«Έχει επιτευχθεί ο στόχος του προτύπου;». Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει το Συμβούλιο Διεθνών Λογιστικών Προτύπων – ΣΔΛΠ (International Accounting Standards Board – IASB), όταν διεξάγει την ανασκόπηση ενός Διεθνούς Προτύπου Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (ΔΠΧΑ) μετά την εφαρμογή του (Post Implementation Review – PIR). Το PIR αποτελεί μέρος της διαδικασίας του ΣΔΛΠ, όπου το Συμβούλιο λαμβάνει τις απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών του σχετικά με τα πρόσφατα εφαρμοσμένα πρότυπα – συνήθως τρία χρόνια μετά την αρχική τους εφαρμογή – και αξιολογεί εάν είναι απαραίτητες οποιεσδήποτε ενέργειες προσαρμογής του προτύπου.
Για το ΔΠΧΑ 9 «Χρηματοοικονομικά Μέσα», το ΣΔΛΠ αποφάσισε να ξεκινήσει το PIR σε φάσεις. Τον Σεπτέμβριο του 2021, το Συμβούλιο δημοσίευσε τη φάση που αφορά την ταξινόμηση και επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών μέσων. Σε ένα έγγραφο με τίτλο, «Αίτημα για Πληροφορίες», το ΣΔΛΠ ζητά τις απόψεις των ενδιαφερομένων μερών του, σε μια σειρά από θέματα, θέτοντας αρκετές ερωτήσεις.
Ταξινόμηση και επιμέτρηση
Πριν αναλύσουμε τα σημεία του PIR, αξίζει να συνοψίσουμε τις αρχές ταξινόμησης και επιμέτρησης του ΔΠΧΑ 9. Το πρότυπο εισήγαγε ορισμένες αλλαγές στη λογιστική των χρηματοοικονομικών μέσων το 2018, ωστόσο, τα βασικά θεμελιώδη στοιχεία, στο πεδίο εφαρμογής αυτού του PIR, παρέμειναν αμετάβλητα.
Εν ολίγοις, τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία αποτιμώνται, είτε στο αποσβεσμένο κόστος, είτε στην εύλογη αξία. Αυτό εξαρτάται από δύο προϋποθέσεις: i) από τα χαρακτηριστικά των συμβατικών ταμειακών ροών και ii) από το επιχειρηματικό μοντέλο, στο πλαίσιο του οποίου διατηρούνται τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία.
Τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία αποτιμώνται στο αποσβεσμένο κόστος, εάν πληρούνται τα ακόλουθα δύο κριτήρια: (i) οι συμβατικές ταμειακές ροές αντιπροσωπεύουν αποκλειστικά την πληρωμή κεφαλαίου και τόκων (το λεγόμενο “Solely Payment of Principal and Interest” ή SPPI) και (ii) κρατούνται στο πλαίσιο ενός επιχειρηματικού μοντέλου, στόχος του οποίου είναι η είσπραξη συμβατικών ταμειακών ροών.
Σε περίπτωση που τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία κρατούνται στο πλαίσιο ενός επιχειρηματικού μοντέλου, ο στόχος του οποίου επιτυγχάνεται, τόσο με τη συλλογή συμβατικών ταμειακών ροών, όσο και με την πώληση χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, τότε αποτιμώνται με βάση την εύλογη αξία, με τις μεταβολές σε αυτή να καταγράφονται απευθείας στην καθαρή θέση, στα «Λοιπά Συνολικά Εισοδήματα».
Τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία που κρατούνται σε άλλα επιχειρηματικά μοντέλα, ή των οποίων οι συμβατικές ταμειακές ροές δεν πληρούν το κριτήριο SPPI, αποτιμώνται στην εύλογη αξία, με τις αλλαγές στην εύλογη αξία τους να αντικατοπτρίζονται στα αποτελέσματα χρήσης. Μια εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα, ισχύει για επενδύσεις σε μετοχικούς τίτλους που δεν κρατούνται για εμπορικούς σκοπούς, για τις οποίες μια οικονομική οντότητα θα μπορούσε να επιλέξει αμετάκλητα – κατά την αρχική αναγνώριση – να τις αποτιμήσει στην εύλογη αξία, μέσω των «Λοιπών Συνολικών Εισοδημάτων». Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση, τυχόν κέρδη ή ζημίες (συμπεριλαμβανομένων των ζημιών απομείωσης), δε θα αποτυπώνονται στα αποτελέσματα χρήσης, ούτε καν σε περίπτωση αποαναγνώρισης. Αυτή η επιλογή είναι διαθέσιμη διακριτά για το εκάστοτε χρηματοοικονομικό στοιχείο.
Σε ό,τι αφορά τις χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις, το ΔΠΧΑ 9, κατά βάση, υιοθέτησε τις απαιτήσεις του Διεθνούς Λογιστικού Προτύπου 39 (ΔΛΠ 39), με μόνη εξαίρεση τη λογιστικοποίηση των μεταβολών της εύλογης αξίας λόγω του ίδιου πιστωτικού κινδύνου. Το ΔΠΧΑ 9 απαιτεί αυτές οι αλλαγές να καταχωρούνται στα «Λοιπά Συνολικά Εισοδήματα», και όχι στα αποτελέσματα χρήσης.
Θέματα στο PIR που απαιτούν προσοχή
Σε γενικό πλαίσιο, οι υπέρμαχοι του ΔΠΧΑ 9 θεωρούν ότι οι απαιτήσεις ταξινόμησης και επιμέτρησης του προτύπου λειτουργούν σωστά και σύμφωνα με τους στόχους του ΣΔΛΠ, ωστόσο, ορισμένες περιοχές χρήζουν περαιτέρω προσοχής. Μεταξύ αυτών, χρήσιμο θα ήταν να επισημάνω τις ακόλουθες: χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία των οποίων η απόδοση σχετίζεται με στόχους αναφορικά με το περιβάλλον, την κοινωνία και τη διακυβέρνηση (ESG), κανόνες αποαναγνώρισης χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, λογιστική για μετοχικούς τίτλους και διευκρινίσεις σχετικά με ορισμένες πτυχές του επιχειρηματικού μοντέλου.
Ως επόμενο βήμα, το ΣΔΛΠ αναμένεται να εκδώσει ένα PIR για τη μεταγενέστερη επιμέτρηση χρηματοοικονομικών μέσων (συμπεριλαμβανομένης της απομείωσης), καθώς και ένα PIR για τη λογιστική αντιστάθμισης, μέσα στο 2022.
Χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία των οποίων η απόδοση σχετίζεται με στόχους ESG
Είναι γεγονός ότι οι αλλαγές που παρατηρούνται στην κοινωνία, οι προσδοκίες των επενδυτών και η πίεση από τις εποπτικές αρχές, έχουν οδηγήσει σε χρηματοοικονομικά προϊόντα, όπως δάνεια, πιστώσεις και άλλες χρηματοδοτικές συμβάσεις που συνδέονται με στόχους ESG. Με απλά λόγια, τα δάνεια περιλαμβάνουν όρους που μπορούν να προκαλέσουν μεταβλητότητα των επιτοκίων ή αλλαγές στις συμβατικές ταμειακές ροές, οι οποίες δεν μπορούν πάντα να αναχθούν στους βασικούς όρους σύμβασης του δανείου (όπως απαιτείται από το ΔΠΧΑ 9, πράγμα που θα επέτρεπε στο χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο να καλύψει τις προϋποθέσεις για το SPPI). Εκτός εάν η μεταβλητότητα μπορεί να συνδεθεί άμεσα με τον πιστωτικό κίνδυνο ή δεν είναι σημαντική (de minimis), τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, πιθανότατα, δε θα ικανοποιούν τα κριτήρια του SPPI και, επομένως, θα πρέπει να λογιστικοποιούνται στην εύλογη αξία μέσω των αποτελεσμάτων, κάτι το οποίο δεν είναι ελκυστικό για τον κάτοχο του χρηματοοικονομικού περιουσιακού στοιχείου, το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση του μεριδίου αγοράς αυτών των δανείων.
Οι λογιστικές παράμετροι, προφανώς, δε θα πρέπει να σταθούν εμπόδιο σε επιχειρηματικές και πολιτικές αποφάσεις. Ως εκ τούτου, το ανωτέρω ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα και το ΣΔΛΠ αναζητά όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί να λάβει σχετικά με αυτό το θέμα, επομένως, είναι χρήσιμο όλοι οι ενδιαφερόμενοι να υποβάλουν τις σκέψεις τους στο Συμβούλιο. Η EY, όπως και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, υπέβαλε επιστολή σχολίων (comment letter) για το PIR.
Η Ευρωπαϊκή Συμβουλευτική Ομάδα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (EFRAG) συνέταξε, επίσης, την επιστολή σχολίων της, με στόχο να συγκεντρώσει ορισμένες από τις πιο προβεβλημένες ευρωπαϊκές απόψεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως πρωτοπόρος στην περιβαλλοντική πολιτική, δείχνει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις συζητήσεις γύρω από αυτό το θέμα.
Αποαναγνώριση χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων
Γενικότερα, παρατηρείται μια έλλειψη σαφήνειας των κανόνων για την αποαναγνώριση χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, σε αντίθεση με τους κανόνες αποαναγνώρισης των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων, οι οποίοι είναι πιο σαφείς, οδηγώντας σε μεγαλύτερη συνέπεια στην πράξη.
Οι αρχές του ΔΠΧΑ 9 σχετικά με την αποαναγνώριση χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, αφήνουν περιθώρια για ερμηνείες. Αυτό οδήγησε σε ορισμένες αποκλίσεις στην πρακτική εφαρμογή τους, ιδίως μεταξύ των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Κάθε ίδρυμα ανέπτυξε τη δική του πολιτική αποαναγνώρισης, που ισχύει για όλα τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων τροποποίησης δανείων. Οι λογιστικές συνέπειες της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ τροποποίησης και αποαναγνώρισης είναι αρκετά σημαντικές, με αποτέλεσμα, μερικές φορές, τη μειωμένη συγκρισιμότητα. Οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές που επιβλέπουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, επισήμαναν αυτό το σημείο στις πρόσφατες εκθέσεις τους, όπου ανέφεραν την πρόθεσή τους να το θέσουν στην προσοχή του ΣΔΛΠ στο πλαίσιο αυτού του PIR.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, η σαφήνεια σε αυτό το σημείο, θα επηρεάσει, επίσης, τη μεταγενέστερη επιμέτρηση, η οποία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, θα εξεταστεί σε διαφορετική διαβούλευση.
Επενδύσεις σε μετοχικούς τίτλους
Ο λογιστικός χειρισμός επενδύσεων σε μετοχικούς τίτλους συζητήθηκε έντονα το 2017, όταν η υιοθέτηση του νέου προτύπου από την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν στο προσκήνιο. Το ΔΠΧΑ 9 εισήγαγε αλλαγές σε σύγκριση με το προηγούμενο πρότυπο (ΔΛΠ 39,) όσον αφορά τη λογιστικοποίηση των επενδύσεων σε μετοχικούς τίτλους. Η πιο αξιοσημείωτη αλλαγή ήταν δυνατότητα της αμετάκλητης επιλογής ταξινόμησης και επιμέτρησης σε εύλογη αξία μέσω λοιπών συνολικών εσόδων (όπως εξηγήθηκε συνοπτικά παραπάνω). Παρά το γεγονός, ότι η εμπειρία των τελευταίων ετών με το ΔΠΧΑ 9, έχει δώσει ελάχιστες ενδείξεις ότι χρειάζεται αναθεώρηση, υπάρχει μια μερική αντίδραση (κυρίως σε ορισμένους κλάδους) σχετικά με το γεγονός ότι τα σωρευτικά κέρδη ή οι ζημίες κατά την αποαναγνώριση δε μεταφέρονται στα αποτελέσματα.
Ένα άλλο ζήτημα που έχει τεθεί από διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη (συμπεριλαμβανομένης μιας ερώτησης από την EFRAG), είναι ο αυστηρός ορισμός των «επενδύσεων σε μετοχικούς τίτλους». Από τη μία πλευρά, ο όρος «μετοχικός τίτλος» ορίζεται σαφώς στη βιβλιογραφία, αλλά από την άλλη, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που μοιάζουν με μετοχές, τα οποία, παρόλο που δεν πληρούν τον αυστηρό ορισμό της μετοχής, ανταποκρίνονται με παρόμοιο τρόπο στις κινήσεις των μεταβλητών της αγοράς. Ορισμένα μέρη σκέφτονται να εξετάσουν το ενδεχόμενο να επεκτείνουν το εύρος αυτής της αμετάκλητης επιλογής, ώστε να συμπεριλάβει στοιχεία που ομοιάζουν με μετοχές – για παράδειγμα, κεφάλαια (unit funds) που επενδύουν σε μετοχικούς τίτλους, συνδεδεμένα παράγωγα και μετρητά.
Επιμέρους διευκρινίσεις για μεγαλύτερη συνέπεια στην εφαρμογή
Τέλος, διευκρινίσεις σε ορισμένα σημεία του προτύπου, θα επέτρεπαν μεγαλύτερη συνέπεια στην εφαρμογή του. Αν και αναγνωρίζουμε και εκτιμούμε το γεγονός ότι τα ΔΠΧΑ βασίζονται σε αρχές, αρκετά ζητήματα εξακολουθούν να επιδέχονται διαφορετικών ερμηνειών. Για παράδειγμα, το ΔΠΧΑ 9 δεν έχει αυστηρούς κανόνες για την αξιολόγηση του επιχειρηματικού μοντέλου μιας οικονομικής οντότητας. Κατά το ΔΠΧΑ 9, οι «σπάνιες» και «ασήμαντες» πωλήσεις από ένα χαρτοφυλάκιο που διακρατάται στο πλαίσιο ενός επιχειρηματικού μοντέλου, στόχος του οποίου είναι η είσπραξη συμβατικών ταμειακών ροών, δε θα εγείρουν ερωτήματα σχετικά με το επιχειρηματικό μοντέλο. Ωστόσο, το ΔΠΧΑ 9 δεν ορίζει τους βασικούς όρους, όπως «σπάνιο» και «ασήμαντο». Αυτό έχει οδηγήσει σε διαφορετική ερμηνεία και εφαρμογή μεταξύ διαφορετικών οντοτήτων. Εάν αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα, το ΣΔΛΠ θα βοηθήσει όλους τους εμπλεκόμενους στην αλυσίδα χρηματοοικονομικών αναφορών, συμπεριλαμβανομένων των εταιρειών, των ελεγκτών, των επενδυτών και των εποπτικών αρχών.
Ολοκληρώνοντας αυτό το άρθρο, επαναλαμβάνω το γενικό συμπέρασμα, ότι παρά τα ορισμένα μειονεκτήματα και σημεία που επιδέχονται βελτίωσης, το θέμα ταξινόμησης και επιμέτρησης του ΔΠΧΑ 9 λειτουργεί σύμφωνα με τις προθέσεις του Συμβουλίου. Με βάση τα συμπεράσματα από την ανάλυση επιστολών σχολίων, το Συμβούλιο θα πρέπει να εξετάσει ορισμένες βελτιώσεις περιορισμένου εύρους για την αντιμετώπιση των ανησυχιών στους τομείς που αναφέρονται παραπάνω.
Ο λογιστικός χειρισμός για τα χρηματοοικονομικά στοιχεία είναι ένα περίπλοκο θέμα. Στην EY, δέσμευσή μας είναι να παρακολουθούμε και να κατανοούμε τις αλλαγές που ενδέχεται να επηρεάσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύξαμε την πλατφόρμα, EY Atlas Client Edition, η οποία είναι διαθέσιμη δωρεάν σε όλους τους επαγγελματίες και τις επιχειρήσεις, δίνοντάς τους πρόσβαση σε ερμηνείες, αναλύσεις και απόψεις της EY.
*Ο Παντελής Παύλου, Director και μέλος του IFRS Desk της ΕΥ στην περιοχή της Κεντρικής, Ανατολικής, Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας (CESA)
* *Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο αντιπροσωπεύουν τις προσωπικές απόψεις του συγγραφέα και δεν αντανακλούν υποχρεωτικά την επίσημη θέση της ΕΥ
