Πληροφορούμαστε με λύπη μας ότι καθηγητές του Πανεπιστημίου δέχονται προπηλακισμούς. Εδώ δεν θα σχολιάσουμε το γεγονός αυτό, που ούτως ή άλλως είναι ανεπίτρεπτο να συμβαίνει σε μια ευνομούμενη χώρα, αλλά θα λεξιλογήσουμε με στόχο να μιλήσουμε για την ιστορία της λέξης.
? προπηλακισμός, το? προπηλακισμο? είναι λέξη πολύ παλιά, της εποχής του 5ου αιώνα π.Χ., χρυσής εποχής για τα γράμματα, την τέχνη και τον πολιτισμό μας εν γένει.
Βγαίνει από το ρήμα προπηλακίζω, η αρχική σημασία του οποίου ήταν χλευάζω, διασύρω.
Στην τραγωδία του Σοφοκλέους Ο?δίπους Τύραννος ακούμε τον μάντη Τειρεσία να λέει στον Οιδίποδα πράγματα που του είναι δυσάρεστα. Ο βασιλιάς αντιδρά και πάνω σε αυτήν την αντιπαράθεση διαβάζουμε: πρ?ς τα?τα κα? Κρέοντα κα? το?μ?ν στόμα προπηλάκιζε· σο? γ?ρ ο?κ ?στιν βροτ?ν κάκιον ?στις ?κτριβήσεταί ποτε. (στ. 426 – 428: Σε νεοελληνική απόδοση: Σχετικά με αυτά να χλευάζεις και τον Κρέοντα και εμένα ·δεν υπάρχει κανένας θνητός, ο οποίος θα ζήσει ποτέ χειρότερα από εσένα). Με άλλα λόγια του λέει: κορόιδευε, όταν θα μάθεις την αλήθεια, όμως, θα γίνει η ζωή σου ένα μαρτύριο.
Πρό + πηλακίζω τα συνθετικά της, αλείφω με πηλό, είναι η έννοια που προκύπτει από τα δυο αυτά. Αυτή ήταν άλλωστε η πρώτη - πρώτη σημασία. Όταν αλείφω με πηλό ή ρίχνω λάσπη στην κυριολεξία, μπορεί να έχω τον λόγο μου. Ίσως θέλω να φτιάξω κάτι. Αν, ωστόσο, το κάνω μεταφορικά, τότε κοροϊδεύω, σπιλώνω, δυσφημίζω ή διασύρω. Έτσι προέκυψε φυσικά η συνυποδηλωτική χρήση, που ήταν ήδη γνωστή και στην αρχαιότητα. Μάλιστα, γραμματικοί μεταγενέστεροι του 5ου αιώνα, έπλασαν μια άλλη λέξη για τον πηλό, τον πήλακα (? π?λαξ, το? πήλακος), έναν παράλληλο τύπο, για να εξηγήσουν την σημασία του προπηλακισμού.
Προπηλακίζω συνεπώς, αλείφω με πηλό, ρίχνω στον βόρβορο, περιχύνω με λάσπη και κατ'' επέκταση εξουθενώνω.
Εκτός από τ?ν προπηλακισμόν, υπήρχε και ? προπηλάκισις και ? προπηλακιστής.
Ο προπηλακισμός περιγράφει σήμερα την δημόσια εξύβριση και προϋποθέτει ότι ο προπηλακιστής θα έχει θεατές ή ακροατές. Θέλει, για την ακρίβεια, να δώσει μια προπηλακιστική παράσταση.
Ο προπηλακισμός έχει επίσης μέσα του αλαζονεία και ύβρη. Μετά την ύβρη, όμως, έρχεται η θεϊκή οργή, η νέμεση και τέλος ακολουθεί η τιμωρία.
Αλλά για όλα αυτά τα ωραία, θα μιλήσουμε μια άλλη φορά. Προς το παρόν θα αρκεστούμε στα αντώνυμα του λήμματος την επιδοκιμασία, τον έπαινο, την εξύμνηση, το εγκώμιο.
