Αφού οδεύουμε προς τα Χριστούγεννα, θα αναφερθούμε σε κάτι σχετικό με τη γέννηση και συγκεκριμένα θα μιλήσουμε για τον τόπο της γέννησης του Χριστού. Όπως γνωρίζετε άλλωστε, ο Ιωσήφ με τη Μαρία βρέθηκαν στη Βηθλεέμ, έχοντας φύγει από τη Ναζαρέτ, για να απογραφούν μετά από εντολή του αυτοκράτορα Οκταβιανού. Επειδή η Μαρία ήταν ετοιμόγεννη και δεν υπήρχε πουθενά τόπος, για να μπορέσει να φέρει στον κόσμο το παιδί, ο μόνος διαθέσιμος χώρος ήταν το σπήλαιο, που στην πραγματικότητα χρησίμευε ως στάβλος των ζώων.
Εδώ σήμερα θα εξετάσουμε την ετυμολογία της λέξης και την ιστορία της. Την συναντάμε στον Πλάτωνα για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο φιλόσοφος στην Πολιτεία παρουσιάζει την λεγόμενη αλληγορία του σπηλαίου, μια ιστορία σαν παραβολή με διδακτικό περιεχόμενο. Στο σκοτεινό σπήλαιο του Πλάτωνα βρίσκονται έγκλειστοι οι δεσμώτες που δεν μπορούν να αντικρίσουν το φως του ήλιου, γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να μετακινηθούν. Αυτά που βλέπουν είναι σκιές αντικειμένων και όσα ακούν ψίθυροι και όχι οι πραγματικές, οι αληθινές φωνές. Είναι δεσμώτες στο σπήλαιο, γιατί δεν έχουν εκπαιδευθεί. Αν οι προικισμένες φύσεις των φιλοσόφων τους βοηθήσουν, θα βγουν από το σπήλαιο και τα σκοτάδια της αμάθειας και της απαιδευσίας. Ο Πλάτωνας είχε δει τέτοια σπήλαια στην Αττική και μάλιστα στη Βάρη, που δημιουργούνται από την υγρασία και τη διάβρωση του εδάφους.
Τ? σπήλαιον προέρχεται από το σπέος, που δηλώνει τη σκοτεινή σπηλιά και σχηματίζεται με την κατάληξη -αιον κατ'' αναλογία προς τις λέξεις κατά-γαιον (αυτό που είναι κάτω από τη γη) και ?πό-γαιον (υπόγειο), που αποδίδουν τη σκοτεινιά, το ανήλιαγο και ερεβώδες των τόπων αυτών. Ειδικά το σπέος ήταν βαθύτερο από το ?ντρον, που κι αυτό ως λεκτικός τύπος περιγράφει την σπηλιά. Για την ακρίβεια το σπέος ήταν μια τρύπα, από όπου περνούσε ο αέρας. Το αρχαιοελληνικό σπέος έδωσε τη λατινική spelunca (= σπηλιά) που με τη σειρά της οδηγεί στην ιταλική σπηλιά spelonca, την ολλανδική spelonk, την πορτογαλλική και ισπανική espelunca και φυσικά τη γαλλική spelonque.
Στη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τους 72 Ιουδαίους λόγιους της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, που καθιερώθηκε να λέγεται μετάφραση των Εβδομήκοντα, σπήλαιον ονομάζονται και τα απόκρυφα μέρη του γυναικείου σώματος. Σπήλαιον καλείται ακόμη σε άλλα κείμενα και το πίσω μέρος της σκηνής στο αρχαίο θέατρο.
Ας εξερευνήσουμε στη συνέχεια ως σπηλαιολόγοι τα δικά μας βαθιά, απέραντα, παλαιολιθικά, επικίνδυνα σπήλαια ή σπήλαια με σταλαγμίτες, όπως αυτό του Διρού. Μπορεί να πάρουμε μαζί μας και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, για παράδειγμα βιολόγους, για να χαρτογραφήσουν τους σπηλαίους ή σπηλαιόβιους οργανισμούς ή τους σπηλαίους πληθυσμούς, πιο γνωστοί από τους οποίους είναι οι νυχτερίδες. Δε θα το παρακάνουμε με την σπηλαιοενασχόληση, γιατί μπορεί να καταλήξουμε να γίνουμε άνθρωποι των σπηλαίων, να αποκτήσουμε, δηλαδή, τις συνήθειες των πρωτόγονων ανθρώπων.
Με σπήλαια ασχολούνται και οι γιατροί. Μόνο που εκείνοι έτσι λένε τα κοιλώματα σε όργανα που προκαλούνται από παθολογικά αίτια. Μερικοί από εμάς, όμως, χρειζόμαστε γιατρό, για να μας εξετάσει, γιατί έχουμε κρυολογήσει και μιλάμε με βαθιά και σπηλαιώδη φωνή.
Σπηλαιώδης είναι ακόμη η ηχώ της συνείδησής μας, σαν αυτήν που άκουγε η δόλια Φραγκογιαννού στη νουβέλα «Η Φόνισσα», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (Δεν ήτο πρώτη φορά καθ'' ήν ήκουε μέσα εις την ψυχήν της, όπου υπήρχε σκοτεινή, σπηλαιώδης ηχώ, το πένθιμον εκείνο κλαύμα του βρέφους).
Μπορεί να σας κουράσαμε! Σας αφήνουμε να κρυφτείτε στην προσωπική σας σπηλιά, στη γωνίτσα του σπιτιού σας. Χριστούγεννα είναι, καιρός για σπηλαιοκατάδυση στα ατομικά σπήλαια που είναι βαθιά σαν την άβυσσο. Κάποιοι θα εντυπωσιαστούν από το πόσα θα ανακαλύψουν από τον ίδιο τους τον εαυτό. Σωστό σπηλαιοβάραθρο η ψυχή μας, η ενασχόληση με αυτήν μοιάζει με κατάβαση σε κάθετη στο έδαφος σπηλιά.
Σπηλαιοδύτες ανασκουμπωθείτε, γιατί έχει και ωραία πράγματα η καρδιά μας, αρετές και ομορφιές σαν τις σπηλαιογραφίες των προϊστορικών σπηλαίων.
Πιο λαϊκά η σπηλιά λέγεται σπήλι. Μάλιστα το Σπήλι Ρεθύμνης είναι ένα ορεινό, παραδοσιακό χωριό, που πήρε το όνομά του τις πολλές σπηλαιώδεις κοιλότητες και τις μικρές σπηλιές που βρίσκονται στο βουνό Βορίζη στο οποίο υπάρχουν ίχνη αρχαίων μονοπατιών.
Επειδή ξεκινήσαμε από το Σπήλαιο της Βηθλεέμ, θα κλείσουμε με αυτό, με την πληροφορία ότι είναι ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Χριστιανοσύνης με ναό σε ρυθμό βασιλικής που άρχισε να οικοδομείται από την Αγία Ελένη και ολοκληρώθηκε από το Μέγα Κωνσταντίνο.
