Στην παραπάνω φωτογραφία η γυναικεία φιγούρα δεν κοιτά το κοινό, αλλά το καλεί να ακολουθήσει το βλέμμα της και να κάνει τις δικές του εικασίες, διερωτώμενο την ταυτότητα της γυναίκας αλλά και το χαρακτήρα της. «Προσπαθώ να διαγράψω τον εαυτό μου» αναφέρει η Αμερικανίδα καλλιτέχνις Cindy Sherman (γενν. 1954) που φέρει τη «μητρότητα» της φωτογραφίας με την ίδια μάλιστα να απαθανατίζεται στο κάδρο. «Προσπαθώ να κάνω τους άλλους ανθρώπους να αναγνωρίσουν κάτι από τον εαυτό τους, όχι από εμένα», είναι το μότο της για τις φωτογραφίες της με την ίδια να τονίζει: «ό,τι βλέπετε δεν είμαι εγώ».
Η καλλιτεχνική της πρακτική που την καθιέρωσε ως πρωτοπόρο του μέσου στα τέλη της δεκαετίας του 1970, κινείται ανάμεσα στη φωτογραφία και την περφόρμανς. Δουλεύει μόνη της στο στούντιο αναλαμβάνοντας όλους τους ρόλους (μακιγιέζ, κομμώτρια, στυλίστρια, σκηνοθέτις) και μεταμορφώνεται σε διάφορους επινοημένους χαρακτήρες που απαθανατίζει στις φωτογραφίες της. Γνωρίζει πώς να στηθεί στο φακό και να τραβήξει τον εαυτό της – σαν να τραβά selfie – απεκδύοντας την υποκειμενικότητά της. Όσο για τις φωτογραφίες, υπογραμμίζει ότι δεν αποτελούν γυναίκες αλλά γυναικείες εικόνες.
Αντλώντας έμπνευση από την αναπαραγωγή γυναικείων εικόνων και στερεοτύπων από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και τις διαφημίσεις, όπως η μοιραία γυναίκα, τα κορίτσια καριέρας, η νοικοκυρά, τα έργα της Sherman ασκούν κριτική στους παραδοσιακούς ρόλους και την ταυτότητα των φύλων.
Δεν ήθελε φωτογραφίες στις οποίες να είναι σοβαροφανής, ενώ δηλώνει εικαστικός που καταπιάνεται με τη φωτογραφία. Παρότι στο έργο της δεν αναφέρεται στο φεμινισμό, ήταν σημαντικό (σ.σ το έργο της) για το φεμινιστικό κίνημα. Προτιμά επίσης να μην δίνει τίτλους στα έργα της· όπως έχει πει, «στην ανωνυμία υπάρχει απόδοση από το θεατή», κι οι τίτλοι που συνοδεύουν τις σειρές φωτογραφιών της έχουν δοθεί συμβατικά από γκαλερί ή από μουσεία όπου εκθέτει.
Cindy Sherman, «Untitled #80», 1980. Χρωμογενική εκτύπωση, 40,6 x 61 εκ. / 16 x 24 ίντσες. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman. Πηγή φωτ.: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Πρώιμα έργα της Cindy Sherman από τη δεκαετία του ’70 οπότε και ήρθε στο προσκήνιο, παρουσιάζονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου) στην έκθεση που φέρει τον τίτλο «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα» και αποτελεί την πρώτη έκθεση της Sherman στην Ελλάδα με την καλλιτέχνη να μετρά ήδη 70 ατομικές εκθέσεις και περισσότερες από 150 ομαδικές σε όλο τον κόσμο.
Στην έκθεση στο Μέγαρο Σταθάτου εκτίθενται περισσότερα από 100 έργα στα οποία η Αμερικανίδα καλλιτέχνις αποκαλύπτει και, επιπλέον, επιχειρεί να αποδομήσει τους ρόλους και τα στερεότυπα των γυναικών, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με το πώς έχει εξελιχθεί η αναπαράσταση των γυναικών με την πάροδο του χρόνου, πώς έχουν αλλάξει οι κοινωνικές προσδοκίες καθώς και ζητήματα αναφορικά με τον ρόλο της τέχνης στη διαμόρφωση ή την αμφισβήτηση των πολιτισμικών αντιλήψεων.
Οι γυναικείες εικόνες που τραβά μπορούν να θέσουν επί τάπητος ζητήματα για το πώς τραβούν οι γυναίκες σήμερα τον εαυτό τους – οι selfies – καθώς και πώς διανέμεται η εικόνα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η γυναικείες εικόνες της Cindy Sherman ενίοτε αναδύουν ευθραυστότητα, δημιουργούν συναισθήματα εξαρτώμενα και από την εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση του κοινού που παρατηρεί τις εικόνες, οι οποίες, την περίοδο που αναφέρουμε, αποτελούν μία ώσμωση λαϊκής ποπ και κινηματογραφικής κουλτούρας.
Cindy Sherman, «Untitled Film Still #22», 1978. Εκτύπωση ζελατινο-αλογονούχου αργύρου, 20,3 x 25,4 εκ. / 8 x 10 ίντσες. Με την ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman. Πηγή φωτ.: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
«Ο κινηματογράφος είχε πάντα μεγαλύτερη επιρροή πάνω μου από ότι η ίδια η τηλεόραση» την ακούμε να λέει – μεταξύ άλλων – στο εικοσάλεπτο απόσπασμα από την ταινία «Transformation», μια παραγωγή του Art21 του 2009, που παρουσιάζεται στο χώρο της έκθεσης. Η ταινία αποτελεί μία ανασκόπηση επιλεγμένων έργων της Sherman και της δημιουργικής διαδικασίας που ακολουθεί για περισσότερα από σαράντα χρόνια. «Πάντα δούλευα μόνη μου» αναφέρει σε άλλο σημείο. «Συνήθως, όταν πάω σε κάποιο μαγαζί έχω κάτι συγκεκριμένο στον εαυτό μου όσον αφορά κάποιο χαρακτήρα» και «βλέπετε πόσο νευρωτικά οργανωτική είμαι», λέει, ανοίγοντας συρτάρια και ντουλάπες στα οποία έχει τοποθετήσεις περούκες, μάσκες, ψεύτικες μασέλες, ρούχα, μεταξύ άλλων.
Το απόσπασμα αυτό που δίνει την αίσθηση ότι η Sherman βρίσκεται στο χώρο και μιλά η ίδια για τη δουλειά της, παρουσιάζεται παράλληλα με τις υπόλοιπες ενότητες έργων της που αποτέλεσαν ορόσημο στην καλλιτεχνική της πορεία. Ο λόγος για την πρώιμη σειρά φωτογραφιών «Untitled Film Stills» (1977-1980), καθώς και φωτογραφίες από τις σειρές «Rear Screen Projections» (1980), «Centerfolds» (1981) και «Color Studies» (1981-1982).
Ενότητες
Αντλώντας έμπνευση από το Χόλιγουντ της δεκαετίας του 1950 και του 1960, τα φιλμ νουάρ, τις B movies και τις ταινίες του ανεξάρτητου ευρωπαϊκού κινηματογράφου, η Sherman στη σειρά φωτογραφιών «Untitled Film Stills» (1977-1980) δημιούργησε εικόνες που θυμίζουν το ύφος των λήψεων που χρησιμοποιούσαν τα κινηματογραφικά στούντιο για να διαφημίσουν τις ταινίες τους, ενώ αποτέλεσαν (σ.σ οι φωτογραφίες) αφετηρία συζήτησης για τους ρόλους των φύλων, τον φεμινισμό και την αναπαράσταση.
Ρίχνοντας μία πιο προσεκτική ματιά, το κοινό μπορεί να παρατηρήσει τη Sherman από χαρακτήρα δίχως μακιγιάζ σταδιακά να «μεταμορφώνεται» προσθέτοντάς το. Ένα ακόμη στοιχείο σε αυτή την ενότητα είναι ότι οι φωτογραφίες της δεν ακολουθούν πιστά τους «κανόνες» στη φόρμα ή στο κάδρο κι αυτό ενδεχομένως έγκειται στο ότι ο τρόπος με τον οποίο στέκεται μας φανερώνει πως ξέρει σε ποια στοιχεία θέλει να δώσει έμφαση.
Στην επόμενη σειρά φωτογραφιών, γνωστή ως «Rear Screen Projections» (1980), η καλλιτέχνις στράφηκε στο χρώμα, πόζαρε μπροστά σε τοποθεσίες που προβάλλονταν σε μεγάλη οθόνη παρόλο που συνέχισε να δημιουργεί σε στούντιο. Έντονο το στοιχείο του τεχνάσματος, θολώνοντας τα όρια της πραγματικότητας και αφήνοντας την αφήγηση των σκηνών σκόπιμα ασαφή.
Cindy Sherman, «Untitled #76», 1980. Χρωμογενική εκτύπωση 40,6 x 61 εκ. / 16 x 24 ίντσες. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman. Πηγή φωτ.: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Η σειρά φωτογραφιών «Centerfolds» (1981) δημιουργήθηκε κατόπιν ανάθεσης από το περιοδικό τέχνης «Artforum» και στην έκθεση παρουσιάζονται εννέα από τις συνολικά 12 φωτογραφίες. Με αναφορές σε ερωτικές εικόνες που συνήθως συναντούσε κανείς σε ανδρικά περιοδικά της εποχής, η Sherman αμφισβήτησε το διαδεδομένο τρόπο κατανάλωσης εικόνων, ειδικά όσων απεικονίζουν γυναίκες, εστιάζοντας στην ηδονοβλεπτική ματιά του θεατή. Το περιοδικό δεν δημοσίευσε τις συγκεκριμένες φωτογραφίες από φόβο για τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης.
Όσο για τη σειρά «Color Studies» (1981-1982), περιλαμβάνει κάθετα έργα μεγάλης κλίμακας, στα οποία η Sherman πειραματίζεται με το χρώμα και τη σκιά, κοιτάζοντας απευθείας το φωτογραφικό φακό και μεταφέροντας στο κοινό τα εύθραυστα όρια ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι τεχνητό.
Cindy Sherman
Θέματα σχετικά με την αναπαράσταση και την ταυτότητα στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας διερευνούν για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες οι ανατρεπτικές φωτογραφίες της Cindy Sherman (γενν. 1954, Glen Ridge του Νιου Τζέρσεϋ της Νέας Υόρκης) η οποία ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη.
Ήρθε στο προσκήνιο στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ως μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας Pictures Generation μαζί με καλλιτέχνες όπως οι Sherrie Levine, Richard Prince και Louise Lawler. Στράφηκε στη φωτογραφία κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Κρατικό Κολλέγιο του Μπάφαλο στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το 1977, λίγο καιρό αφότου μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, ξεκίνησε τη διεθνώς αναγνωρισμένη σειρά φωτογραφιών «Untitled Film Stills».
Συνέχισε να ανακατασκευάζει περσόνες οικείες και γνώριμες στη συλλογική συνείδηση, και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 είχε ξεκινήσει να διερευνά, μέσω της εικαστικής της γλώσσας, τις πιο γκροτέσκες πτυχές της ανθρωπότητας μέσα από τον φακό του τρομακτικού και του αποτρόπαιου.
Η Cindy Sherman τον Νοέμβριο 2011 στη Ν. Υόρκη. Πηγή: AP Photo/Evan Agostini
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 χρησιμοποιεί την ψηφιακή τεχνολογία για να επεξεργαστεί περαιτέρω τους χαρακτήρες που πρωταγωνιστούν στις φωτογραφίες της. Για παράδειγμα, στη σειρά φωτογραφικών τοιχογραφιών που δημιούργησε το 2010 και παρουσιάστηκαν στην αναδρομική της έκθεση στο MoMA το 2012, η Sherman εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες μπροστά σε έναν ψηφιακό φόντο με κακοφτιαγμένες περούκες, μεσαιωνική ενδυμασία και χωρίς μακιγιάζ, χρησιμοποιώντας το Photoshop για να αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου της.
Το 2017 η Sherman άρχισε να ανεβάζει στο Instagram πορτραίτα στα οποία έχει χρησιμοποιήσει διάφορες εφαρμογές αλλοίωσης χαρακτηριστικών προσώπου, μεταμορφώνοντας τον εαυτό της σε μια πληθώρα πρωταγωνιστριών μέσα σε καλειδοσκοπικά σκηνικά. Αποπροσανατολιστικές και αλλόκοτες, οι αναρτήσεις της αναδεικνύουν τον αποστασιοποιημένο χαρακτήρα του Instagram από την πραγματικότητα και την κατακερματισμένη αίσθηση του Εαυτού στη σύγχρονη κοινωνία, την οποία η Sherman έχει συμπυκνώσει μοναδικά στα έργα της από την αρχή της καριέρας της.
Λήψη από το χώρο της έκθεσης «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα». Φωτ.: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art
Η έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα» πραγματοποιείται έως τις 4 Νοεμβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου), με κύριο χορηγό την Rolex. Τιμές εισιτηρίων: 16 ευρώ & 12 ευρώ (μειωμένο), εισιτήριο ξενάγησης: 19 ευρώ & 15 ευρώ (μειωμένο). Το εισιτήριο της ξενάγησης είναι διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά.
Ξεναγήσεις κοινού: Aπό 13/6 και κάθε Πέμπτη, 13:00 ξενάγηση στα αγγλικά, 18:00 ξενάγηση στα ελληνικά. Έως 20 άτομα ανά ξενάγηση. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: Κλειστά.
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου/ Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, 106 74, Αθήνα, (+30) 210 7228321-3
Κεντρική φωτ.: Cindy Sherman, «Untitled Film Still #58», 1980. Εκτύπωση ζελατινο-αλογονούχου αργύρου, 20,3 x 25,4 εκ. / 8 x 10 ίντσες. Με την ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth © Cindy Sherman. Πηγή φωτ.: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
