Την ανάγκη για την ανάπτυξη νέων, αποτελεσματικών συνεργατικών σχημάτων στον αγροδιατροφικό τομέα επισημαίνει νέα έρευνα της ΔιαΝΕΟσις, στην οποία εξετάζονται οι αιτίες που ο πρωτογενής τομέας στη χώρα μας μαστίζεται από χαμηλή παραγωγικότητα.
Ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό της Μαριάννας Σκυλακάκη, managing partner - Τόπος Συμβουλευτική, αναλύει τα μοντέλα συνεργατικότητας στον ελληνικό πρωτογενή τομέα, τεκμηριώνει τα αίτια της κατάρρευσής τους, αποτυπώνει τη νομοθετική και θεσμική πραγματικότητα στη χώρα μας, και συντάσσει ένα λεπτομερές σχέδιο μεταρρυθμίσεων που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παθογενειών που μαστίζουν τον χώρο, και θα επιτρέψουν σε υγιείς, νέου τύπου συνεργατικές δομές να αναπτυχθούν και να γίνουν ανταγωνιστικές διεθνώς.
Σύμφωνα με την έρευνα στην Ελλάδα οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι πολύ μικρές. Ο μέσος κλήρος είναι μόλις 68 στρέμματα, σχεδόν το 1/3 από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (161 στρέμματα), ενώ περισσότερες από τις μισές εκμεταλλεύσεις έχουν μέγεθος μικρότερο από 20 στρέμματα. «Το μέγεθος στον αγροδιατροφικό τομέα είναι τόσο μικρό», γράφουν οι ερευνητές, «ώστε να καθιστά μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τη μεγάλη πλειοψηφία των ελληνικών μονάδων μη ανταγωνιστικές σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές και, γενικότερα, τα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα του αγροδιατροφικού τομέα». Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους αγρότες, αλλά και τον κρίσιμο τομέα της μεταποίησης. Το 95% των περίπου 17 χιλιάδων επιχειρήσεων στον τομέα των τροφίμων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα έχουν λιγότερους από 10 υπαλλήλους. Το 2015 στη χώρα μας μόνο 27 επιχειρήσεις που μεταποιούν προϊόντα του πρωτογενούς τομέα είχαν πωλήσεις άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ. Ούτε μία -συμπεριλαμβανομένων και των θυγατρικών πολυεθνικών στην Ελλάδα- δεν είχε πωλήσεις άνω των €500 εκατ.
Για πολλούς Έλληνες αγρότες το μικρό μέγεθος είναι επιλογή, καθώς τους εξασφαλίζει πρόσβαση στη "μαύρη" οικονομία.Μέχρι πρόσφατα, στις εποχές των μεγάλων επιδοτήσεων και των κρατικών παρεμβάσεων στους προβληματικούς ελληνικούς συνεταιρισμούς, οι Έλληνες αγρότες δεν είχαν ιδιαίτερα κίνητρα να αναπτύξουν εξωστρεφείς στρατηγικές ή να αναζητήσουν συμμαχίες. Βεβαίως, τόσο μικρές επιχειρήσεις είναι εξαιρετικά δύσκολο να είναι ανταγωνιστικές σε διεθνείς αγορές, να βρουν συνεργάτες στον τομέα της μεταποίησης ή πρόσβαση σε δίκτυα διανομής, ή και να επενδύσουν σε marketing ή σε καινοτομία. Έτσι ο πρωτογενής τομέας στη χώρα μας αποδίδει σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά στρέμμα περίπου 60% λιγότερο από ό,τι ο αντίστοιχος τομέας στην Ιταλία, για παράδειγμα.
Επίσης στη χώρα μας τα τελευταία 104 χρόνια ο νόμος για τους συνεταιρισμούς έχει αλλάξει επτά φορές και έχει υποστεί περίπου 950 τροποποιήσεις (για την ιστορία, νέοι νόμοι πέρασαν το 1915, το 1979, το 1985, το 1986, το 1993, το 2000, το 2011 και το 2016). Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο νόμος αυτός «είναι προβληματικός σε διάφορα σημεία».
Οι ερευνητές τονίζουν ότι η ανάπτυξη νέων, αποτελεσματικών συνεργατικών σχημάτων είναι μια απολύτως απαραίτητη αρχή, για να μπορέσει να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και για να διεκδικήσει μια καλύτερη θέση στην παγκόσμια αγροδιατροφική αγορά.
Στο πλαίσιο αυτό τα μέτρα που πρέπει να προβλέπει ο νέος "νόμος-πλαίσιο" για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς πρέπει, σύμφωνα με την έρευνα, να προβλέπουν τα εξής:
- Οικονομικά κίνητρα για συμμετοχή σε συνεργατικά σχήματα, όπως η κατάργηση της προκαταβολής φόρου εισοδήματος με την είσοδο σε ένα συνεργατικό σχήμα, ή η προνομιακή πρόσβαση σε επιδοτήσεις του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης και σε προγράμματα συμβολαιακής γεωργίας.
- Δημιουργία ενός νόμου πλαισίου που να δίνει στους συνεταιρισμούς την ευελιξία να καθορίζουν οι ίδιοι, μέσω του καταστατικού τους, την εσωτερική οργάνωση και επιχειρηματική κατεύθυνση που επιθυμούν, έχοντας την ευχέρεια να υιοθετήσουν μικρά οργανωτικά χαρακτηριστικά. Αυστηρή ουδετερότητα σε θέματα φορολογίας, επιδοτήσεων κλπ., ανεξαρτήτως της νομικής μορφής των συνεργατικών σχημάτων. Το νομοθετικό πλαίσιο πρέπει να παραμένει σταθερό και να μην αλλάζει με κάθε νέα κυβέρνηση.
- Δημιουργία ηλεκτρονικών εφαρμογών για τη διαχείριση της δραστηριότητας των συνεργατικών σχηματισμών και την επικοινωνία των μελών τους.
- Κατάργηση της απαγόρευσης μεταβίβασης και διαπραγμάτευσης των συμβολαίων της συμβολαιακής γεωργίας σε δημοπρατήρια, χρηματαγορές ή χρηματιστήρια εμπορευμάτων της Ελλάδας ή του εξωτερικού -και βέβαια η δημιουργία μιας τέτοιας αγοράς στη χώρα μας.
- Πρόγραμμα οικοδόμησης ικανοτήτων για τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την προβολή επιτυχημένων τέτοιων σχημάτων, την προώθηση θεσμών που θα λειτουργήσουν ως καταλύτες συνεργασίας και την οργάνωση δράσεων που διευκολύνουν τη συνεργατικότητα, την καινοτομία και την εξωστρέφεια. Τα μέτρα θα συνεισφέρουν και στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης σε νέες μορφές συνεργατικότητας.
- Δημιουργία προγραμμάτων που ενθαρρύνουν τη συνεργατικότητα και την εξωστρέφεια με την από κοινού αξιοποίηση δικτύων μάρκετινγκ και εμπορίας. Η δημιουργία ενός οργανισμού προώθησης της εξωστρέφειας στον αγροδιατροφικό τομέα, αντίστοιχου με τον ΣΕΤΕ στον τομέα του τουρισμού, κρίνεται απαραίτητη.
- Αξιοποίηση των μέτρων του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης, ιδίως αυτών που αφορούν την κατάρτιση των αγροτών, τις συμβουλευτικές υπηρεσίες, τα συστήματα ποιότητας, τη βιολογική γεωργία και άλλα.
- Λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της μαύρης οικονομίας, μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων μεν, αλλά και μέσω της οικοδόμησης ενός συστήματος ελέγχου του παραγόμενου εισοδήματος στη βάση των εισροών, σε συνδυασμό με τη μηχανογραφημένη γνώση για την τοπική παραγωγικότητα των συγκεκριμένων καλλιεργειών.
- Αξιοποίηση του προγράμματος ενοικίασης δημόσιας γης για να ενθαρρυνθεί η αύξηση του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων και η ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων.
