Αν και είμαστε στην καρδιά του καλοκαιριού, το μυαλό της διεθνούς κοινότητας βρίσκεται στον χειμώνα που έρχεται. Σε ένα όχι ακραίο σενάριο, η Ευρώπη κινδυνεύει να βιώσει τον τρίτο συνεχόμενο χειμώνα με πρωτοφανείς για τις τελευταίες δεκαετίες συνθήκες. Μετά από δύο χρόνια πανδημίας που κάθε φθινόπωρο οι Ευρωπαίοι δεν γνώριζαν αν θα περάσουν τη χειμερινή περίοδο με σοβαρούς περιορισμούς, είναι ορατή η απειλή άλλων περιορισμών, αυτή τη φορά ενεργειακών, με τη Γερμανία να εξετάζει ήδη δελτίο για ρεύμα, αέριο και ζεστό νερό.
Την ίδια ώρα, είναι κάτι παραπάνω από ορατή – αν όχι δεδομένη - η απειλή της ύφεσης για την οποία πλέον όλοι μιλούν ανοιχτά. Το βασικό σενάριο θέλει την Ευρώπη να βλέπει το ΑΕΠ της να συρρικνώνεται ακόμη και τον ερχόμενο Σεπτέμβριο και την Αμερική να ακολουθεί βυθιζόμενη σε ύφεση προς το τέλος του έτους. Όλοι, επομένως, ετοιμάζονται για μια ύφεση που όπως όλα δείχνουν βρίσκεται προ των πυλών και ο χειμώνας δείχνει να πλησιάζει πιο γρήγορα και πιο απειλητικά από ποτέ.
Ετοιμάζονται επίσης για δύσκολες καταστάσεις. Αν, μάλιστα, η Μόσχα πραγματοποιήσει την απειλή της να κλείσει τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, τότε η Γερμανία θα χάσει έως και 5 μονάδες από το ΑΕΠ της, απώλεια που ισοδυναμεί με περίπου 200 δισ. ευρώ.
Ενεργειακή κρίση και ύφεση είναι οι δύο αβεβαιότητες που δυστυχώς όσο περνάει ο καιρός μοιάζουν ως βεβαιότητες. Για την ενεργειακή κρίση δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Ποιος θα το πίστευε ότι η γενιά μας θα κινδύνευε να ζήσει με δελτίο στο ρεύμα ή στο ζεστό νερό. Οι ευρύτερες επιπτώσεις θα είναι τρομακτικές και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υπολογιστούν από οικονομετρικά μοντέλα.
Για την ύφεση τα σενάρια είναι δύο. Είτε θα είναι βαθιά και σύντομη, είτε ρηχή και παρατεταμένη. Ποιο από τα δύο σενάρια είναι το λιγότερο επώδυνο; Η Nomura υποστηρίζει ότι είναι καλύτερα να νιώσουμε τον πόνο πιο δυνατά αλλά για λιγότερο γιατί έτσι να τεθεί υπό έλεγχο ο πληθωρισμός. Στην περίπτωση της ρηχής ύφεσης, η παγκόσμια οικονομία και η κοινωνία κινδυνεύουν να ξεφύγει από κάθε έλεγχο ο πληθωρισμός και να ζήσουμε στιγμές ανάλογες της δεκαετίας του 1970, ήτοι μία νέα μεγάλη οικονομική κρίση με πολυετείς συνέπειες.
Ενδεικτικό παράδειγμα βαθιάς και σύντομης ύφεσης ήταν της πανδημίας. Το 2020 το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατέγραψε τη βαθύτερη ύφεση της ιστορίας, καθώς στο β’ τρίμηνο συρρικνώθηκε κατά 31,4%. Ωστόσο, ήταν παράλληλα η συντομότερη ύφεση που έχει σημειωθεί αφού στην ουσία διήρκεσε δύο μήνες, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Nomura, η αμερικανική οικονομία θα πέσει σε ύφεση φέτος, αρχής γενομένης από το δ’ τρίμηνο του 2022. Η ύφεση θα διαρκέσει για 5 τρίμηνα, που, με βάση τον ορισμό της ύφεσης ο οποίος προϋποθέτει συρρίκνωση του ΑΕΠ από τρίμηνο σε τρίμηνο, συνεπάγεται ότι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου θα «ματώνει» σε οικονομική παραγωγή από τον Οκτώβριο του 2022 έως τουλάχιστον τον Δεκέμβριο του 2023. Θα είναι ρηχή, ύφεση, τονίζει η Nomura, αλλά θα διαρκέσει πολύ.
Αν όντως διαρκέσει για 15 μήνες θα είναι από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια στη σύγχρονη ιστορία. Η αμερικανική οικονομία έχει βιώσει 15 υφέσεις τον 20ο και 21ο αιώνα, που κατά μέσο όρο διήρκεσαν 10 μήνες. Η μεγαλύτερη ήταν η Μεγάλη Ύφεση που κράτησε από τον Αύγουστο του 1929 έως τον Αύγουστο του 1933, ενώ η δεύτερη μεγαλύτερη ήταν της παγκόσμιας κρίσης του 2008 που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2007 και τελείωσε τον Ιούνιο του 2009 (19 μήνες).
Στην Ευρώπη υπάρχουν δύο παράλληλοι κόσμοι. Ο κόσμος του τουρισμού που διανύει μία περίοδο εντυπωσιακής ανάκαμψης από την πανδημία και ο κόσμος της βιομηχανίας και της αγοράς. Οι παραγγελίες στα εργοστάσια μειώνονται, οι τζίροι πέφτουν, η κατανάλωση περιορίζεται με φόντο τον πληθωρισμό και η αβεβαιότητα παγώνει επενδυτικά σχέδια. Το μοναδικό «όπλο» ιδιωτών και επιχειρήσεων είναι τα χρήματα που έβαλαν στην άκρη όλα αυτά τα χρόνια της άπλετης ρευστότητας και των αρνητικών επιτοκίων.
Εξαίρεση μέχρι στιγμής και ίσως όχι για πολύ, αποτελούν οι χώρες που πρωταγωνιστούν τουριστικά, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, οι οποίες εμφανίζουν σημαντικές αντοχές. Χθες το ΙΟΒΕ έκανε πρόβλεψη για ανάπτυξη 3,5%-4% φέτος στην Ελλάδα που αν επιβεβαιωθεί θα είναι από τους υψηλότερους ρυθμούς στη Γηραιά Ήπειρο. Ακόμη όμως και στην Ελλάδα, υπάρχει το κομμάτι της πραγματικής οικονομίας που δεν συνδέεται με τον τουρισμό και δείχνει όσα έρχονται.
