«Το σημαντικό είναι ότι σήμερα είμαστε σοφότεροι, πιο δυνατοί, πιο κοντά ο ένας στον άλλο, καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες, πιο Ευρωπαίοι» ανέφερε -μεταξύ άλλων- ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας στο επίσημο δείπνο με αφορμή τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που πραγματοποιείται στην Αθήνα στις 25 και 26 Οκτωβρίου 2023.
Ο Γ. Στουρνάρας στην ομιλία του αναφέρθηκε στην πορεία του ελληνικού πολιτισμού τονίζοντας τα στοιχεία που μπορούν να μας εμπνεύσουν σήμερα.
«Οι αρχαίοι Έλληνες διεξήγαν ελεύθερο εμπόριο με όλα σχεδόν τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τη Σικελία και τις Ηράκλειες Στήλες, το σημερινό Γιβραλτάρ, ιδρύοντας αποικίες παντού. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα για πολύτιμες πολιτιστικές ανταλλαγές. Οι Αθηναίοι διαχειρίζονταν τα διαθέσιμα κεφάλαια ανάλογα με τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης και μάλιστα εκτελούσαν μεγάλα δημόσια έργα όταν η ανεργία ήταν υψηλή. Η οικονομική ευημερία αποτέλεσε φυτώριο για να ανθήσουν οι τέχνες, οι επιστήμες και ο πολιτισμός» είπε ο Γ. Στουρναρας.
Η ομιλία του Γ. Στουρνάρα με τίτλο: «Η Ακρόπολη των Αθηνών και η σύγχρονη Ευρώπη»
«Αξιότιμε Πρωθυπουργέ κύριε Μητσοτάκη,
Αξιότιμη Πρόεδρε κυρία Lagarde,
Αξιότιμε Υπουργέ Οικονομικών κύριε Χατζηδάκη,
Αγαπητοί συνάδελφοι και συνεργάτες,
Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω στην Τράπεζα της Ελλάδος τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Έχει περάσει πολύς καιρός, 15 χρόνια, από την τελευταία φορά που φιλοξενήσαμε τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στην Αθήνα. Τι έχει συμβεί όλα αυτά τα χρόνια, το γνωρίζουμε όλοι. Είναι πλέον μέρος της κοινής μας ιστορίας. Το σημαντικό είναι ότι σήμερα είμαστε σοφότεροι, πιο δυνατοί, πιο κοντά ο ένας στον άλλο, καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες, πιο Ευρωπαίοι.
Κυρίες και κύριοι,
Αυτή η αίθουσα προορίζεται να φιλοξενεί διακεκριμένους επισκέπτες όπως εσείς και κοσμείται με έργα πολύ σπουδαίων καλλιτεχνών της νεότερης Ελλάδας. Αλλά το πιο όμορφο θέαμα το βλέπετε απ’ έξω: είναι η Ακρόπολη των Αθηνών, όπου δεσπόζει ο Παρθενώνας.
Τι να πρωτοαναφέρει κανείς για την Ακρόπολη! Η ιστορία, η αρχιτεκτονική και η τέχνη των μνημείων του ιερού βράχου έχουν εμπνεύσει πολλούς ιστορικούς, καλλιτέχνες και ερευνητές ανά τους αιώνες.
Ο Παρθενώνας χτίστηκε μεταξύ 447 και 438 π.Χ., κατά το «Χρυσό αιώνα του Περικλέους», του Αθηναίου πολιτικού που το όνομά του συνδέθηκε άρρηκτα με την ακμή της δημοκρατίας - δηλαδή κυριολεκτικά της εξουσίας του λαού – ως ενός πολιτεύματος που έμελλε να αφήσει βαθύ αποτύπωμα στην ανάπτυξη του δυτικού κόσμου.
Η Ακρόπολη αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την αίγλη, τη δύναμη και τον πλούτο της Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα, μιας πόλης-κράτους στο απόγειο της δόξας της. Στο πιο περίοπτο σημείο της βρίσκεται ο Παρθενώνας. Ο Παρθενώνας ήταν ναός αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, η οποία δεν ήταν μόνο η πολιούχος της Αθήνας, αλλά και η θεοποίηση της ίδιας της πόλης.
Ο Παρθενώνας χτίστηκε από τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη, δύο περίφημους αρχιτέκτονες της εποχής. Τα γλυπτά των αετωμάτων, η ζωφόρος και οι μετόπες του ναού φιλοτεχνήθηκαν από ομάδα γλυπτών υπό το γενικό πρόσταγμα του Φειδία, έργο του οποίου ήταν και το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς που βρισκόταν μέσα στο ναό.
Ο Παρθενώνας ήταν το πιο περίτεχνο μνημείο της εποχής του και θεωρείται σταθμός στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Όμως, αν τον δούμε μόνο από την πλευρά της καλλιτεχνικής του αξίας, μπορεί να μας διαφύγει ένα σημαντικό στοιχείο: το βαθύτερο νόημα που έχει ο γλυπτός διάκοσμος στο θριγκό του ναού και στο εξωτερικό του σηκού του. Στη ζωφόρο που περιτρέχει το εξωτερικό του σηκού εικονίζονται απλοί Αθηναίοι πολίτες, άνδρες και γυναίκες, ενώ στις 92 μετόπες ιστορούνται σκηνές Γιγαντομαχίας, Κενταυρομαχίας, Αμαζονομαχίας και σκηνές από την άλωση της Τροίας. Αυτές οι ιστορίες ήταν πολύ δημοφιλείς στην Ελλάδα ήδη από την αρχαϊκή περίοδο, αλλά εδώ αποκτούν μια νέα διάσταση. Τα γλυπτά δημιουργήθηκαν μόλις μία γενιά μετά την καταστροφή της πόλης από τους Πέρσες εισβολείς και τη μετέπειτα νίκη της δημοκρατικής Αθήνας επί του κραταιού βασιλέα της Περσίας. Έτσι, αναπαριστούν αλληγορικά τη σύγκρουση και τη νίκη της ελευθερίας και της δημοκρατίας επί της απολυταρχίας.
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι ο Παρθενώνας δεν είναι απλώς ένα θαύμα αρχιτεκτονικής αρμονίας. Είναι και σύμβολο της ανθεκτικότητας και της τελικής νίκης των δημοκρατικών θεσμών και ενός πολιτεύματος που βασίζεται στη βούληση του λαού απέναντι στην απόλυτη εξουσία ενός αυταρχικού ηγεμόνα.
Αυτή η σύζευξη του πνεύματος της δημοκρατίας με την άνθηση της δημιουργικότητας, που βλέπουμε στον Παρθενώνα, αποτέλεσε διαρκή πηγή έμπνευσης στο πέρασμα των αιώνων. Η ανακάλυψη του κλασικού πολιτισμού, που είχε διασωθεί κατά το Μεσαίωνα μέσα από τα χειρόγραφα των μοναχών σε Ανατολή και Δύση, ξεκίνησε από την Ιταλία ήδη από το 13ο αιώνα, με την ποίηση του Δάντη και τη ζωγραφική του Τζιότο, και κορυφώθηκε το 15ο-16ο αιώνα με την Αναγέννηση, κατά την οποία επιδιώχθηκε η πολυμάθεια κατά το πρότυπο του homo universalis.
Η Αναγέννηση βασίστηκε στην έννοια του ανθρωπισμού/ουμανισμού, που ανάγεται στη humanitas των Ρωμαίων, αλλά και στην ανακάλυψη της κλασικής ελληνικής φιλοσοφίας, που μεταξύ άλλων πρέσβευε ότι «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» κατά τη γνωστή ρήση του Πρωταγόρα,1 και έτσι ουσιαστικά επανέφερε τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου.
Αυτός ο νέος τρόπος σκέψης που εγκαινιάστηκε με την Αναγέννηση επηρέασε την τέχνη, την αρχιτεκτονική, την πολιτική, την επιστήμη και τη λογοτεχνία και έδωσε θαυμαστά επιτεύγματα σε όλους αυτούς τους τομείς. Ήταν ένας τρόπος σκέψης που προήλθε από την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για την τέχνη και τις αξίες του κλασικού κόσμου, καθώς και από την επιθυμία των ανθρώπων να κατανοήσουν τον κόσμο και να τον αλλάξουν. Αυτό το πνεύμα οδήγησε στην Επιστημονική Επανάσταση και στα έργα του Φράνσις Μπέικον, του Τζον Λοκ και άλλων.
Η Αναγέννηση επίσης προετοίμασε το έδαφος για τα επόμενα καλλιτεχνικά και πνευματικά ρεύματα, όπως ο Νεοκλασικισμός και βεβαίως ο Διαφωτισμός. Ο νεοκλασικισμός γεννήθηκε στη Ρώμη το 18ο αιώνα, όταν η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως την Πομπηία και την Ηράκλεια, αλλά έγινε δημοφιλής σε όλη την Ευρώπη, καθώς μια γενιά Ευρωπαίων, επιστρέφοντας από την περιήγηση του κόσμου της κλασικής αρχαιότητας, το Grand Tour, περνούσαν από την Ιταλία και κόμιζαν στην πατρίδα τους τα ελληνορωμαϊκά ιδεώδη που είχαν πρόσφατα τότε έρθει στο φως.
Βασική αρχή του νεοκλασικισμού ήταν ότι η τέχνη πρέπει να εκφράζει τις ιδεώδεις αρετές της ζωής, που αντιστοιχούσαν σε αρχαιοελληνικές ιδέες, όπως η καθαρότητα και η απλότητα της μορφής, η κοσμιότητα, η αληθοφάνεια, δηλ. η νατουραλιστική απεικόνιση, και ότι η τέχνη πρέπει να υπηρετεί ένα σκοπό. Έδωσε επίσης έμφαση στον ηθικοπλαστικό ρόλο της τέχνης και στην ικανότητά της να μεταδώσει ένα ηθικό μήνυμα που απηχούσε αυτές τις αρχαίες ιδέες.
Ο νεοκλασικισμός κατά μεγάλο μέρος του συνέπεσε χρονικά με το Διαφωτισμό, που αναπτύχθηκε γύρω από ιδέες όπως η αξία της ανθρώπινης ευτυχίας, η αναζήτηση της γνώσης που αποκτάται μέσα από την ορθολογική σκέψη και τα δεδομένα των αισθήσεων, καθώς και ιδεώδη όπως ο φυσικός νόμος, η ελευθερία, η πρόοδος, η ανεξιθρησκία, η αδελφοσύνη, η συνταγματική διακυβέρνηση κ.ά.
Φυσικά, ο κόσμος μας σήμερα είναι πολύ διαφορετικός από ό,τι κατά το Χρυσό Αιώνα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ωστόσο, σημαντικές διαστάσεις του δεσμού που μας ενώνει ως Ευρωπαίους ανάγονται στις ιδέες και τις εξελίξεις που πρωτοεμφανίστηκαν, αν και σε εμβρυώδη μορφή, στους δρόμους, στα άλση και στους χώρους συνάθροισης των πολιτών γύρω από την Ακρόπολη. Ως Ευρωπαίοι σήμερα, πιστεύουμε στη δημοκρατία, προάγουμε την επιστήμη και τη γνώση, έχουμε πίστη στη δύναμη του ανθρώπου, θαυμάζουμε το ωραίο, επιδιώκουμε την αριστεία.
Φυσικά επίσης, οι σύγχρονες ευρωπαϊκές μας αξίες έχουν εμπλουτιστεί με νέες ιδέες, νέες τάσεις και πρότυπα. Ο σύγχρονος κόσμος έχει διαμορφωθεί μέσα από πολλές επαναστάσεις και μακροχρόνιες εξελικτικές διαδικασίες, που πολλές φορές έχουν προκαλέσει ανατροπές, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν φέρει θετικές αλλαγές, που δεν θα μπορούσαμε να τις φανταστούμε στην Αθήνα του 5ου αιώνα.
Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα στοιχεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που μπορούν να μας εμπνεύσουν σήμερα. Η οριστική εκδίωξη των Περσών μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας οδήγησε στη διεύρυνση των δημοκρατικών θεσμών που είχε ήδη εισαγάγει ο Κλεισθένης. Στη δημοκρατική Αθήνα οι πολίτες απολάμβαναν ισονομία και ισοπολιτεία. Στα χρόνια του Περικλή ο πληθυσμός της Αθήνας διπλασιάστηκε με την εισροή χιλιάδων μετοίκων.
Οι αρχαίοι Έλληνες διεξήγαν ελεύθερο εμπόριο με όλα σχεδόν τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τη Σικελία και τις Ηράκλειες Στήλες, το σημερινό Γιβραλτάρ, ιδρύοντας αποικίες παντού. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα για πολύτιμες πολιτιστικές ανταλλαγές. Οι Αθηναίοι διαχειρίζονταν τα διαθέσιμα κεφάλαια ανάλογα με τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης και μάλιστα εκτελούσαν μεγάλα δημόσια έργα όταν η ανεργία ήταν υψηλή. Η οικονομική ευημερία αποτέλεσε φυτώριο για να ανθήσουν οι τέχνες, οι επιστήμες και ο πολιτισμός.
Από την άλλη πλευρά, η αρχαία Ελλάδα επίσης μας προσφέρει παραδείγματα προς αποφυγή: ειδικότερα, ότι η έλλειψη ομοψυχίας, ο φατριασμός και η αντιπαλότητα που επικρατούσαν ανάμεσα στις αρχαίες πόλεις-κράτη μπορούν να προκαλέσουν ολέθριους πολέμους, με χαρακτηριστική περίπτωση τον Πελοποννησιακό, που αποδυνάμωσε στρατιωτικά τους Έλληνες και οδήγησε σε μαρασμό την Αθήνα, την πιο προηγμένη πολιτιστικά πόλη-κράτος.
Ευτυχώς, σώζονται μνημεία όπως η Ακρόπολη που βλέπετε, τα οποία μας θυμίζουν όλα αυτά, καθώς και κάποιες κομβικές εξελίξεις στην ιστορία της δημοκρατίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας, που ξεκίνησαν από την εποχή του Περικλή αλλά διατηρούν τη σημασία τους μέχρι σήμερα.
Είναι θαύμα που μπορούμε να αντικρίζουμε αυτά τα εμβληματικά μνημεία και να θυμόμαστε τις αξίες που αντιπροσωπεύουν, τις αξίες που αποτελούν τον πυρήνα της σύγχρονης ευρωπαϊκής μας ταυτότητας και καθορίζουν τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος πολίτης σήμερα.
Και αφού μιλάμε για το τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος πολίτης σήμερα, θέλω να αποχαιρετήσω τον εκλεκτό συνάδελφο Ignazio Visco, καθώς σήμερα είναι η τελευταία φορά που συμμετέχει σε συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου μετά από 12 χρόνια στο τιμόνι της Τράπεζας της Ιταλίας.
Μαζί με τον Ignazio διανύσαμε μακρά πορεία τα τελευταία χρόνια. Στην πορεία αυτή, γεμάτη κλυδωνισμούς αλλά και περιόδους ηρεμίας, είχαμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε την ακεραιότητα, την πνευματική εντιμότητα, τη σοφία, την ευθυκρισία, τον κοινό νου και την εργατικότητα που τον διακρίνουν, αλλά και τη θετική του στάση. Είναι ένας αληθινός Ευρωπαίος πολίτης, πιστός στο ευρώ, το οποίο υποστήριξε στις πιο δύσκολες στιγμές του.
Ένας κεντρικός τραπεζίτης που πιστεύει ότι είναι δυνατόν να επιτύχουμε και σταθερότητα των τιμών, και χρηματοπιστωτική σταθερότητα και πλήρη απασχόληση εφόσον επικρατεί το σωστό μίγμα πολιτικής τόσο σε επίπεδο κρατών-μελών όσο και κυρίως στην καρδιά της ζώνης του ευρώ, με συντονισμό, συνεργασία, διάθεση εξεύρεσης αμοιβαία επωφελών λύσεων και θετικά βήματα για βαθύτερη ενοποίηση.
Σχεδόν πάντα ήμουν απολύτως σύμφωνος με τις θέσεις και τις απόψεις του. Η απουσία του από τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ θα είναι αισθητή. Είμαι βέβαιος, πάντως, πως με ό,τι και αν ασχοληθεί στο μέλλον, θα έχει πάντα την ίδια επιρροή και κύρος, προς όφελος του κόσμου, της Ευρώπης, αλλά και της πατρίδας του.
Σας ευχαριστώ!»
