Ο Ψυχοπαίδης είναι ζωγράφος που χρόνια τώρα τιμώ ιδιαίτερα, διότι καταθέτει μια εικαστική ματιά με βαθύ στοχασμό, χωρίς αμηχανία πουθενά, χωρίς την ελάχιστη υποχώρηση στις τάσεις του δρόμου. Ειδικά τα έργα του με θέμα την αρχαιότητα, είναι τόσο μακριά από ρητορείες και -ισμούς, όπου η ματιά του δημιουργού οδηγεί σε κατανόηση της ουσίας των πραγμάτων, σε εξέταση της σημασίας τους.
Η Πινακοθήκη Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων οργανώνει αναδρομική έκθεση έργων του Γιάννη Ψυχοπαίδη, και παρουσιάζει για πρώτη φορά στο νησί το έργο ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα, μέσα από μια θεματική προσέγγιση.
Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Μάθημα Ιστορίας – τα κάτω άκρα» (1996, μικτά υλικά, 100 x 122 εκ.±). Πηγή φωτ.: Πινακοθήκη Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
Ο Ψυχοπαίδης ξεκίνησε, ουσιαστικά, την καλλιτεχνική του έρευνα στα χρόνια της ανατρεπτικής και ταραχώδους δεκαετίας του 1960, όταν φοιτητής ακόμη συμμετείχε μαζί με άλλους νέους καλλιτέχνες στα μεγάλα συλλογικά εγχειρήματα της εποχής, στο περιοδικό της Επιθεώρησης Τέχνης (1954-1967) και στην Ομάδα Τέχνης Αʼ (1961-1967). «Ήμουν μέσα στο βιβλίο, με έναν τρόπο, που δεν ήταν κατά κανέναν τρόπο πιεστικός» έχει πει σε παλιότερη συνάντησή μας.
«Το σπίτι ήταν γεμάτο βιβλιοθήκες κι ανακαλύπταμε όλους αυτούς τους θησαυρούς, χωρίς κάποιος να μας κατευθύνει. Και μόνο το παράδειγμα των γονιών μου και του κύκλου τους που είχαν μεγάλη αγάπη για τα γράμματα, στάθηκε καθοριστικό. Ο πατέρας μου, δικηγόρος στο επάγγελμα, και η μητέρα δασκάλα στο Μαράσλειο είχαν από πολύ μικροί ζυμωθεί μέσα στο κλίμα της γενιάς του ’30.
Η ποίηση βέβαια από τα εφηβικά χρόνια είχε τον πρώτο ρόλο, όχι μόνο στην οικογένεια, αλλά συνολικά στη γενιά μας. Ζήσαμε δηλαδή τους ποιητές με τρόπο ουσιαστικό, καθώς στάθηκαν φάροι πορείας. Ήδη, από τα γυμνασιακά μου χρόνια, μεγαλώσαμε σε ένα κλίμα γενικής αμφισβήτησης, με το αίτημα της αλλαγής της κοινωνίας, έστω και με οδυνηρό τρόπο, και με το αίσθημα ότι είσαι μέρος ενός κύκλου της ιστορίας που μπορείς να τον διαμορφώσεις.
Ήταν ζωντανή η έννοια και η δυναμική της συλλογικότητας, μιας κοινωνίας νέων που μπορεί να επιβάλλει καινούργιους κανόνες. Κι αυτό το αίσθημα έκανε τόσο τη λογοτεχνία όσο και την ποίηση να είναι στην πρώτη γραμμή. Μας διαμόρφωσαν δηλαδή τα πράγματα που είχαν να κάνουν με τους ποιητές, από τον Σεφέρη, τον Ελύτη, το Ρίτσο, τους μεγάλους κλασικούς, αλλά και τους σύγχρονους, όπως ο Λειβαδίτης, ο Γκάτσος κ.α. Εύλογα, λοιπόν, η σχέση αυτή μετεξελίχθηκε σε διάλογο της ζωγραφικής με την ποίηση».
Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης δείχνει ένα έργο της παιδική του ηλικίας –πρώτο το αποκαλεί– που κράτησε η μητέρα του από εκείνα τα χρόνια. Το «βάπτισμά» του στη ζωγραφική είναι εμπνευσμένο από τους «Άθλιους» του Ουγκώ. Δείχνει τον Γιάννη Αγιάννη να κολυμπά στο νερό για να ξεφύγει, αφού έχει κατορθώσει να σώσει τον συνάνθρωπό του. Είναι η στιγμή της απόδρασης του ήρωα από το δεσμωτήριό του, την ώρα που απαλλάσσεται από το παρελθόν του και αλλάζει για πάντα. Νομίζω ότι ο Ψυχοπαίδης βλέπει τον εαυτό του στο πρόσωπο του Γιάννη Αγιάννη. Είναι μια πράξη πολιτική που τον συγκινεί, όχι απλώς με όρους ιδεολογικούς, αλλά βαθιά υπαρξιακούς. Είναι η στιγμή που ο ίδιος πέφτει στην τέχνη, αλλάζει και σώζεται από αυτή. Φωτ.: Γιώργος Μυλωνάς
Συμμετείχε ενεργά με αντιφασιστική δράση στον χώρο του πνεύματος, όταν σε εποχές διώξεων, λογοκρισίας, εξορίας και αποκλεισμών σημαντικοί διανοούμενοι, λογοτέχνες και εικαστικοί επανεξέταζαν τον ρεαλισμό και τον μοντερνισμό αναζητώντας νέα μέσα και τρόπους για να εκφράσουν την κοινωνική αναταραχή και την πολιτική διαμαρτυρία, και επιζητούσαν μια διαφορετικού είδους και ποιότητας επικοινωνία με το κοινό, ασκώντας παράλληλα κριτική στην εμπορευματοποίηση της τέχνης.
Ήδη από την αρχή της δεκαετίας του 1970 στη Γερμανία, και στη συνέχεια με τους Νέους Έλληνες Ρεαλιστές (1971-1973) ο Ψυχοπαίδης κατέθεσε μέσα στη δικτατορία με το έργο και τα κείμενά του μια ώριμη και συνεπή αισθητική πρόταση. Ως το νεαρότερο ίσως μέλος της Ομάδας Τέχνης Αʼ, και αργότερα της ομάδας γύρω από το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών (ΚΕΤ, 1974-1976) επιχείρησε εναλλακτικούς τρόπους διακίνησης του έργου τέχνης. Κριτικός απέναντι στον αισθητισμό της αφαίρεσης –όσο άλλωστε και στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, ο Ψυχοπαίδης υπήρξε ωστόσο πάντοτε ενήμερος των σύγχρονων τάσεων, αλλά και συστηματικός μελετητής και βαθύς γνώστης του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, όπως συνάγεται τόσο από το έργο όσο και από τα κείμενά του.
Γιατί η ζωγραφική, οι κατασκευές και οι εγκαταστάσεις του είναι καρποί όχι μόνο μιας στρατηγικής κοινωνικοπολιτικής παρέμβασης μέσω της τέχνης, αλλά και αναστοχαστικών διαδικασιών, μέσα από τις οποίες επανεξετάζει τα όρια της φωτογραφικής και ζωγραφικής αναπαράστασης, και τη δυνατότητα της ζωγραφικής να ερμηνεύει και να αποτυπώνει την ιστορική αλήθεια.
Η έκθεση που παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας & Διαποντίων Νήσων από τις 4 Οκτωβρίου έως τις 3 Δεκεμβρίου, επιχειρεί να αποτυπώσει αυτές τις παράλληλες διεργασίες στο έργο του Γιάννη Ψυχοπαίδη των δεκαετιών 1960 και 1970 εν τη γενέσει τους, και να δώσει μια εικόνα για την εξέλιξή τους στο μεταγενέστερο έργο του καλλιτέχνη, μέσα από επιλεγμένα –με τη συνεργασία του– παραδειγματικά έργα από τη συλλογή του.
Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Τρεις σημειώσεις στην ιστορία της τέχνης – Μαντένια – Νταβίντ – Χολμπάιν» (1976, χρωματιστά μολύβια και φιλμ, 70 x 90 εκ.) Πηγή φωτ.: Πινακοθήκη Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
Την επιμέλεια της έκθεσης και το κείμενο του καταλόγου υπογράφει η Έλενα Χαμαλίδη, Ιστορικός Τέχνης, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Στον κατάλογο της έκθεσης περιλαμβάνονται επίσης κείμενα του Γιάννη Ψυχοπαίδη από τα βιβλία του «Νυχτερινό ταξίδι. Μικρά κείμενα πάνω στην τέχνη» (1998) και «Άστατος καιρός. Μικρά κείμενα για την τέχνη» (2019).
Κεντρική φωτ.: Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης στο εργαστήριό του @Γιώργος Μυλωνάς
