«Το ψέμα έχει κάνει τον γύρο του κόσμου πριν η αλήθεια προλάβει να φορέσει τα παπούτσια της»: Είναι η πιο γνωστή ρήση που έρχεται από τα παλιά, αλλά εξηγεί γιατί τα fake news και οι μισές αλήθειες διαδίδονται τόσο γρήγορα. Η επιτυχία της ταχείας διάδοσης των ψεμάτων βασίζεται επίσης και στην άποψη του Γιόζεφ Γκαίμπελς ότι για να γίνει πιστευτή η προπαγάνδα, πρέπει να περιέχει ψήγματα αλήθειας. Το παράδειγμα της Σερβίας και ο συσχετισμός με την Ελλάδα είναι χαρακτηριστικά.
Τον τελευταίο καιρό και με αφορμή την εθνική τραγωδία των Τεμπών, ένα από τα «επιχειρήματα» της αντιπολίτευσης είναι η παραίτηση του Σέρβου πρωθυπουργού για το δυστύχημα στο Νόβι Σαντ, όταν είχε καταρρεύσει η οροφή του σιδηροδρομικού σταθμού, σκοτώνοντας 15 ανθρώπους.
Φυσικά, το «επιχείρημα» - που μάλιστα ακούγεται από τα πιο επίσημα αντιπολιτευτικά χείλη - μετατρέπεται αμέσως σε δημοσιογραφικό ερώτημα. Και φυσικά, όταν ο λαός ακούει ότι στη Σερβία παραιτήθηκε ο πρωθυπουργός για ένα σχετικό δυστύχημα μετά από ογκώδεις διαδηλώσεις, «επιχείρημα» και ερώτημα ακούγονται φυσιολογικά. Ο κόσμος δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει στη Σερβία και τι ακριβώς συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η μισή αλήθεια και τα ψήγματά της είναι αρκετά. Είναι πολύ μεγάλη η φόρτιση από την τραγωδία των Τεμπών.
Αλλά η περίπτωση της Σερβίας αποτελεί case study για τον τρόπο που ασκείται η παραπληροφόρηση στην Ελλάδα.
Στη Σερβία, λοιπόν, έχουν συμβεί τα ακόλουθα:
-Το 2003, ο Ζόραν Τζίντζιτς, πρωθυπουργός και υπέρμαχος των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, δολοφονήθηκε στο Βελιγράδι και η δολοφονία του αποδόθηκε στον αγώνα του υπέρ των φιλοδυτικών μεταρρυθμίσεων και της καταστολής του οργανωμένου εγκλήματος.
Από τότε το Κράτος Δικαίου, η ελευθερία του Τύπου, οι πολιτικές παρεμβάσεις, η επιρροή Κίνας και Ρωσίας, αλλά και η αδυναμία της ΕΕ να διαχειριστεί την υπόθεση του Κοσόβου, που αποτελεί αιχμή του δόρατος στη διαχρονική πολιτική της χώρας, έχουν δημιουργήσει μια διαρκή κατάσταση χάους.
-Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις των φοιτητών και του λαού διαρκούν από το 2020 και έχουν ως βάση το αίτημα για την καταπολέμηση της διαφθοράς, για την έκταση της οποίας κατηγορούν το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) του Προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς, στην εξουσία από το 2014. Η τελευταία νικηφόρα εκλογική αναμέτρηση ήταν το 2023. Το 10% των πολιτών είναι μέλη του κόμματος.
Διαδηλώσεις κατά της βίας και των εξορύξεων λιθίου
-Διαδηλώσεις σημειώθηκαν και το 2023, όταν ζητήθηκε η απομάκρυνση δύο υψηλόβαθμων στελεχών - του υπουργού Εσωτερικών και του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών - και η ανάκληση των αδειών λειτουργίας δύο τηλεοπτικών δικτύων που, όπως υποστήριζαν, προωθούσαν τη βία και εξιδανίκευαν στελέχη του οργανωμένου εγκλήματος. Συνέβη επί πρωθυπουργίας Άνας Μπρνάμπιτς, μετά τη λεγόμενη «Σφαγή του Μαΐου», όταν (3 και 4 Μαΐου 2023) 18 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους πολλά παιδιά. Σε μια πρωτοφανή έξαρση βίας, ένας έφηβος πραγματοποίησε επίθεση σε ένα σχολείο του Βελιγραδίου. Καταβλήθηκε τότε μια προσπάθεια αφοπλισμού, καθώς πολλά όπλα παρέμεναν στην κατοχή πολιτών μετά τους πολέμους της δεκαετίας του 1990 και οι άδειές τους ανανεώνονταν.
-Τον Αύγουστο του 2024 διαδηλώσεις σημειώθηκαν ως αντίδραση στα σχέδια για εξόρυξη λιθίου. Για το ίδιο θέμα διαδηλώσεις είχαν ξεσπάσει και το 2022, οπότε το σχέδιο πάγωσε. Το σχέδιο ήταν το αποτέλεσμα μιας συμφωνίας του προέδρου Βούτσιτς με την ΕΕ, αναγκαίο για την πράσινη μετάβαση, που θα έφερνε τη Σερβία πιο κοντά στην Ευρώπη και θα μείωνε την εξάρτηση της γηραιάς ηπείρου από την Κίνα όσον αφορά στην κατασκευή μπαταριών λιθίου και ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Η πτώση της οροφής τρεις μήνες μετά «ανακατασκευή»
-Στη Σερβία το σύστημα είναι προεδρικό και επομένως ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση διορίζονται από τον Πρόεδρο.
-Η παραίτηση του πρωθυπουργού Μίλος Βούτσεβιτς, στις 28 του περασμένου Ιανουαρίου, δεν αποτέλεσε απλά θυσία ενός εξιλαστήριου θύματος.
-Ο Βούτσεβιτς, στενός σύμμαχος του προέδρου Βούτσιτς και υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος και δικηγόρος, υπήρξε δήμαρχος του Νόβι Σαντ από το 2012 ως το 2022, όταν άρχισε η ανακατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού και εκείνος μετακινήθηκε στο υπουργείο Άμυνας. Επομένως, κατηγορείται για πλημμελή έλεγχο της σύμβασης με την κατασκευαστική εταιρία. Μαζί του παραιτήθηκε, ο νυν δήμαρχος Μίλαν Τζούριτς, καθώς και ο υπουργός Μεταφορών Γκόραν Βέσιτς και ο υπουργός εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου Τόμισλαβ Μομίροβιτς.
-Το σκέπαστρο της οροφής στην είσοδο του πρόσφατα – μόλις τρεις μήνες πριν από το δυστύχημα - ανακαινισμένου σταθμού, έπεσε την 1η Νοεμβρίου του 2024 και το δυστύχημα, κατά το οποίο έχασαν τη ζωή τους 15 άνθρωποι, υπήρξε η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει, με τις πορείες, τις διαδηλώσεις και τις καταλήψεις αυτοκινητοδρόμων να εξαπλώνονται σε 100 πόλεις.
-Η κατασκευή είχε ανατεθεί σε μια κινεζική εταιρία και υπάρχει πάνδημη απαίτηση να δοθούν στη δημοσιότητα τα έγγραφα της σύμβασης, που η κινεζική εταιρία αρνήθηκε να δώσει.
-Η σύμβαση υπεγράφη το 2021 και η ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ αποτελεί τμήμα της σύμβασης με την κινεζική εταιρία που ανέλαβε την αναβάθμιση της σιδηροδρομικής υποδομής της χώρας.
-Οι εργασίες ξεκίνησαν το 2022 και προβλήθηκαν στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας για τις εκλογές του 2023.
-Οι εργασίες συνεχίστηκαν ως τον Ιούλιο του 2024, όταν ανακοινώθηκε ότι ο σιδηροδρομικός σταθμός ανακατασκευάστηκε «σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές».
Πολιτική αστάθεια
Το πρόβλημα είναι ότι η αναταραχή έχει προκαλέσει περαιτέρω πολιτική αστάθεια με τον πρόεδρο Βούτσιτς να δηλώνει πως τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού θα αποφασίσουν αν θα επιλέξουν τον επόμενο πρωθυπουργό ή αν η χώρα θα οδηγηθεί ξανά σε εκλογές.
Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι πως και η σερβική αντιπολίτευση αποτελείται κυρίως από κόμματα φιλορωσικά και ολιγαρχικά, ενώ λίγα είναι τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα. Οι ίδιοι οι διαδηλωτές υποστηρίζουν πως θέλουν να αποδείξουν ότι η Σερβία μπορεί να τα καταφέρει και χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Άλλωστε, Ρωσία και Κίνα προσφέρουν αμέριστη τη στήριξή τους, υποστηρίζοντας ότι η Σερβία είναι θύμα κάποιας «δυτικής συνωμοσίας» και οι διαδηλώσεις χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό. Υπενθυμίζεται ότι η Σερβία δε συμμετέχει στις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Ένα τρίτο πρόβλημα είναι πως ούτε η ΕΕ έχει συμβάλει στη σταθεροποίηση της κατάστασης, λαμβάνοντας αποσπασματικά μέτρα και αφήνοντας τα Βαλκάνια και τις πρώην ανατολικές χώρες στο έλεος του λαϊκισμού.
Συμπέρασμα: Από τα παραπάνω προκύπτει ξεκάθαρα ότι κάθε συσχετισμός και σύγκριση μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας είναι εκτός τόπου και χρόνου.
Ωστόσο, η προπαγάνδα δουλεύει ύπουλα και υπόγεια με σκοπό την παραπληροφόρηση της ελληνικής κοινής γνώμης, που λογικό είναι να μη γνωρίζει σε βάθος και με λεπτομέρειες τι πραγματικά συμβαίνει στο διεθνές περιβάλλον.
*Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
