Διακόσια εξήντα δύο μνημεία και κτίρια πολιτισμού έχουν καταστραφεί μέχρι στιγμής από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο Ihor Poshyvailo, διευθυντής του Εθνικού Μουσείου Επανάστασης της Αξιοπρέπειας (Μουσείο Μαϊντάν), περιέγραψε τις προσπάθειες του ουκρανικού υπουργείου Πολιτισμού και των διεθνών φορέων να παρακολουθήσουν περίπου 26.000 αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς και κατά πόσο αυτά παραμένουν ακέραια.
Όπως λέει, 262 κτίρια έχουν καταγραφεί ως κατεστραμμένα από τον πόλεμο μέχρι στιγμής, συμπεριλαμβανομένων 94 χώρων λατρείας, 12 μουσείων, 16 βιβλιοθηκών, 28 ιστορικών κτιρίων και τεσσάρων θεάτρων. Αυτός ο αριθμός είναι κατά προσέγγιση, καθώς ορισμένα κατεχόμενα εδάφη δεν μπορούν να παρακολουθηθούν προς το παρόν.
«Υπάρχει ανάγκη για ανταπόκριση υψηλής ταχύτητας γιατί το θέρετρο του πολέμου είναι πολύ δυναμικό και πρέπει να ανταποκρινόμαστε πολύ γρήγορα», σημειώνει. «Σήμερα ένα μουσείο είναι ασφαλές, αύριο όμως όλα έχουν καταστραφεί. Υπάρχει μια συνεχής αλλαγή του μετώπου του πολέμου – σήμερα μπορούμε να βοηθήσουμε, αύριο τα κτίρια βρίσκονται σε περιοχή υπό κατοχή».
Η ουκρανική κυβέρνηση έχει εκπονήσει οδηγίες για τους επαγγελματίες των μουσείων, οι οποίες καλύπτουν ζητήματα όπως οι νομικές επιπτώσεις εάν ένα μουσείο καταλαμβάνεται από ρωσικά στρατεύματα.
Εκτός από τις διεθνείς προσπάθειες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, την εκκένωση συλλογών και τις απώλειες εγγράφων, ο Poshyvailo είπε ότι είναι «πολύ σημαντικό να σκεφτόμαστε όχι μόνο την κρίση αλλά και την περίοδο μετά τη σύγκρουση». Είπε ότι η Ουκρανία συνεργάζεται με διεθνείς φορείς όπως η UNESCO και το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) για την προετοιμασία ενός σχεδίου ανοικοδόμησης μετά τη σύγκρουση.
Η υποστήριξη που έλαβε από τη διεθνή κοινότητα κληρονομιάς ήταν «πραγματικά πολύ ενθαρρυντική για εμάς και μας ενδυνάμωσε για τον αγώνα για την πολιτιστική μας κληρονομιά» κατέληξε.
Η UNESCO αναπτύσσει επίσης, με τους οργανισμούς- εταίρους της, έναν μηχανισμό για ανεξάρτητη συντονισμένη αξιολόγηση δεδομένων στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης δορυφορικών εικόνων, σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης της Χάγης του 1954 για την Προστασία της Πολιτιστικής Περιουσίας σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης.
Μέχρι σήμερα, κανένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO δεν φαίνεται να έχει υποστεί ζημιές. Κάτι που ελάχιστα εγγυάται το μέλλον τους, καθώς βρίσκονται σε εμπόλεμες ζώνες.
Η καταστροφή μνημείων και ιστορικών κτιρίων μπορεί να φαίνεται ασήμαντη σε σύγκριση με τον αυξανόμενο αριθμό τραυματισμών και θανάτων στην Ουκρανία, αλλά για κάθε χώρα ο πολιτισμός και η κληρονομιά μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο. Η εσκεμμένη στόχευση θρησκευτικών και πολιτιστικών χώρων απαγορεύεται επίσης από τη Σύμβαση της Χάγης του 1954, αν και οι δράστες σπάνια τιμωρήθηκαν.
Επικεφαλής στο πρόγραμμα δορυφορικής παρακολούθησης πολιτισιτκής κληρονομιάς στην Ουκρανία είναι το περίφημο Smithsonian Institution Cultural Rescue Initiative. Η βάση δεδομένων βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιρτζίνια, στο Μάρτινσβιλ.
Εν τω μεταξύ, η Ουκρανία κάνει ό,τι μπορεί για να προστατέψει τους θησαυρούς της, κρύβοντας χρυσούς σκυθικούς θησαυρούς, βυζαντινές εικόνες και χειρόγραφα σε υπόγεια, ή μεταφέροντας κρυφά κάποια εκθέματα σε υποστηρικτικά ξένα μουσεία.
Το πρόγραμμα στη Βιρτζίνια βασίζεται στην τεχνογνωσία επιμελητών από την Αμερική και την Ευρώπη και διευθύνεται από τον αρχαιολόγο Hayden Bassett. «Αγρυπνούμε 24 ώρες το εικοσιτετράωρο», είπε πρόσφατα στην Washington Post. «Αν και μπορεί να μην κοιτάμε μια οθόνη στις 3 το πρωί, οι δορυφόροι μας απεικονίζουν τι γινόταν στις 3 το πρωί».
Ο Μπράιαν Ντάνιελς, ένας ανθρωπολόγος που εργάζεται με την ομάδα στη Βιρτζίνια, είπε στον Observer: «Η βία επικεντρώνεται τώρα στις μη στρατιωτικές υποδομές και αυτό σημαίνει ότι τα μουσεία και η πολιτιστική κληρονομιά στοχοποιούνται σε αυτήν την πολιτική για την καμένη γη».
Υπενθυμίζουμε ότι Ουκρανοί αξιωματούχοι κατηγόρησαν τις ρωσικές δυνάμεις πως κατέσχεσαν «πάνω από 2.000 έργα τέχνης» από μουσεία στην κατεχόμενη πόλη της Μαριούπολης και μετέφεραν τα έργα σε περιοχές της περιοχής του Ντονμπάς που ελέγχεται από τη Ρωσία.
«Οι κατακτητές ‘απελευθέρωσαν’ τη Μαριούπολη από την ιστορική και πολιτιστική της κληρονομιά. Έκλεψαν και μετέφεραν περισσότερα από 2.000 μοναδικά εκθέματα από μουσεία της Μαριούπολης στο Ντόνετσκ», ανέφερε το δημοτικό συμβούλιο της Μαριούπολης σε δήλωση που αναρτήθηκε στο κανάλι του στο Telegram.
Είπαν ότι η συλλογή περιλαμβάνει πολλά πρωτότυπα έργα του ντόπιου καλλιτέχνη Arkhip Kuindzhi και του διάσημου Ρώσου ρομαντικού ζωγράφου Ivan Aivazovsky, καθώς και ένα μοναδικό χειρόγραφο ειλητάριο Τορά και το Ευαγγέλιο του 1811 που έγινε από το Ενετικό τυπογραφείο για τους Έλληνες της Μαριούπολης. Πίνακες του Kuindzhi βρίσκονται στις συλλογές του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης στη Νέα Υόρκη και της Πινακοθήκης Tretyakov στη Μόσχα.
«Το δημοτικό συμβούλιο της Μαριούπολης προετοιμάζει υλικό για τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου ώστε να κινήσουν ποινικές διαδικασίες και να προσφύγουν στην Ιντερπόλ», πρόσθεσε το συμβούλιο.
Σύμφωνα με το δημοτικό συμβούλιο της Μαριούπολης, τα έργα προήλθαν από τα τρία τοπικά μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του μουσείου τέχνης Kuindzhi, το οποίο υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια μιας ρωσικής αεροπορικής επιδρομής στις 21 Μαρτίου 2022.
Η κατάσχεση έργων τέχνης στη Μαριούπολη σημαίνει την πρώτη γνωστή περίπτωση μαζικής πολιτιστικής λεηλασίας από τις ρωσικές δυνάμεις από την έναρξη του πολέμου.
Η Ουκρανία έσπευσε να προστατέψει τα αντικείμενα τέχνης και τα μνημεία της ήδη από το ξέσπασμα του πολέμου, καθώς πολλοί φοβούνταν ότι η Μόσχα θα στόχευε συγκεκριμένα την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, ένα έγκλημα πολέμου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Οι φόβοι της Ουκρανίας για τα πολιτιστικά της αγαθά έχουν επιδεινωθεί από μια σειρά από δημόσιες ομιλίες του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στις οποίες απέρριψε την ανεξάρτητη ταυτότητα, τη γλώσσα και τις παραδόσεις της Ουκρανίας.
Η Olesia Ostrovska-Liuta, διευθύντρια του πολιτιστικού κέντρου Art Arsenal στο Κίεβο, περιέγραψε πώς ο πολιτισμός βρίσκεται «στον πυρήνα αυτού του πολέμου», λέγοντας ότι η προσπάθεια της Ρωσίας να διαγράψει την Ουκρανία ως ξεχωριστή οντότητα ήταν «γενοκτονία» και ότι ο πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα μια «ακραία επίθεση στον πολιτισμό».
Η Ostrovska-Liuta είπε ότι η Ρωσική Ομοσπονδία είχε ως εκ τούτου μια «πολύ σαφή, σαφή πολιτιστική πολιτική» στην εισβολή της, συμπεριλαμβανομένης της στόχευσης εργαζομένων στον πολιτισμό, αντικειμένων και ιδρυμάτων. Ο επαναπροσδιορισμός της ουκρανικής κουλτούρας ως ρωσικής· και την ιδιοποίηση πολιτιστικών αντικειμένων. Είπε ότι υπήρχαν αναφορές για «οργανωμένη λεηλασία από το κράτος» συλλογών μουσείων από τον ρωσικό στρατό στις πόλεις Μαριούπολη και Μελιτόπολη.
