Τελικά, μόνο τα κόμματα που από την πρώτη στιγμή καπηλεύονται την εθνική τραγωδία των Τεμπών με αποκλειστικό σκοπό να πέσει η κυβέρνηση δεν πήραν το μήνυμα, μετά τα πάνδημα συλλαλητήρια και την δημοσιοποίηση του πορίσματος από τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, συνεχίζουν να λένε τα ίδια πράγματα σα να μην πέρασε μια μέρα. Ο λαός εμφανίστηκε ενωμένος στους δρόμους και στις πλατείες και αυτοί συνεχίζουν να διχάζουν.
Στα συλλαλητήρια έλαβαν μέρος πολίτες από όλες τις παρατάξεις. Ενωμένοι κάτω από την κοινή απαίτηση για αλήθεια, δικαιοσύνη, δικαίωση για τους αδικοχαμένους των Τεμπών. Περπάτησαν μαζί σε δρόμους και πλατείες χωρίς να ρωτούν τον διπλανό τους τι κόμμα ψηφίζει και χωρίς να διαπληκτίζονται – ειδικά στην επαρχία όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους.
Η κυβέρνηση λέει από την αρχή πως εκείνη την εφιαλτική νύχτα συναντήθηκαν τα μοιραία λάθη με τις χρόνιες παθογένειες του βαθέως κράτους.
Επίσης από την πρώτη στιγμή διαχώρισε τους πονεμένους γονείς και τον συμπάσχοντα λαό από τα κόμματα που εκμεταλλεύονται μια εθνική τραγωδία.
Και τέλος, ξεκαθάρισε πως είναι άλλο να μιλάμε για επιχειρησιακές αστοχίες και άλλο για «έγκλημα συγκάλυψης» και «δολοφονία» (που προϋποθέτει την ύπαρξη δόλου).
Αντίθετα, η αντιπολίτευση λέει από την πρώτη στιγμή ότι υπάρχει συγκάλυψη – ποιον να θέλει να συγκαλύψει κανείς; - ότι «ο πρωθυπουργός είναι ο ενορχηστρωτής της συγκάλυψης» - για ποιον λόγο άραγε; - και ότι δεν εμπιστεύεται την Δικαιοσύνη.
Έφθασαν μάλιστα στο σημείο να υποστηρίξουν πως ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, που όπως όλοι οι πολίτες «τόλμησε» να κάνει μια ανάρτηση την ημέρα της θλιβερής επετείου, το έπραξε για να… καπελώσει τα συλλαλητήρια (στα οποία έλαβαν μέρος και ψηφοφόροι της Νέας Δημοκρατίας).
Από το πόρισμα τώρα, πήραν ό,τι τους άρεσε. Και αγνόησαν όλα τα σημαντικά που δεν τους βόλευαν και για τα οποία έχουν όλοι ευθύνες.
Τα μοιραία λάθη
Ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια (με πολλά υποκεφάλαια) του πορίσματος αφιερώνεται στα μοιραία και αλλεπάλληλα λάθη – τόσα πολλά και τόσο καταστροφικά που μένει κανείς άναυδος.
Περιγράφει όλες τις λάθος κινήσεις όλων των εμπλεκομένων, την κακή ποιότητα των επικοινωνιών χωρίς επιβεβαιώσεις και επαναλήψεις των εντολών – αναφέροντας συγκεκριμένα πως υπήρξε έλλειψη αυστηρής εφαρμογής τις προδιαγεγραμμένης μεθοδολογίας δομημένης επικοινωνίας - την μη τήρηση έστω και αυτού του απαρχαιωμένου Γενικού Κανονισμού Κυκλοφορίας, την ψυχική φόρτιση του σταθμάρχη, διότι προσπαθούσε να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι την ίδια μέρα είχε κάνει το ίδιο λάθος, καταγράφοντας όλες τις λάθος κινήσεις του, καθώς και το γεγονός ότι έμεινε μόνος του στον σταθμό.
Όσα προηγήθηκαν
Μεγάλο επίσης μέρος του πορίσματος αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν του τραγικού δυστυχήματος, δηλαδή στις παθογένειες, στην οικονομική κρίση και στην επί δεκαετίες υποβάθμιση του σιδηροδρόμου, στην αδυναμία προσλήψεων, σε όλα αυτά που μείωσαν το επίπεδο ασφάλειας.
Όπως αναφέρεται, μετά το 2010, με την έναρξη της κρίσης, άρχισε η υποβάθμιση. Αλλά και προηγουμένως, σειρά κυβερνήσεων είχαν ρίξει το βάρος τους στους αυτοκινητόδρομους, μειώνοντας τις επενδύσεις στον σιδηρόδρομο.
Αναφέρεται μάλιστα πως μόνο κατά το 2003 και το 2004 οι δαπάνες για τον σιδηρόδρομο ξεπέρασαν αυτές του οδικού δικτύου. Και πως το μεγαλύτερο εύρος δαπανών εις βάρος του σιδηροδρόμου σημειώθηκαν τα έτη 2013, 2016 και 2017, όταν αυξήθηκαν οι δαπάνες για τους δρόμους και μειώθηκαν οι επενδύσεις στον σιδηρόδρομο.
Αξιολόγηση και διαρκής εκπαίδευση
Άλλο σημαντικό κεφάλαιο του πορίσματος είναι η ανυπαρξία ασκήσεων, η ελλιπής εκπαίδευση και αξιολόγηση των εργαζομένων και από τις δύο εταιρίες (ΟΣΕ, Hellenic Train), ο ελλιπής έλεγχος από την ΡΑΣ (που δεν εντόπισε τις κρίσιμες αδυναμίες στο Σύστημα Διαχείρισης Ασφαλείας), καθώς η διαρκής εκπαίδευση, η μέτρηση αποδοτικότητας και η σωστή διαχείριση των ικανοτήτων των εργαζομένων σε καίριες για την ασφάλεια θέσεις, είναι ζωτικής (στην κυριολεξία) σημασίας.
Αλλά η λέξη «αξιολόγηση» είναι εξοβελιστέα και από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και από τους συνδικαλιστές.
Γίνεται αναφορά και σε μια άλλη χρόνια παθογένεια. Όπως αναφέρεται, το 2021 ζητήθηκαν 290 προσλήψεις. Αρχικά εγκρίθηκαν 119, διαδικασία που ξεκίνησε το Φθινόπωρο του 2021, αλλά μόλις τον Ιανουάριο του 2023 άρχισε η αξιολόγηση των αιτήσεων προκειμένου να προσληφθούν αυτοί οι 119 άνθρωποι.
Έτσι (αναφέρεται στο πόρισμα) κατά το 2002, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η ανωτέρω διαδικασία δεν θα οδηγούσε σε άμεσες προσλήψεις και έχοντας να αντιμετωπίσει τις συνεχιζόμενες συνταξιοδοτήσεις, η ηγεσία του ΟΣΕ αποφάσισε να προσλάβει εργαζομένους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αυτοί (λίγο πάνω από 200 από τους οποίους 70 σταθμάρχες), προσελήφθησαν το καλοκαίρι του 2022 και ανέλαβαν καθήκοντα τον Ιανουάριο του 2023 (μετά από εκπαίδευση έξι - επτά μηνών). Από τότε, ο ΟΣΕ συνέχισε να προσλαμβάνει εργαζομένους με (ανανεούμενες) συμβάσεις έξι μηνών, ο αριθμός των οποίων στις 30 Σεπτεμβρίου 2024 ήταν περίπου 400.
Με λίγα λόγια, το πόρισμα δίνει μεγάλη έμφαση στα αίτια και σ’ αυτήν καθαυτήν την σύγκρουση, ενώ αφήνει ανοιχτό το θέμα του «άγνωστου καυσίμου», μιλώντας για «πιθανή παρουσία» του και για το οποίο θα καταφύγει και σε άλλα επιστημονικά εργαστήρια - αν και καταγράφει κάποιες αναλύσεις ειδικών για τα τρία στάδια μιας φωτιάς, από όπου επίσης δεν φαίνεται προς το παρόν να προκύπτει κάτι.
Η έμφαση αυτή σε όσα προηγήθηκαν της τραγωδίας, καθώς και στα θέματα της ασφάλειας οφείλεται στο γεγονός ότι οι επιστήμονες του ΕΔΟΣΑΑΜ επιμένουν πως το ζητούμενο είναι γιατί έγινε η σύγκρουση.
Οι επιχειρησιακές αστοχίες και τα αίτιά τους
Όσον αφορά στα διαδραματισθέντα μετά την φονική σύγκρουση, ιδιαίτερη σημασία δίνει το πόρισμα και στην έλλειψη συντονισμού σε επιχειρησιακό επίπεδο των διαφόρων υπηρεσιών (πυροσβεστική, αστυνομία κλπ), καθώς δεν υπήρχε κεντρικός συντονιστής και κάθε υπηρεσία συνέχισε να λειτουργεί υπό τις οδηγίες των δικών της ανωτέρων και των εντολών τους, χωρίς πρωτόκολλα επικοινωνίας μεταξύ τους. Κάθε υπηρεσία λειτουργούσε με δική της πρωτοβουλία, την δική της δομή, το δικό της πρωτόκολλο και την δική της «κουλτούρας», αναφέρεται.
Κατά την γνώμη των μελών της επιτροπής εκεί οφείλεται η ελλιπής χαρτογράφηση του χώρου, με αποτέλεσμα την απώλεια πληροφοριών από τον τόπο του δυστυχήματος. «Αυτή η έλλειψη συντονισμού ανιχνεύεται και στην αδυναμία να υποβληθεί μια κοινή αναφορά από την Αστυνομία και την Πυροσβεστική».
Και αυτά αποδίδονται στο γεγονός ότι δεν υπήρχε κοινό σχέδιο για αντιμετώπιση των σιδηροδρομικών καταστροφών, σε αντίθεση με τις αεροπορικές. Υπήρχε, όπως αναφέρεται, περιορισμένη ικανότητα κατανόησης του τι απαιτείται για μια τέτοια χαρτογράφηση, με αποτέλεσμα την προβληματική αρχική συλλογή αποδεικτικών στοιχείων.
Το τέλος της συγκάλυψης και η συκοφαντία
Πάμε τώρα στα της συγκάλυψης. Στο πόρισμα (σελ. 116) αναφέρονται τα εξής:
«Η κυβέρνηση ήταν παρούσα στον τόπο του δυστυχήματος από τις πρώτες ώρες μετά το δυστύχημα, με εν ενεργεία υπουργούς και Γενικούς Γραμματείς διαφόρων υπουργείων, αλλά όλοι λειτουργούσαν με ρόλο παρατηρητή, χωρίς κάποιον να ενεργεί με επίσημο τρόπο δίνοντας εντολές».
Λένε τώρα οι συκοφάντες, εμπνευστές της θεωρίας της συγκάλυψης: «Τι σημαίνει με επίσημο τρόπο; Το πόρισμα μιλάει για τον τόπο του δυστυχήματος, αλλά όχι για τα όσα διαδραματίστηκαν στην μυστική σύσκεψη».
Προφανώς θέλουν πάλι να ρίξουν το δηλητήριο της αμφισβήτησης. Διότι εντολές δίνονται μόνο με επίσημο τρόπο, είτε στον τόπο του δυστυχήματος, είτε σε οποιαδήποτε σύσκεψη. Διότι ο κάθε επιχειρησιακός εντολές παίρνει από τον ανώτερό του. Αλίμονο αν κάθε υπουργός ή υφυπουργός μπορούσε να λέει σε έναν αστυνομικό, σε έναν στρατιωτικό, σε έναν πυροσβέστη τι να κάνει. Και επιπλέον, ως γνωστόν, παράνομη εντολή δεν εκτελείται.
Η κυβέρνηση βρέθηκε εκεί διότι αυτό έπρεπε να κάνει και επειδή έπρεπε να ληφθεί μέριμνα για την κρατική αρωγή, ειδικά όσον αφορά στην ψυχολογική στήριξη των ανθρώπων που επέζησαν και των συγγενών των αδικοχαμένων. Και αυτό έγινε για πολύ καιρό μετά την τραγωδία.
Το γεγονός επιβεβαίωσε με όλους τους τρόπους ο πρόεδρος της Επιτροπής κ. Παπαδημητρίου, ο οποίος δήλωσε πως η Επιτροπή δεν βρήκε κεντρικό σχεδιαστή για το “μπάζωμα” και δεν δέχθηκε καμιά πολιτική παρέμβαση – την οποία, αν δεχόταν, ήξερε τι να πράξει.
Γενικότερα, οι παρεμβάσεις στο πεδίο αποδόθηκαν από τα υψηλού κύρους μέλη της επιτροπής (Έλληνες και αλλοδαπούς) στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν πρωτόκολλα και επομένως οι άνθρωποι εκεί «έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν», προφανώς με τις δικές τους γνώσεις, στις οποίες δεν περιλαμβάνονταν οι γνώσεις για σιδηροδρομικά δυστυχήματα.
Η «ιεροποίηση» και η διαστρέβλωση
Ένα άλλο θέμα που προκαλεί έκπληξη είναι και το ζήτημα της «ιεροποίησης του δωματίου». Αυτό περιέργως μεταφράστηκε σε ιεροποίηση του πεδίου του δυστυχήματος, ενώ ο τίτλος στα αγγλικά είναι σαφής: «Physical “sacralisation” of the room».
Άλλα λέει, βέβαια, το πόρισμα: «Αν και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό στην πραγματικότητα επηρέασε την προσοχή του σταθμάρχη όταν τοποθετούσε την διαδρομή του τρένου IC-62, αναφέρθηκε, αλλά και παρατηρήθηκε κατά τις επισκέψεις επιτόπου, ότι ο θάλαμος επιχειρήσεων (σ.σ. σταθμαρχείο εν προκειμένω) για τους σταθμάρχες στη Λάρισα βρίσκεται στην αποβάθρα κοντά στη Γραμμή 1 και δεν υπήρχε η δυνατότητα να παρέχει απόσταση (διαχωρισμό) από τους επιβάτες που περιμένουν. Από αυτήν την άποψη, μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι η εμπορική λειτουργία δεν είναι πλήρως διαχωρισμένη από την λειτουργία ασφάλειας. Αυτό δημιούργησε μια κατάσταση κατά την οποία οι σταθμάρχες συχνά ενοχλούνταν από περαστικούς συναδέλφους ή συχνά ακόμη και από θυμωμένους επιβάτες που ζητούσαν πληροφορίες για την άφιξη των τρένων που συχνά καθυστερούσαν. Απόδειξη αυτού είναι και οι μαγνητοφωνημένες επικοινωνίες νωρίτερα εκείνη την ημέρα».
Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης
Το κυρίως πόρισμα ολοκληρώνεται με μια ενδιαφέρουσα αναφορά στον ρόλο των μέσων ενημέρωσης:
«Παρά το γεγονός ότι το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης για το δυστύχημα των Τεμπών ήταν και παραμένει έντονο, το ενδιαφέρον (focus, σημείο εστίασης) όσον αφορά στην ασφάλεια των σιδηροδρόμων είναι ελάχιστο, ενώ συχνά διαστρεβλώνονται σημαντικά ευρήματα.
Παράδειγμα είναι η μη εξισορροπημένη (άνιση) εστίαση στα αίτια της πυρόσφαιρας, η οποία, αν και επιδείνωσε τις συνέπειες, δεν ήταν ο αιτιώδης παράγων του δυστυχήματος. Επιπλέον, γενικά, διαρροές πληροφοριών μετατρέπονται σε χαμηλού επιπέδου άρθρα, καθώς η συναισθηματική κάλυψη επισκιάζει σημαντικά στοιχεία της έρευνας. Επίσης, τα μέσα ενημέρωση συχνά προτεραιοποιούν νομικές κατηγορίες έναντι των βελτιώσεων ασφαλείας, ακόμη και καταγγέλλοντας δημόσια πρόσωπα πριν από την ετυμηγορία της Δικαιοσύνης.
Οι διαρροές και η καταγγελτική προσέγγιση των μέσων ενημέρωσης επιδρούν σημαντικά στην προσπάθεια που απαιτείται από την ανακριτική ομάδα προκειμένου να διατηρεί μια καλά λειτουργική σχέση με όλους τους εμπλεκόμενους, ενώ την ίδια ώρα πρέπει να ακολουθήσει ένα εντελώς διαφορετικό, προνοητικό ανακριτικό αντικείμενο.
Παρά τις περιγραφόμενες χρόνιες αποκλίσεις και παρεκκλίσεις, πολλά στελέχη των σιδηροδρόμων παραμένουν αφοσιωμένα, εργαζόμενοι ως ήρωες κάτω από έκτακτες συνθήκες. Ωστόσο, επηρεάζονται βαθιά από τον αρνητικό και υπεραπλουστευμένο τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης τα θέματα του σιδηροδρόμου και από τους καθημερινούς κινδύνους να βρεθούν στο εδώλιο του κατηγορουμένου, ενώ εκτελούν την κανονική δουλειά τους σε μη κανονικές συνθήκες».
Συμπέρασμα: Το πόρισμα είτε το δεχόμαστε ολόκληρο, είτε δεν το δεχόμαστε καθόλου. Δεν μπορούμε να παίρνουμε από αυτό ό,τι μας βολεύει και να διαφωνούμε, να διαστρεβλώνουμε και να κρύβουμε ό,τι δεν μας βολεύει.
Ακριβώς όπως και την Δικαιοσύνη: Είτε την εμπιστευόμαστε, είτε δεν την εμπιστευόμαστε. Γιατί πράγματι είναι το τελευταίο καταφύγιο της Δημοκρατίας και των αδυνάμων…
*Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
