«Αποσπάσματα» τιτλοφορείται η έκθεση του Σωκράτη Μαυρομμάτη που παρουσιάζεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων σε συνεργασία με το Ιδρυμα Παναγιώτη και Εφης Μιχελή στο Ιτς Καλέ των Ιωαννίνων. Η έκθεση είχε παρουσιαστεί με πολύ μεγάλη επιτυχία στην Αθήνα και τώρα, που η πανδημία το επιτρέπει, μεταφέρθηκε στα Γιάννενα. Ο Σωκράτης Μαυρομμάτης είναι γνωστός εντός και εκτός Ελλάδας για το έργο του στην Ακρόπολη αλλά και για την εργασία του στον τομέα της αρχαιολογικής φωτογραφίας, και ο υπότιτλος της έκθεσης είναι απολύτως δηλωτικός: «Δυσδιάκριτες πραγματικότητες στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία».
Η έκθεση χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο αφορά στην τεκμηρίωση της κατάστασης των πραγμάτων (μνημείων, γλυπτών και αντικειμένων), και το δεύτερο αφορά στην φωτογραφική ανάδειξή τους. Όλες οι φωτογραφίες είναι χρησιμοποιημένες και επί παραγγελία (με την ευρεία έννοια). Δηλαδή δημοσιευμένες και στο πλαίσιο της εργασίας του ΣΜ στα έργα αναστήλωσης των μνημείων της Ακρόπολης και στην εικονογράφηση καταλόγων μουσείων και μελετών.
Εκείνες της τεκμηρίωσης του πρώτου μέρους είναι μαυρόασπρες, κυρίως διότι όπως λέει ο ίδιος, έπρεπε να είναι συγκρίσιμες με τις χιλιάδες μαυρόασπρες φωτογραφίες του παρελθόντος. Εκείνες του δεύτερου μέρους είναι έγχρωμες και αφορούν στην ανάδειξη των αντικειμένων με στόχο την όσο το δυνατόν πλησιέστερη απόδοσή τους στην αρχική τους κατάσταση αφενός, και αφετέρου διότι το χρώμα είναι καθοριστικό για την πιστότητα ζωγραφισμένων επιφανειών ή επιφανειών στις οποίες ο χρόνος έχει αφήσει έγχρωμα ίχνη.
Το κοινό στοιχείο και στα δύο μέρη είναι η επιλογή (το καδράρισμα), τμημάτων συνόλων, που φθάνουν έως πολύ μικρές λεπτομέρειες, αόρατες για τον κοινό επισκέπτη και σχεδόν άγνωστες πολλές φορές, ακόμη και για τους περισσότερο ενημερωμένους.
Μιλώντας στα εγκαίνια, ο Σωκράτης Μαυρομμάτης έκανε μια σύντομη ιστορική αναφορά. «Αμέσως μετά την εφεύρεση της φωτογραφίας», είπε, «οι τοπιογραφίες αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, υπήρξαν το προσφιλέστερο είδος για τους φωτογράφους από τις αρχές της δεκαετίας του 1850. Σε αντίθεση με τις φωτογραφίες πολέμων της εποχής, όπου τεχνικά δεν υπήρχε η δυνατότητα καταγραφής της κίνησης τη στιγμή της μάχης, οι αρχαιότητες είχαν το «πλεονέκτημα» της ακινησίας. Έστεκαν ακίνητες, έτοιμες και εύκολες, ιδανικά «μοντέλα» για τους φωτογράφους. Οι πρώτες φωτογραφίες αρχαιολογικών χώρων παρ' όλο που ήταν πολύ γενικές, εντυπωσίαζαν το κοινό που φυσικά έβλεπε εικόνες ελάχιστα γνωστές και μόνο από γκραβούρες.
Αργότερα που οι άνθρωποι (λίγοι και προνομιούχοι στην αρχή και περισσότεροι με την πάροδο των χρόνων) είχαν τη δυνατότητα να βρεθούν σε αυτούς τους τόπους, οι γενικές φωτογραφίες τους ήταν σχεδόν αδιάφορες γιατί τις είχαν ήδη δει με τα μάτια τους. Οι φωτογράφοι αμέσως μόλις το επέτρεψε η εξέλιξη των τεχνικών μέσων προσαρμόστηκαν, και άρχισαν να πλησιάζουν με τον φακό τους όλο και πιο κοντά στις επιφάνειες, να κάνουν όλο και πιο λεπτομερή καδραρίσματα, ώστε να γοητεύσουν ακόμη και εκείνους που είχαν γνωρίσει από πρώτο χέρι τον χώρο.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η όποια εικαστική πρόθεση των φωτογράφων να αποτυπωθεί μαζί με την τεκμηρίωση. Οι φωτογραφίες αρχαιοτήτων πια δεν μετέφεραν απλώς την πραγματικότητα γυμνή, αλλά τής πρόσθεταν και καλλιτεχνικό ένδυμα.
Σήμερα που η τεχνολογία έχει ξεπεράσει εντυπωσιακά όλες σχεδόν τις τεχνικές δυσκολίες, η εικαστική πρόθεση συχνά εξαφανίζει την πραγματικότητα αντί να την υπηρετεί. Στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία, χρειάζεται προσπάθεια ώστε αυτή η ?παραφωνία? να μειωθεί, για να παραμείνει η εικόνα αξιόπιστα τεκμηριωτική.»
Η έκθεση ήταν εξαρχής αφιερωμένη στη μνήμη του καθηγητή Χαράλαμπου Μπούρα, φοιτητή του Παναγιώτη Μιχελή στο ΕΜΠ, και προέδρου της ΕΣΜΑ, με τον οποίο ο Σωκράτης Μαυρομμάτης συνδέθηκε με συνεργασία και φιλία σχεδόν μισού αιώνα. Παρουσιάστηκε οκτώ μήνες μετά τον απρόσμενο θάνατό του, τον Φεβρουάριο του 2017, στο Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή. Την ζήτησε ο αντιπρόεδρος τότε του ιδρύματος, ο αείμνηστος Γιώργος Αναγνωστόπουλος. Η παρουσίαση δε, έγινε από τον Άγγελο Δεληβορριά, επίσης δάσκαλο, συνεργάτη και φίλο επί σαράντα και πλέον χρόνια, που έγραψε και τον πρόλογο του καταλόγου. Σήμερα που και οι τρείς «απουσιάζουν», η παρουσίαση, στα Γιάννενα, έγινε στη μνήμη και των τριών.
Τα έργα των οποίων φωτογραφίες παρουσιάζονται στην έκθεση, προέρχονται από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, καθώς και από την καταγραφή των αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη.
Πόσο υποκειμενική είναι η τεκμηρίωση στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία;
Πόσο αντικειμενική μπορεί να είναι η “ματιά” ενός φωτογράφου, έστω και εκπαιδευμένου;
Πόσο χώρο μπορεί να διεκδικήσει η εικαστική πρόθεση χωρίς να ακυρώσει την ουδέτερη περιγραφή Πού διαφέρει και πού συνυπάρχει η αισθητική της καταγραφής με την αισθητική της παρουσίασης, σε μια δυσδιάκριτη πληροφορία σε ένα μικρό απόσπασμα;
Σε αυτά και σε αρκετά άλλα παρεμφερή επιχειρεί να απαντήσει η έκθεση.
O Σωκράτης Mαυροµµάτης, φωτογράφος συνδεδεμένος από παλιά µε τη Nέα Ελληνική Φωτογραφία, αφιέρωσε ολόκληρη σχεδόν την επαγγελματική και καλλιτεχνική του δραστηριότητα στη συστηματική φωτογράφηση της Ακροπόλεως και των εκτεταμένων έργων συντήρησης που εκτελούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Υπήρξε επικεφαλής φωτογράφος στην Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης του Υπουργείου Πολιτισμού (1979 – 2010), και ασχολείται με την αρχαιολογική φωτογραφία συνδυάζοντας με μοναδικό τρόπο το διττό της χαρακτήρα: την φωτογραφική τεκμηρίωση των αρχαιοτήτων με την καλλιτεχνική τους παρουσίαση.
Η έκθεση θα λειτουργεί στην αίθουσα πολλαπλών εκδηλώσεων του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων έως τις 31 Iουλίου 2022.
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη, κατά τις ημέρες και ώρες λειτουργίας του Βυζαντινού Μουσείου, τηρώντας τα μέτρα για την αποφυγή της διασποράς της covid 19 και τις σχετικές οδηγίες του ΕΟΔΥ.
