Ανέκαθεν τρέφουμε θαυμασμό και αναζητούμε το έργο των καλλιτεχνών εκείνων που αποτυπώνουν με μια πιο ευαίσθητη ματιά τους ανθρώπους γύρω τους, πόσω μάλλον όταν οι άνθρωποι αυτοί έχουν κοινωνικά αδικηθεί και στερηθεί των δικαιωμάτων τους. Τότε η τέχνη ισοδυναμεί με μία προσπάθεια να αρθεί η όποια αδικία, και να τονίσει στους ανθρώπους εκείνους ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που μπορούν να κατανοήσουν, και να τους σταθούν με όποιο τρόπο.
Ένα τέτοιο παράδειγμα δημιουργού είναι η Αμερικανίδα ζωγράφος Άλις Νιλ (1900-1984)· μεγαλωμένη σε μια πόλη της Πενσυλβάνια και σε μια κοινωνία που σπαρασσόταν από ρατσισμό, ομοφοβία και μισογυνισμό, η Νιλ έστρεψε την καλλιτεχνική της ματιά σε εκείνους που η κοινωνία είχε θέσει στο περιθώριο: στους Πορτορικανούς γείτονές της, τους Αφροαμερικανούς, τους ακτιβιστές, τις σεξεργάτριες, τις έγκυες γυναίκες.
Η ιδιαιτερότητα της γραφής της έγκειτο στην παραστατικότητα με εξπρεσιονιστική χρήση γραμμής και χρώματος, στο συναισθηματισμό και την ψυχολογική εμβάθυνση. Σε μια προσπάθεια αποτύπωσης στα πρόσωπα των εικονιζόμενων, του εσωτερικού τους κόσμου.
Η διαμόρφωση της προσωπικής, καλλιτεχνικής της φωνής, έγινε σε μία χρονική –στην Τέχνη– περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσε ο εξπρεσιονισμός. Η απόφασή της να μην ακολουθήσει το κύμα του εξπρεσιονισμού ήταν «''πολιτική''. Έβλεπε την αφαίρεση ως ένα είδος απομάκρυνσης από την ανθρωπότητα και την ανθρώπινη δυστυχία», όπως αναφέρει το BBC Culture η Έλενορ Νέρνε, επιμελήτρια της έκθεσης «Alice Neel: Hot Off the Griddle» που παρουσιάζεται έως τις 21 Μαΐου 2023 στην Barbican Art Gallery, στο Λονδίνο.
Details from ‘Alice Neel: Hot Off The Griddle’ at the @barbicancentre. pic.twitter.com/goqdFLSOCh
— Burlington Magazine (@BurlingtonMag) March 9, 2023
Η αναδρομική αυτή έκθεση, η μεγαλύτερη που έχει διοργανωθεί για την Άλις Νίλ στο Ηνωμένο Βασίλειο, αποτελεί την αφορμή να σταθούμε περαιτέρω στο έργο της, καθότι η έκθεση καλύπτει 60 χρόνια της καλλιτεχνικής της πορείας με έργα τα οποία προέρχονται από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.
Εκτίθενται κυρίως πορτραίτα. Όπως είχε δηλώσει η ίδια «είμαι συλλέκτης ψυχών. Ζωγραφίζω την εποχή μου χρησιμοποιώντας τους ανθρώπους ως αποδεικτικά στοιχεία». Ενώ, «έλεγε ότι εάν δεν είχε γίνει ζωγράφος θα είχε γίνει ψυχαναλύτρια, γιατί ανίχνευε τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής», αναφέρει η Έλενορ Νέρνε.
Ανάμεσα στα πορτραίτα που παρουσιάζονται, είναι ενός Ισπανού μικρού αγοριού (10 ή 11 ετών), το οποίο είχε ζωγραφίσει σε μια ιδιαίτερα οδυνηρή και συνάμα δυνατή εικόνα: κοιτά τον θεατή στα μάτια, δείχνει ευάλωτος και ευαίσθητος.
Πηγή: Facebook / My Art Guides
Το συγκεκριμένο αγόρι ενίοτε ξάπλωνε στο πάτωμα του διαμερίσματός της όταν εκείνη έλειπε, έως ότου επιστρέψει. «Το διαμέρισμά της ήταν σαφώς ένας χώρος όπου ένιωθε ασφαλής […] το διαμέρισμά της φαίνεται να ήταν ένα περιβάλλον όπου πολλοί άνθρωποι αισθάνονταν ασφαλείς», σχολιάζει η Νέρνε.
Περνώντας και η ίδια η καλλιτέχνις δύσκολα, πόσω μάλλον την περίοδο μετά το οικονομικό κραχ του 1929, την ενδιέφεραν οι άνθρωποι που συμμερίζονταν τον πόνο και που είχαν πραγματικό θάρρος. Εκτός, όμως, αυτών των ανθρώπων, είχε φιλοτεχνήσει και το πορτραίτο διάσημων προσωπικοτήτων της εποχής, προσεγγίζοντάς τους.
Ένας από αυτούς ο Άντυ Γουόρχολ· τον έχει απαθανατίσει καθιστό, με γυμνό στήθος στο οποίο διαγράφονται οι ουλές και ο χειρουργικός κορσές που του είχε επιβληθεί να φορά μετά τον πυροβολισμό του από τη φεμινίστρια Βάλερι Σολάνας.
Πορτραίτο του Άντυ Γουόρχολ. Πηγή: Facebook / My Art Guides
Η εικόνα αυτή του Γουόρχολ δεν μοιάζει με καμία άλλη δική του που έχουμε δει. Το ότι επέτρεψε στη Νίι να τον ζωγραφίσει έτσι εκτεθειμένο, να ζωγραφίσει την αλήθεια της στιγμής και της περιόδου που εκείνος διένυε, το ερμηνεύουμε ως μια πράξη απόλυτης εμπιστοσύνης απέναντι στο πρόσωπό της.
Δεν δίστασε να δείξει τις ουλές του. Από την πλευρά της, η Νιλ, εστίασε στις «ουλές» των ανθρώπων που ζωγράφιζε, καθώς οι ουλές αυτές αντικατόπτριζαν τις βαθιές πληγές της κοινωνίας. Οι πινελιές της ήταν ζεστές και ανθρώπινες. Παρότι δεν αναγνωρίστηκαν τον περασμένο αιώνα, η ζωγραφική της χειρονομία και η διεισδυτική της ματιά έχει πλέον διακριθεί, και είναι συνώνυμη της ειλικρίνειας με την οποία έβλεπε τον κόσμο.
Alice Neel: Hot Off the Griddle - Barbican Art Gallery. Έως 21 Μαΐου 2023
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Facebook / My Art Guides
