Εξαιτίας του θορύβου από την πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου για το δικαίωμα των εταιριών διαχείρισης απαιτήσεων (servicers) να διενεργούν πράξης αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος δανειοληπτών, θα προσπαθήσω να δώσω απαντήσεις σε συνήθη ερωτήματα και απορίες που καταλαβαίνω ότι έχουν οι πολίτες. Βρίσκω πολύ σημαντικό να εξηγηθούν με απλότητα τα πολύπλοκα θέματα που υπάρχουν.
1. Τι είναι αυτοί οι servicers;
Οι servicers είναι εταιρίες με αντικείμενο την διαχείριση απαιτήσεων, εποπτευόμενες αυστηρά από την ΤτΕ, για τη δε δραστηριότητά τους έχουν λάβει σχετική άδεια μετά από ιδιαίτερα χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία. Δεν είναι δηλαδή ευκαιριακά μαγαζάκια ή κοράκια, όπως πολλοί φαντάζονται, αλλά επιχειρήσεις συνήθως θυγατρικές ή σχετιζόμενες με μεγάλους Ομίλους που λειτουργούν με την ίδια δραστηριότητα στο εξωτερικό. Διέπονται από αυστηρή νομοθεσία και υποχρεούνται να τηρούν στο ακέραιο πλήθος κανονιστικών διατάξεων, μεταξύ των οποίων και ο ισχύων κώδικας δεοντολογίας για τη διαχείριση δανείων σε καθυστέρηση, ο ίδιος που ισχύει και για τις Τράπεζες.
2. Γιατί πουλάνε οι Τράπεζες τα δάνειά τους;
Όπως σε πολλές χώρες που οι συναλλαγές για δάνεια σε καθυστέρηση γίνονται εδώ και δεκαετίες, έτσι και στην Ελλάδα δημιουργήθηκε από το 2015 το νομικό πλαίσιο και η αγορά για τέτοιες συναλλαγές. Οι συναλλαγές αυτές είναι επενδύσεις, συνήθως από ισχυρούς ομίλους που εξειδικεύονται στο αντικείμενο. Γιατί χρειάζεται αυτή η αγορά; Γιατί οι Τράπεζες, όχι μόνο στην Ελλάδα, έχουν αντικείμενο την χρηματοδότηση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, αντικείμενο που προάγει την ανάπτυξη. Όταν επομένως τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά τους ξεπερνούν ένα επίπεδο καθυστέρησης και οι προσπάθειές τους να ρυθμίσουν εσωτερικά τέτοια δάνεια έχουν εξαντληθεί, προβαίνουν στην πώλησή τους στους επενδυτές που ενδιαφέρονται. Αν δεν τα πουλούσαν και τα κρατούσαν, τότε τα κεφάλαιά τους δεν θα έφταναν για να υποστηρίξουν νέες πιστώσεις, δηλαδή δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά, επομένως δεν θα υπηρετούσαν τον κύριο ρόλο τους, γεγονός που θα στερούσε την οικονομία από υγιή ανάπτυξη.
3. Πως αγοράζουν τα δάνεια οι επενδυτές;
Οι επενδυτές που αγοράζουν τα δάνεια των Τραπεζών που είναι σε καθυστέρηση, αγοράζουν μέσα από σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ τους και αφού εξετάσουν με εξαιρετικά πολύπλοκα μοντέλα και εκτιμήσουν τα μελλοντικά έσοδα από τη διαχείριση των δανείων, όπως εξάλλου και τα έξοδα που θα έχουν για αυτή τη διαχείριση. Αυτό που αγοράζουν, είναι οι συνολικές απαιτήσεις που έχει η Τράπεζα που πουλάει τα δάνεια, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. Και προφανώς αγοράζουν σε τιμές που είναι μικρότερες από την ονομαστική αξία των απαιτήσεων. Οι τιμές αυτές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, κυρίως από τον τύπο των δανείων, το ύψος και την ποιότητα των εξασφαλίσεων που έχουν, το ιστορικό των εισπράξεων, την εκτιμώμενη μελλοντική εισπραξιμότητα, τη χρονική διάρκεια των ρυθμίσεων και τον ορίζοντα υλοποίησης των κινήσεων που προβλέπουν οι νόμοι. Αλλά (εξαρτώνται) και από τον ανταγωνισμό μεταξύ τους, την εκάστοτε σχέση ζήτησης και προσφοράς, τις συνθήκες δηλαδή της αγοράς. Οι επενδυτές, αγοράζοντας τα δάνεια, έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα που είχε η Τράπεζα, μεταξύ δε αυτών των δικαιωμάτων και όλο το νομικό οπλοστάσιο που προβλέπεται.
4. Τι αποφάσισε ο Άρειος Πάγος;
Ουσιαστικά η απόφαση του Αρείου Πάγου, αυτό είπε. Ότι δηλαδή, οι servicers στους οποίους ο επενδυτής που αγοράζει αναθέτει τη διαχείριση των δανείων, θα μπορούν, για λογαριασμό του επενδυτή, να ασκήσουν όλα τα νομικά μέσα, μεταξύ των οποίων όλα τα μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης που έχουν μια ολόκληρη και χρονοβόρα διαδρομή με τελευταίο σταθμό τον πλειστηριασμό των εξασφαλίσεων που διαθέτουν τα δάνεια. Ό,τι δηλαδή έχουν δικαίωμα να κάνουν οι Τράπεζες, να μπορούν να το κάνουν και οι servicers.
5. Πότε φτάνει μια υπόθεση σε πλειστηριασμό;
Είναι σημαντικό να ξέρει κάποιος ότι με βάση τον Νόμο και τον κώδικα δεοντολογίας, η ικανοποίηση της απαίτησης μέσω πλειστηριασμού, είναι το αποτέλεσμα εξαιρετικά μακρών και επανειλημμένων προσπαθειών τακτοποίησης της απαίτησης μέσα από ρυθμίσεις που δεν έχουν τηρηθεί, ενδιάμεσων ένδικων μέσων που προβλέπει ο νόμος και αξιοποιούνται από τους δανειολήπτες, ή προσπαθειών που έχουν αποτύχει εξαιτίας του αντικειμενικού χαρακτηρισμού του δανειολήπτη ως μη συνεργάσιμου. Για να φτάσει δηλαδή η ικανοποίηση της απαίτησης σε πλειστηριασμό, σημαίνει ότι έχουν εξαντληθεί όλα τα άλλα μέσα που υπάρχουν στη διάθεση και των δύο πλευρών, ενώ από την έναρξη των καθυστερήσεων στην εξυπηρέτηση των δανείων έχουν περάσει πολλά χρόνια, μερικές φορές ακόμα και πάνω από δέκα. Ο πλειστηριασμός δεν είναι αυτοσκοπός των επενδυτών και των servicers, είναι απλά το τελευταίο μέσο στη διάθεσή τους και αφού έχουν αποτύχει όλες οι άλλες προσπάθειες με βάση πάντα τους σχετικούς νόμους.
6. Πώς διαχειρίζονται τα δάνεια οι servicers σε σχέση με τις Τράπεζες;
Η εξαγορά δανείων από επενδυτές, που γίνεται σε όρους αγοράς, και η διαχείρισή τους από τους servicers και όχι από τις Τράπεζες, επιτρέπει σαφώς μεγαλύτερη ευελιξία στην αναζήτηση και εξεύρεση λύσεων. Η ειλικρινής απάντηση όσων ρύθμισαν δάνειά τους με servicers, είναι ότι βρίσκουν λύσεις που δεν θα μπορούσαν να βρουν με τις Τράπεζες γιατί οι εποπτικοί κανόνες με τους οποίους λειτουργούν οι Τράπεζες είναι πολύ πιο αυστηροί, γεγονός που δεν τις επιτρέπει σημαντικές ευελιξίες. Και αυτό γιατί οι Τράπεζες έχουν ως πρώτο μέλημα την προστασία των κεφαλαίων τους μέσα από την οποία τελικά προστατεύονται οι καταθέτες τους. Και δεν νομίζω να υπάρχει κανείς που να προτιμάει την ανοχή σε μια μειοψηφία δανειοληπτών που δεν εξυπηρετούν τις υποχρεώσεις τους, αντί για την προστασία του συνόλου των καταθετών στις Τράπεζες.
7. Γιατί αφού οι Τράπεζες πουλάνε τα δάνειά τους με έκπτωση στους επενδυτές, να μην τα πουλήσουν στους ίδιους τους δανειολήπτες;
Φαντάζεται κανείς τον κίνδυνο που θα υπήρχε σε μια τέτοια εξέλιξη; Όποιος έπαιρνε δάνειο θα το πήγαινε επίτηδες σε καθυστέρηση γνωρίζοντας ότι σε κάποια στιγμή, θα μπορούσε ο ίδιος να το αγοράσει από την Τράπεζα με έκπτωση. Αν κάτι τέτοιο γινόταν, οι Τράπεζες θα έπρεπε να σταματήσουν να χρηματοδοτούν, γιατί κανείς δανειολήπτης προοπτικά δεν θα έμενε συνεπής στην υποχρέωσή του. Το σύστημα θα κατέρρεε, αλλά κυρίως θα κατέρρεε και μια βασική λειτουργία της οικονομίας, όπως είναι η πίστωση. Το ερώτημα από κάποιους γίνεται λόγω άγνοιας, αλλά από τους περισσότερους γίνεται επίτηδες για να δημιουργήσει εντυπώσεις και είναι εξαιρετικά επικίνδυνο.
8. Προστασία της πρώτης κατοικίας πρέπει να υπάρχει;
Βεβαίως, αλλά πρέπει και αυτή να υπακούει σε κανόνες που να καθιστούν όσο γίνεται πιο αντικειμενική την κρίση του ποιος τη δικαιούται και ποιος όχι. Είναι γνωστό σε όλους ότι μέσα από νόμους που έχουν προηγηθεί, απέκτησαν δικαίωμα προστασίας πολλοί που πραγματικά το δικαιούνταν αλλά και πολλοί που «κρύφτηκαν» πίσω από τους νόμους και παρουσιάστηκαν ως αδύναμοι, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν. Το ισχύον πλαίσιο για τη δεύτερη ευκαιρία, είναι σωστό και στοχεύει στον εντοπισμό της πραγματικής οικονομικής δυνατότητας των πολιτών, ώστε να μπορεί αντικειμενικά να κριθεί ποιος πρέπει να προστατευθεί και ποιος όχι. Το γεγονός ότι η αξιοποίηση του σημερινού πλαισίου απαιτεί τη συναίνεση του δανειολήπτη για την πρόσβαση των πιστωτών σε όλα τα στοιχεία της οικονομικής του κατάστασης, έκανε πολλούς να μην ζητήσουν την υπαγωγή τους. Και αυτό οφείλει να μας προβληματίσει.
9. Τελικά, όλο αυτό το πλαίσιο με τα δάνεια σε καθυστέρηση, με τις συναλλαγές με επενδυτές, με διαχείριση έξω από το τραπεζικό σύστημα, είναι κάτι καλό ή κακό;
Το ιδιωτικό χρέος, όσον αφορά στα δάνεια, πέρασε από τις Τράπεζες σε επενδυτές, ούτε αυξήθηκε, ούτε μειώθηκε. Το γεγονός ότι οι τράπεζες απαλλάχτηκαν από αυτό σε μεγάλο βαθμό, από μόνο του, είναι καλό για την οικονομία, δηλαδή για το σύνολο των πολιτών. Διευκολύνει την πρόσβαση στην πίστωση και η πρόσβαση στην πίστωση είναι υγιής διάσταση ανάπτυξης και για τους ιδιώτες και για τις επιχειρήσεις. Πώς θα χρηματοδοτήσει μια επιχείρηση μια επένδυσή της αν δεν έχει πρόσβαση σε πίστωση; Πώς θα αναπτυχθεί; Πώς θα ανταγωνιστεί στην παγκόσμια αρένα; Πως θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας αν δεν αναπτύσσεται; Πώς θα μπορέσει ένας πολίτης να αγοράσει το σπίτι που θέλει αν δεν συμπληρώσει με πίστωση τα χρήματα που χρειάζονται και που δεν έχει; Η πρόσβαση στην πίστωση, πρέπει να διευρυνθεί, δεν μπορεί να αφορά μόνο στους λίγους με υψηλά εισοδήματα και περιουσία. Ο υγιής δανεισμός, και αυτό όλοι πρέπει να το καταλάβουν, είναι στοιχείο που βελτιώνει την ποιότητα της ζωής, ενισχύει τις προοπτικές μας, η εμπιστοσύνη ότι θα μπορεί κάποιος να εξυπηρετεί ένα λογικό δανεισμό στο μέλλον είναι συνυφασμένη με την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση που έχει για τον εαυτό του. Είτε είναι επιχείρηση, είτε ιδιώτης.
10. Και ένα σχόλιο.
Δεν συμφωνώ ούτε με την πλειοδοσία σε υποσχέσεις της Αντιπολίτευσης, αφού αυτή υιοθέτησε και σωστά το νόμο για την αγορά των συναλλαγών σε δάνεια και επομένως έχει γνώση της πραγματικότητας, ούτε με την άτολμη επιχειρηματολογία της Κυβέρνησης ότι απλά η απόφαση του ΑΠ επιβεβαίωσε τον νόμο της σημερινής Αντιπολίτευσης και τότε Κυβέρνησης. Το διακύβευμα ενός σταθερού πλαισίου για το ιδιωτικό χρέος είναι πολύ σοβαρό και δεν αντέχει σε ανταγωνισμούς φιλολαϊκότητας. Υγιές είναι να γίνονται αλλαγές και προσαρμογές από τον ένα νόμο στον επόμενο, ώστε να αναζητούνται βελτιώσεις στις λύσεις. Η αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους είναι μια υπόθεση με πολύ μεγάλο χρονικό ορίζοντα και χρειάζεται αντίστοιχες στρατηγικές που ξεπερνούν κατά πολύ τον ορίζοντα της οποιασδήποτε Κυβέρνησης.
* Ο Μίνος Μωυσής είναι ιδρυτικός εταίρος της συμβουλευτικής εταιρίας SYNERGON Partners
