Ελένη Τσαμαδού: Πράγματα που έχω φανταστεί, πρόσωπα που έχω δημιουργήσει ανακαλύπτω στην πορεία ότι υπήρξαν στο χώρο και το χρόνο
«Κάποιος έχει πει πως ο συγγραφέας σαν τον δολοφόνο επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος. Ο συγγραφέας στην πραγματικότητα γράφει και ξαναγράφει το ίδιο βιβλίο… Ίσως αυτό συμβαίνει και σε μένα. Οι αναγνώστες θα το κρίνουν».
Υποστηρίζει η Ελένη Τσαμαδού αν και οι ήρωες και οι ιστορικές περίοδοι των μυθιστορημάτων της, κάτι άλλο υποστηρίζουν: Οι θεοί πέθαναν στη Ρώμη, Η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Οι άνεμοι του χρόνου, Η εμμονή της μνήμης…
«Όσο και αν σας φαίνεται περίεργο σχεδόν όλα τα βιβλία μου έχουν ένα στοιχείο παράδοξο. Θα μπορούσα να το πω ακόμη και μεταφυσικό με κίνδυνο να θεωρηθώ αλαφροΐσκιωτη. Αλλά αυτή είναι η αλήθεια», η συγγραφέας δεν διστάζει να πει: «Πράγματα που έχω φανταστεί, πρόσωπα που εγώ δημιουργήσει ανακαλύπτω στην πορεία ότι υπήρξαν στο χώρο και το χρόνο και έδρασαν πάνω κάτω όπως εγώ τα φαντάστηκα να δρουν», ολοκληρώνει και μας ανοίγει το λογοτεχνικό της εργαστήρι.
-Κυρία Τσαμαδού, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Μπορώ να γράψω παντού και οποιαδήποτε ημέρα ή ώρα, αρκεί να υπάρχει έμπνευση. Όπως όμως όλοι γνωρίζουμε, η έμπνευση είναι κάτι ρευστό και απροσδόκητο. Είμαι λοιπόν, όπως τόσοι και τόσοι που γράφουν, στο έλεός της.
-Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Δεν δουλεύω με πλάνο. Υπάρχει βέβαια η γενική ιδέα που την έχω δουλέψει αρκετά μέσα μου. Κάποτε και οι πρώτες φράσεις, αλλά τίποτε δεν είναι οριστικό. Πολλές φορές μου έχει τύχει να αλλάξω την αρχή μιας ιστορίας και όχι μόνον. Μου έχει συμβεί να αλλάξω την όλη δομή του μυθιστορήματός αφού το είχα τελειώσει.. Με δυο λόγια με κάνουν ό,τι θέλουν τα dramatis personae που έχω δημιουργήσει. Από ένα σημείο και μετά αυτονομούνται.. δυστυχώς ή ευτυχώς..
-Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Όσο και αν σας φαίνεται περίεργο σχεδόν όλα τα βιβλία μου έχουν ένα στοιχείο παράδοξο. Θα μπορούσα να το πω ακόμη και μεταφυσικό με κίνδυνο να θεωρηθώ αλαφροΐσκιωτη. Αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Πράγματα που έχω φανταστεί, πρόσωπα που εγώ δημιουργήσει ανακαλύπτω στην πορεία ότι υπήρξαν στο χώρο και το χρόνο και έδρασαν πάνω κάτω όπως εγώ τα φαντάστηκα να δρουν. Χαρακτηριστικά σας αναφέρω πως η «Εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου» η Παγκάστη, που μέχρι πρότινος υπήρχαν αμφιβολίες για την ύπαρξή της, αποδείχθηκε πως ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Το όνομά της ταυτοποιήθηκε σε μια ταφική επιγραφή στη Βεργίνα. Το έμαθα μετά την έκδοση του βιβλίου μου από μια σχετική ανακοίνωση που έγινε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Το ίδιο και η Χρυσοβεργίνα των «Ανέμων του Χρόνου» και ο Ούγος Ποδοκάθαρος στην «Εμμονή της μνήμης». Ο Μίκα Βαλτάρι, ο συγγραφέας που λατρεύω, έλεγε πως όταν έγραφε τον «Αιγύπτιο», που σημειωτέον ολοκλήρωσε μέσα σε τέσσερις μήνες αν δεν κάνω λάθος, είχε την αίσθηση ότι κάποιος του υπαγόρευε αυτά που έγραφε…
-Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Κάποιος έχει πει πως ο συγγραφέας σαν τον δολοφόνο επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος. Ο συγγραφέας στην πραγματικότητα γράφει και ξαναγράφει το ίδιο βιβλίο… Ίσως αυτό συμβαίνει και σε μένα. Οι αναγνώστες θα το κρίνουν. Υπάρχει όμως ένα μυστικό, κάτι σαν φυλακτό που επαναφέρω σε όλα τα βιβλία μου. Δεν θα σας πω ποιο, οι προσεκτικοί αναγνώστες θα το βρουν. Κάποιοι το έχουν ήδη.
-Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Μου λένε κατά καιρούς διάφορες ιστορίες, κάποιες μάλιστα ενδιαφέρουσες, και με παροτρύνουν να τις γράψω. Για να το κάνω πρέπει να μπορέσω να μπω στο χώρο και στο χρόνο που διαδραματίζεται η ιστορία. Να πιάσω το σφυγμό των προσώπων. Μόνον έτσι μπορεί να γίνει δική μου. Αν δεν τα καταφέρω η ιστορία δεν γίνεται ιστορία μου.
-Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;
Να τον/την γνωρίσω καλά. Να μου πουν τα μυστικά τους. Να περπατήσουν μαζί μου, να μάθω τις συνήθειες τους, τι τους αρέσει και τι όχι, να πιούμε καφέ να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε πάνω σε ό,τι συζητάμε. Με δύο λόγια να είμαστε παρέα για αρκετό χρόνο. Πολλές φορές μένουν μαζί μου και μετά την έκδοση του βιβλίου. Εχει τύχει να περάσω έξω από πολυκατοικία του μεσοπολέμου και για ένα δευτερόλεπτο να αναρωτηθώ αν είναι επάνω η Νάσια, μια από τις ηρωίδες μου..
-Ποιος ήρωας ή ποια ηρωίδα σας έφτασαν ως εσάς με τον πιο αλλόκοτο τρόπο;
Η Ανέζα, ή Χρυσοβεργίνα των Ανέμων του Χρόνου. Πρώτα την «είδα» παιδί να γίνεται μάρτυρας της δολοφονίας της μητέρας της. Έτσι άρχισα να γράφω την ιστορία της. Στη συνέχεια μετά από πολλές περιπέτειες, μεγάλη γυναίκα πια, την έκανα να είναι φίλη του Γεώργιου Φραντζή ή Σφραντζή, του επιστήθιου φίλου του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και της γυναίκας του, να βρίσκεται μαζί τους στην Άλωση και να αιχμαλωτίζεται. Τίποτε το περίεργο ως εδώ. Κάποια στιγμή, ενώ έγραφα ακόμη το βιβλίο, είχα κουραστεί και ήμουν έτοιμη να τα παρατήσω. Ένιωθα πως είχα ανοίξει πολύ τη βεντάλια. Και τότε, ενώ μάζευα τα βιβλία που χρησιμοποιούσα για τη μελέτη, έπεσε από το γραφείο στο πάτωμα το «Μικρό Χρονικό» του Φραντζή. Όταν πήγα να το μαζέψω είδα πως είχε ανοίξει μια σελίδα που ακόμη δεν είχα διαβάσει. Εκεί ο Φραντζής ανέφερε ότι μετά την Άλωση πήγε στην Αδριανούπολη και εξαγόρασε την αιχμάλωτη σύζυγό του και μάλιστα όχι μόνον αυτή. Μαζί της εξαγόρασε και την Χρυσοβεργίνα! Η Χρυσοβεργίνα μου έστελνε μήνυμα να συνεχίσω το γράψιμο.. Υπάκουσα.. Σας είπα είμαι λίγο αλαφροΐσκιωτη..
-Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Διάβαζα, καταβρόχθιζα βιβλία από πολύ μικρή. Ακόμη και ακατάλληλα για την ηλικία μου, όπως το θεατρικό έργο του Ευγένιου Ο Νιλ «Πόθοι κάτω από τις λεύκες». Ήμουν εφτά χρονών και φυσικά δεν κατάλαβα τίποτε απ΄ό,τι πρόλαβα να διαβάσω πριν κατασχεθεί το βιβλίο και τιμωρηθώ. Εκείνο όμως το βιβλίο που με σημάδεψε ήταν «o Αιγύπτιος» του Μίκα Βαλτάρι, και στη συνέχεια «ο Μαύρος Άγγελος» του ίδιου. Τα βιβλία αυτά που διάβασα κοντά στα δεκαπέντε μου και διαβάζω και ξαναδιαβάζω με την ίδια χαρά, με εισήγαγαν στον μαγικό κόσμο του ιστορικού μυθιστορήματος.
-Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε;
Αυτά δύο.
-Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Συγγραφείς πολλοί. Γιατί διαβάζω πολύ. Εκτός του Βαλτάρι, ο Λώρενς Ντάρελ, η Αννε Μαρί Σελίνκο, ο Αγγελος Βλάχος, ο Τζον Γκαλσγουόρθυ, η Ντόρις Λέσινγ, ο Τζόν Λε Καρέ (τα πρώτα βιβλία του) από ξένους και από Ελληνες, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Άγγελος Τερζάκης, η Αθηνά Κακούρη, η Μαριάννα Κορομηλά, η Νοέλ Μπάξερ, ο Ισίδωρος Ζουργός, η Σοφία Βόικου, ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου, η Αργυρώ Μαργαρίτη… Σταματάω γιατί κάποιον θα ξεχάσω..
Από ποιητές, ο Καβάφης, ο Καβάφης, ο Καβάφης..
-Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή, διαβάζετε άλλα βιβλία ή ποιητές, καταφεύγετε σε εικαστικά έργα;
Δεν είμαι ερημίτισσα. Δεν με ενοχλεί η μουσική ή ο καθημερινός θόρυβος του σπιτιού. Δεν θέλω μόνο να με διακόπτουν για να μιλήσω στο τηλέφωνο ή να απαντήσω σε κάτι που με ρωτάνε. Όσο διαρκεί η διαδικασία της γραφής διαβάζω κυρίως βιβλία αναφοράς που έχουν σχέση με τον ιστορικό περίγυρο του βιβλίου μου, δεν αποκλείω όμως να διαβάσω και κάτι άλλο, σε ενδιάμεσα διαλείμματα. Στην τέχνη καταφεύγω πάντα, όλες τις εποχές και ώρες, όχι μόνον όταν γράφω.
-Να αναφερθούμε σε εκείνο που γράφετε σήμερα;
Κάτι μικρό σε σχέση με τον Αύγουστο του 1922 και στη συνέχεια έχω κάτι υπόψη μου, αλλά είναι ακόμη σε εμβρυακή κατάσταση.
