και θυσία προς τους θεούς. Ό,τι πετούσαν κατά τη διάρκεια του καθαρισμού, ονομαζόταν κάθαρμα. Γι'' αυτό η λέξη έφτασε να σημαίνει τον ανάξιο ή μηδαμινό άνθρωπο, έννοια που φθάνει ως εμάς. Μάλιστα, στην Αθήνα, υπήρχε η ομολογουμένως λίγο βάρβαρη συνήθεια, στα αρχαία χρόνια, να συντηρούν με δημόσια δαπάνη κάποιους εξαιρετικά φαύλους, χυδαίους ανθρώπους, τους οποίους προσέφεραν ως θυσία προς τους θεούς, ρίχνοντάς τους στη θάλασσα, στην περίπτωση που έπεφτε στην πόλη λοιμός ή κάποια άλλη ασθένεια. Αυτούς τους αποκαλούσαν καθάρματα ή περικαθάρματα στη συνέχεια.
Αλλά να θυμηθούμε και την κάθαρση στην αρχαία τραγωδία, που ήταν η δικαίωση των ηρώων, η αποκατάσταση της ηθικής τάξης, το να ανταμειφθούν οι καλοί και να τιμωρηθούν οι άδικοι. Έτσι ο θεατής έφευγε με ένα αίσθημα δικαίωσης, λύτρωσης, ένιωθε μια ψυχική ηρεμία, για παράδειγμα, όταν η Ιφιγένεια, στην τραγωδία Ιφιγένεια εν Ταύροις, συναντούσε τον αδελφό της τον Ορέστη και επέστρεφαν όλοι μαζί από τη χώρα των Ταύρων στην Αθήνα, φέρνοντας μαζί και το άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος.
Ας επιστρέψουμε στην Καθαρά Δευτέρα και να δηλώσουμε γιατί είναι Καθαρά και όχι Μεγάλη, όπως είναι μια άλλη Δευτέρα. Είναι η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής, των σαράντα ημερών, πριν την Μεγάλη Εβδομάδα. Την ημέρα αυτή ξεκινά η νηστεία και έχει τη δυνατότητα κανείς να καθαριστεί ψυχικά και σωματικά, για να προετοιμαστεί για το Πάσχα. Λόγω της ιδιαιτερότητας της ημέρας, προέκυψε και η συνήθεια οι παλιές νοικοκυρές να καθαρίζουν τις κατσαρόλες τους από κάθε ίχνος λίπους ή υπολειμμάτων φαγητού, για να αφοσιωθούν απερίσπαστες στην επερχόμενη νηστεία.
Τον εορτασμό της Καθαράς Δευτέρας συνηθίζουμε να αποκαλούμε κούλουμα, λέξη που, κατά μία εκδοχή, προέρχεται από το ελληνιστικό κούμουλον, που με αντιμετάθεση συμφώνων, έγινε κούλουμον. (από το λατινικό cumulus). Κούλουμον ήταν ο σωρός, που προκειμένου για την συγκεκριμένη εορτή, σήμαινε το πολύ φαγοπότι ή τον πολύ χορό που συνδέθηκε με το τέλος της Αποκριάς.
Με την Καθαρά Δευτέρα συνδέεται και η λαγάνα, που η ιστορία της πηγαίνει πίσω στο λάγανον. Το λάγανον στην αρχαία αρτοπαρασκευαστική τέχνη ήταν ένα λεπτό και πλατύ γλύκισμα από αλεύρι και λάδι.
Σας ευχόμαστε μια Καθαρή Δευτέρα, για να μην χρησιμοποιούμε διαρκώς καθαρεύουσα, γεμάτη από την καθαρότητα και την ομορφιά της ημέρας, με έναν καθάριο ουρανό ολίγον ανεμόεντα, για να πετάξετε χαρταετό. Η παραμονή στη φύση θα ξεκαθαρίσει το μυαλό σας. Με ένα καθαρό μυαλό, θα ξεκινήσετε αύριο την ημέρα σας ανανεωμένοι και ξεκούραστοι.
Εμείς θα συνεχίσουμε να καταγγέλλουμε όσους δεν έχουν το μέτωπό τους καθαρό και θα επιβραβεύουμε αυτούς που σε όλη τους τη ζωή πορεύονται με την πεποίθηση ότι καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται.
