Την ιστορία δύο ανδρών που συμμετείχαν στην «απάτη του αιώνα» στην ευρωπαϊκή αγορά άνθρακα, όπου υπολογίζεται ότι δισεκατομμύρια ευρώ εκλάπησαν μέσα σε λίγους μήνες, δημοσιεύει ο Guardian σε εκτενές άρθρο του. Η τεράστια αυτή απάτη, που εκτιμάται στα 5 δισ. ευρώ, εάν και οι αρχές πιστεύουν ότι το ποσό αυτό φτάνει τα 10 δισ., προσέλκυσε τόσο κυκλώματα όσο και ερασιτέχνες απατεώνες, πολλοί από τους οποίους γνώριζαν ο ένας τον άλλον. Ο ιστός του έφτανε μέχρι το Λας Βέγκας, τα γραφεία της μεγαλύτερης τράπεζας της Γερμανίας, το Παρίσι, ακόμα και το Αφγανιστάν και το Πακιστάν.
Ο Guardian καταγράφει την πορεία δύο συνεργατών, του Γκουστάβ Ντάφνι (ψευδώνυμο) και του Γκέγκορι Ζάουι, γνωστός και ως «The Brain» («Ο Εγκέφαλος»), οι οποίοι γνωρίστηκαν στη φυλακή και κατάφεραν στη συνέχεια να εκμεταλλευτούν το εμπόριο εκπομπών άνθρακα στην ΕΕ.
Η «απάτη του αιώνα»
Όταν άρχισε να γίνεται σαφές ότι η κλιματική αλλαγή αποτελούσε παγκόσμια κρίση, οι οικονομολόγοι πρότειναν τη δημιουργία αγορών εκπομπών άνθρακα. Στη δεκαετία του '90, οι Ευρωπαίοι ήταν κατηγορηματικά αντίθετοι στην ιδέα- ήθελαν οι βιομηχανίες να φορολογούνται άμεσα για όσα διοχετεύουν στο περιβάλλον.
Αλλά στις συναντήσεις που οδήγησαν στο Πρωτόκολλο του Κιότο, οι Αμερικανοί διαπραγματευτές υπερασπίστηκαν μια σειρά από λεγόμενους ευέλικτους μηχανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των αγορών άνθρακα, και οι θέσεις του επικράτησαν. (Στη συνέχεια οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να επικυρώσουν τη συμφωνία), αναφέρει ο Guardian.
Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συμφώνησαν και δημιούργησαν ένα σύστημα που βασίζεται στην αρχή των «ανωτάτων ορίων και εμπορίας», το οποίο τελικά θα κάλυπτε σχεδόν τις μισές εκπομπές στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που παράγονται από τον ενεργειακό τομέα, τη μεταποίηση και τα αεροπορικά ταξίδια.
Ο τρόπος με τον οποίο θα λειτουργούσε το σύστημα ήταν αρκετά απλός: Η ΕΕ θα καθόριζε ένα ετήσιο ανώτατο όριο για τις συνολικές εκπομπές της και στη συνέχεια θα εξέδιδε σε διάφορους φορείς εκπομπών έναν ορισμένο αριθμό δικαιωμάτων της ΕΕ (EUA).
Κάθε EUA θα έδινε το δικαίωμα στον κάτοχό του να εκπέμπει έναν τόνο διοξειδίου του άνθρακα. Εάν μια εταιρεία είχε επιπλέον EUAs στο τέλος του έτους, δηλαδή δεν είχε εκπέμψει όλο τον άνθρακα που της επιτρεπόταν, θα μπορούσε να τα διαθέσει προς πώληση, και οι εταιρείες που είχαν πολύ λίγα EUAs θα μπορούσαν να τα αγοράσουν.
Οι εταιρείες μπορούσαν επίσης να αγοράζουν αντισταθμιστικά στοιχεία άνθρακα, πράγμα που ουσιαστικά σήμαινε επενδύσεις σε μέτρα βιωσιμότητας σε άλλες χώρες. Το σχέδιο προέβλεπε ότι η Ευρώπη θα εξέδιδε χρόνο με το χρόνο λιγότερα EUA, ώστε να γίνεται σταδιακά πιο ακριβή η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό που έκανε την αγορά ενδιαφέρουσα για τους απατεώνες ήταν η δυνατότητα απάτης μέσω της απόδοσης (και επιστροφής) ΦΠΑ.
«Ευκαιρία»
Η αγορά άνθρακα αποτέλεσε μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία για τους απατεώνες. Ένα EUΑ ήταν απλώς ένας σειριακός αριθμός σε έναν υπολογιστή. Μπορούσε να μεταβιβαστεί με το πάτημα ενός κουμπιού και μπορούσε να αγοραστεί και να πωληθεί από οποιονδήποτε - εταιρείες σε βιομηχανίες, καθώς και από εμπόρους και τραπεζίτες που κερδοσκοπούσαν από τις διακυμάνσεις των τιμών των EUA.
Το 2006, ο Ζάουι σήκωσε το τηλέφωνο και τηλεφώνησε στα κεντρικά γραφεία της Powernext, μιας πλατφόρμας συναλλαγών στο Παρίσι. Ο όγκος των πωλήσεων EUA ήταν ουσιαστικά μηδενικός εκείνη την εποχή. Οι ρυθμιστικές αρχές είχαν εκδώσει πάρα πολλά δικαιώματα, γεγονός που τα καθιστούσε σχεδόν άχρηστα. Παρόλα αυτά, ο Zaoui ειδε μια ευκαιρία.
Κάθε φορά που ένα EAU άλλαζε χέρια στη Γαλλία, ο πωλητής έπρεπε να εισπράττει ΦΠΑ. Επειδή δεν υπήρχε προστιθέμενη αξία κατά τη διαδικασία, ο αγοραστής θα λάμβανε επιστροφή ΦΠΑ. Το κόλπο του Ζάουι ήταν να αγοράζει, λοιπόν, EUAs χωρίς ΦΠΑ από το εξωτερικό, να τα πουλήσει στο Powernext, στη Γαλλία, με ΦΠΑ και να λάβει επιστροφή. Καθώς όλο αυτό το εμπόριο γινόταν ηλεκτρονικά, ήταν εξαιρετικά εύκολο να βγάλει χρήματα.
Γύρω στο 2008, τα βήματα του Ντάφνι και του Ζάουι διασταυρώθηκαν. Ως τότε είχαν περιστασιακή γνωριμία, αλλά κοινή «δράση» στον κόσμο των απατών με τον ΦΠΑ. Την ίδια εποχή η αγορά των δικαιωμάτων άνθρακα στην Ευρώπη εκτοξεύτηκε και οι πολιτικοί δεν αντιλαμβάνονταν ότι η αγορά ήταν γεμάτη απατεώνες που αποκόμιζαν τεράστια κέρδη. Κάποιοι έφταναν να χρηματοδοτούν και τρομοκράτες με τα κέρδη.
Ο Ζάουι είχε στήσει τη δουλειά με τρόπο ώστε να μοιάζει αξιόπιστη και νομότυπη. Είχε προσελκύσει χρηματιστές και προσωπικό από σοβαρές χρηματοοικονομικές εταιρείες, ενώ πολλοί από τους υπαλλήλους του δεν είχαν ιδέα ότι εμπλεκόταν σε απάτη. Η εταιρεία του επεκτάθηκε και συμπεριέλαβε νόμιμες συναλλαγές σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης για το αργό πετρέλαιο, τον χρυσό, το φυσικό αέριο και τα μέταλλα. Ο Ζάουι είπε στον Guardian ότι έβγαζε 80.000 έως 100.000 ευρώ την ημέρα μόνο από νόμιμες επιχειρήσεις, ενώ υπολόγισε ότι έβγαλε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ από την παράνομη επιχείρησή του.
«Έβγαλα κολοσσιαίο κέρδος ως χρηματιστής και το τι έκανα στα παρασκήνια, κανείς δεν το ήξερε» είπε. «Ο καλύτερος τρόπος για να περάσεις απαρατήρητος είναι να σε προσέξουν. Όπως είπε ο Γκέμπελς, «όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα, τόσο περισσότερο το πιστεύει ο κόσμος»».
Τον Ιούνιο του 2009, οι γαλλικές αρχές συνειδητοποίησαν ότι η απάτη στον τομέα του ΦΠΑ ήταν ανεξέλεγκτη. Μη γνωρίζοντας τι άλλο να κάνουν, ανακοίνωσαν ότι τα EUA θα απαλλάσσονταν από τον ΦΠΑ και έκλεισαν το εμπόριο άνθρακα για δύο ημέρες. Η γαλλική αγορά άνθρακα κατέρρευσε.
Οι απατεώνες είχαν καταφέρει να αποσπάσουν ένα ποσό που ανήλθε σε 1,6 δισ. ευρώ. Κινητοποιήθηκαν στη συνέχεια και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προσπαθώντας να βάλουν ένα τέλος στην τεράστια απάτη. Η Europol ανέφερε ότι σε ολόκληρη την ΕΕ το συνολικό ποσό της απάτης του άνθρακα έφτασε τα 5 δισ. ευρώ, αλλά πιστεύει ότι αυτό ανέρχεται πραγματικά σε 10 δισ. ευρώ.
«Σε ορισμένες χώρες», ανέφερε η Europol, «έως και το 90% του συνολικού όγκου της αγοράς προκλήθηκε από δόλιες δραστηριότητες».
Πηγή: Guardian
