Κάποιος χαρακτήρισε την ομάδα που μας κυβερνά τσούρμο. Εμείς εδώ δε θα ασχοληθούμε με το αν ισχύει αυτό, αλλά θα πάρουμε αφορμή από την δήλωση αυτή, για να τσουρμολεξιλογήσουμε.
Τη λέξη τσούρμο σήμερα την χρησιμοποιούμε, για να δηλώσουμε κυρίως το πλήρωμα εμπορικού ή πολεμικού πλοίου. Πριν λίγες ημέρες τιμήσαμε την εθνική επέτειο. Όπως είναι φυσικό, στην μνήμη μας ήλθαν σκηνές από τα ναυτικά κατορθώματα των Ελλήνων. Τα τσούρμα των πλοίων ήταν νησιώτες κυρίως, παλληκάρια με ηρωικό και αγωνιστικό φρόνημα που τα έδωσαν όλα για την πατρίδα.
Το τσούρμο, επίσης, το λέμε και όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε ένα πλήθος θορυβώδες, που χωρίς οργάνωση, σχέδιο ή πρόγραμμα ακολουθεί μπουλοκοειδώς κάποιον άλλον .«Ένα τσούρμο παιδιά στριμώχτηκαν έξω από την καντίνα του σχολείου, για να προλάβουν να αγοράσουν μια τυρόπιττα μήπως και απαλύνουν την πείνα τους». Αυτή την έννοια της λέξης ίσως είχε στο νου του εκείνος που χαρακτήρισε τους κυβερνώντες τσούρμο.
Το τσούρμο είναι αντιδάνειο, λεκτικός τύπος ταξιδιάρικος, που ξεκίνησε από μια ελληνική ρίζα, πέρασε σε μια άλλη γλώσσα και ξαναγύρισε στην ελληνική ανανεωμένος και φρεσκαρισμένος σημασιολογικά.
Ας τα πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Στα όψιμα μεσαιωνικά ελληνικά μας συναντάμε «τα τσούρμα», από το ιταλικό ciurma και το βενετικό zurma, το κατώτερο πλήρωμα των πλοίων. Είχαμε πολλές περιοχές που βενετοκρατούνταν μετά την πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους κι έτσι πλούτισε η γλώσσα μας με όρους σχετικούς με την ναυτική τέχνη. Ciurma ή zurma ήταν οι κωπηλάτες της γαλέρας. Αυτοί, καθώς κωπηλατούσαν, τραγουδούσαν ένα τραγούδι ρυθμικό, για να σπάσει η μονοτονία. Το τραγούδι τους στα δημώδη λατινικά, την γλώσσα του κόσμου λεγόταν *clusma, που με τη σειρά της βγαίνει από τον πιο λόγιο λατινικό τύπο celeusma. Και τι άλλο είναι αυτό το celeusma από το ελληνικό κέλευσμα, την διαταγή. Το κέλευσμα στα δικά μας ελληνικά ναυτικά χρονικά το έδινε ο κελευστής, ο επικεφαλής του πληρώματος των κωπηλατών.
Στα νέα ελληνικά το τσούρμο είναι και επίρρημα. Ερχόμαστε ως τσούρμο, όλοι μαζί και φεύγουμε ως τσούρμο.
Το τσούρμο κρύβει μια δόση αγένειας. Αν πάμε κάπου με όλο μας το τσούρμο, σημαίνει ότι πηγαίνουμε με όλη μας την οικογένεια, αν και δεν μας έχουν προσκαλέσει.
Συνώνυμα του τσούρμο είναι το μπουλούκι, μάτσο, σωρό, πληθώρα, πλειάδα, στρατιά μιλιούνια. Ανάλογα με το περιβάλλον, διαλέγουμε και και παίρνουμε από το «γλωσσικό τσούρμο».
