Το μέγαρό της είναι επιβλητικό και συνώνυμο με τη σύγχρονη ιστορία της Νέας Σμύρνης. Η Εστία στέκει αγέρωχη ως σύγχρονη ακρόπολη της Ιωνίας περισσότερο από μισό αιώνα, αποπνέοντας τη σοβαρότητα ενός ιδρύματος που λειτουργεί ως κιβωτός μνήμης.
Όσοι ζούμε στα νότια της πρωτεύουσας, την αντικρίζουμε σήμερα όχι απλώς ως κτίριο ιστορικό, αλλά ως ζωντανό οργανισμό που φιλοξενεί πολλές και διαφορετικές δράσεις. Από επιμορφωτικά προγράμματα και σεμινάρια μέχρι εκθέσεις και θεατρικά εργαστήρια, κάθε εκδήλωση αποτελεί ένα παράθυρο στον μικρασιατικό πολιτισμό, διατηρώντας τη μνήμη ζωντανή. Όμως οι πολύτιμες συλλογές της – έγγραφα, φωτογραφίες, αντικείμενα προσφυγιάς – δεν μένουν εγκλωβισμένες σε προθήκες.
Νέοι δημιουργοί έρχονται σε επαφή με το υλικό αυτό, εμπνέονται και το μεταφέρουν σε σύγχρονα περιβάλλοντα, μετατρέποντας την Εστία σε «σπίτι» της νέας γενιάς των δημιουργών. Για τον ρόλο του ιστορικού ιδρύματος και την αποστολή του στον ψηφιακό κόσμο συζητάμε με τη Γεωργία Σιβρή, μουσειολόγο και επιμελήτρια των εκθέσεων της ΕΣΤΙΑΣ.
Η ΕΣΤΙΑ ξεκίνησε με σκοπό να στηρίξει τους πρόσφυγες και να διατηρήσει τη μνήμη της Μικράς Ασίας. Πώς διαμορφώνεται η αποστολή της, έναν αιώνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;
Η ΕΣΤΙΑ Νέας Σμύρνης, ιδρυθείσα το 1930, διατηρεί την αποστολή της αμετάβλητη. Το καταστατικό της, χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, παραμένει εστιασμένο στη συλλογή, μελέτη και διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς των περιοχών της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης.
Σήμερα, διατηρεί ζωντανή τη μνήμη του παρελθόντος, ενισχύοντας με πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις τις γνώσεις των νέων γενεών κι εξασφαλίζοντας ότι η ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού θα παραμείνει αδιαίρετη από το συλλογικό πολιτιστικό υπόβαθρο. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΣΤΙΑ εξακολουθεί να λειτουργεί ως φάρος πολιτισμού, συνεχίζοντας την παρακαταθήκη των προσφύγων και την προβολή του Ελληνισμού της Ανατολής στον σύγχρονο κόσμο.
Πώς διατηρείται η ισορροπία ανάμεσα στη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης και στην ανάγκη εκσυγχρονισμού και εξωστρέφειας;
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Αν και τα εκθέματα παραμένουν ιστορικά, τα μηνύματα που μεταφέρουν έχουν διαχρονική και επίκαιρη σημασία, συνδέοντας την ιστορία των προσφύγων με τις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις. Θέματα όπως η προσφυγιά, η αντοχή και η ελπίδα παραμένουν επίκαιρα, δημιουργώντας συνδέσεις με την τρέχουσα πραγματικότητα.
Μέσω των σύγχρονων μουσειολογικών μεθόδων, όπως οι θεματικές εκθέσεις, οι ξεναγήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ΕΣΤΙΑ προάγει τη διατήρηση της ιστορικής κληρονομιάς και, παράλληλα, ενισχύει την εξωστρέφεια και την αλληλεπίδραση με το κοινό. Αυτή η σύνθεση της παράδοσης με τον εκσυγχρονισμό ενισχύει την εκπαιδευτική της αποστολή και τη συνειδητοποίηση της σημασίας της μνήμης για τις επόμενες γενιές.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στην προσπάθεια αναβάθμισης των Μουσείων και των συλλογών σας;
Η ανάγκη για εκσυγχρονισμό έγινε εμφανής εδώ και αρκετά χρόνια, καθώς η ΕΣΤΙΑ είχε πλέον ανάγκη από εξειδικευμένο προσωπικό για να διαχειριστεί και να εξελίξει τις συλλογές της. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η συντήρηση των ιστορικών αντικειμένων, καθώς η ΕΣΤΙΑ φιλοξενεί σπάνια και πολύτιμα εκθέματα που απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό και σύγχρονες τεχνικές αποκατάστασης.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Ακολούθως, ο εκσυγχρονισμός των εκθεσιακών χώρων αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση, καθώς στόχος μας είναι να δημιουργηθεί ένα σύγχρονο και ελκυστικό περιβάλλον για τους επισκέπτες, αλλά συγχρόνως ασφαλές για τα εκθέματα, χωρίς να αλλοιώνεται η αυθεντικότητά τους. Η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών, η χρήση διαδραστικών μέσων και η ανανέωση της αισθητικής του μουσείου είναι κρίσιμα σημεία για να γίνουν τα μουσεία της ΕΣΤΙΑΣ πιο προσβάσιμα και ελκυστικά σε ένα ευρύ κοινό. Επιπλέον, η εξεύρεση των οικονομικών πόρων για τη στήριξη αυτών των βελτιώσεων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις.
Με αυτήν τη βάση και τις συνεχείς προκλήσεις που αντιμετωπίσαμε και εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε, είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον. Η προσπάθεια συνεχίζεται με στόχο να ενδυναμώσουμε την παρουσία και το έργο της ΕΣΤΙΑΣ, να προσελκύσουμε περισσότερους επισκέπτες και να διασφαλίσουμε ότι η ιστορική κληρονομιά μας δεν θα χαθεί στο πέρασμα του χρόνου.
Υπάρχει κάποιο αντικείμενο ή ιστορία από τις συλλογές της ΕΣΤΙΑΣ που σας έχει συγκινήσει ιδιαίτερα;
Ο χάρτης Plan de Smyrne του 1913. Πρόκειται για έναν εξαιρετικά σπάνιο και ιστορικά σημαντικό χάρτη που αποτυπώνει την πόλη της Σμύρνης με μοναδική λεπτομέρεια. Αν και φιλοτεχνήθηκε από τον Έλληνα λιθογράφο Βασίλη Παπαχρυσσάνθου, είναι γραμμένος στα Γαλλικά καθώς ο παραγγελιοδότης του ήταν ο γαλλικής καταγωγής Ernest Bon, ο οποίος υπήρξε ιδρυτής ασφαλιστικού γραφείου στην Σμύρνη.
Ο αρχικός του σκοπός ήταν να μπορέσει να υπολογίσει τις ζημιές σε περίπτωση πυρκαγιάς, χρησιμεύοντας ως εργαλείο για τη διαχείριση των κινδύνων στην πόλη.
Η περιγραφή του χάρτη με συγκλονίζει κάθε φορά που τον κοιτάζω. Οι λεπτομέρειες είναι αδιανόητες: οι δρόμοι, το δίκτυο νερού, οι γραμμές του τρένου και του τραμ, τα σημαντικά κτίρια, οι εκκλησίες και τα τζαμιά, αλλά και τα νεκροταφεία που είναι σημειωμένα με τα θρησκευτικά τους σύμβολα, όλα αποτελούν ένα καθαρό αποτύπωμα μιας πόλης γεμάτης ζωή, ιστορία και πολιτισμό. Αυτός ο χάρτης, όμως, για μένα έχει μια τραγική ειρωνεία. Δημιουργήθηκε για να προβλέψει τις ζημιές από μια πυρκαγιά, και περίπου μια δεκαετία αργότερα, η ίδια η πόλη που αποτυπώνει υπήρξε το θύμα της καταστρεπτικής φωτιάς του 1922, η οποία κατέκαψε την ελληνική και αρμενική συνοικία.
Σαν απόγονος προσφύγων από τη Σμύρνη, το να κοιτάζω αυτόν τον χάρτη με συγκλονίζει βαθιά. Φαντάζομαι τα σπίτια των προγόνων μου, τους δρόμους που περπατούσαν, τις γειτονιές που είχαν αποκαλέσει σπίτι τους. Μέσα από αυτόν τον χάρτη, ταξιδεύω πίσω στο χρόνο, σαν να επιστρέφω στο σπίτι μου, έστω και μεταφορικά, και νιώθω τη σύνδεση με τις ρίζες μου να γίνεται αίσθηση, μια ζωντανή μνήμη που πέρασε μέσα από τους αιώνες.
Πώς αντιδρά το νεότερο κοινό στην ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού;
Από την πρώτη στιγμή, επιθυμούσαμε να δημιουργήσουμε εκπαιδευτικά προγράμματα που να κάνουν την Ιστορία προσιτή και ζωντανή, όχι μόνο μέσω της παραδοσιακής παρουσίασης αντικειμένων, αλλά κυρίως μέσω βιωματικών και διαδραστικών δράσεων που να εμπλέκουν ενεργά το κοινό. Πλέον προσφέρονται καθημερινά δωρεάν εκπαιδευτικά προγράμματα όλων των βαθμίδων, καθώς και καθημερινές ξεναγήσεις που βασίζονται στη μέθοδο της εκπαίδευσης μέσω αντικειμένων (object-based learning).
Αυτά τα προγράμματα δίνουν στους επισκέπτες την ευκαιρία να συνδεθούν ουσιαστικά με την ιστορία μας, εξερευνώντας τα αντικείμενα με βιωματικό τρόπο. Η ανταπόκριση του νεότερου κοινού ήταν ενθουσιώδης, ενισχύοντας τη μάθηση και την κατανόηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Στην ΕΣΤΙΑ, πιστεύουμε ότι το μουσείο πρέπει να είναι ενεργός χώρος μάθησης και αλληλεπίδρασης. Η θετική ανταπόκριση του κοινού μας ενθαρρύνει να εξελίξουμε τις δράσεις μας, φέρνοντας την ιστορία και την κληρονομιά πιο κοντά σε όλους, με σύγχρονο και δημιουργικό τρόπο. Αυτή η πρωτοβουλία, ελπίζουμε να γίνει θεμέλιο για την ΕΣΤΙΑ και το μέλλον των εκπαιδευτικών της δράσεων.
Το πρόγραμμα «Μουσειοσκευή» έχει φέρει το παρελθόν πιο κοντά στο παρόν. Υπάρχουν σχέδια για περαιτέρω ανάπτυξη τέτοιων πρωτοβουλιών;
Με την ανάπτυξη τέτοιων πρωτοβουλιών, η ΕΣΤΙΑ απέκτησε τη δυνατότητα να επεκτείνει τη δράση της εκτός των τοιχών της, φέρνοντας τη μουσειακή εμπειρία πιο κοντά στους πολίτες, που δεν δύνανται να επισκεφτούν το μουσείο, ενισχύοντας τη σύνδεση της κοινωνίας με την πολιτιστική κληρονομιά.
Αυτό το πρόγραμμα δεν περιορίζεται μόνο στην παρουσίαση αντικειμένων, αλλά προάγει τη διαδραστική και συμμετοχική μάθηση μέσω του εκπαιδευτικού υλικού που περιλαμβάνει δημιουργικές κατασκευές, γρίφους και διαδραστικές κάρτες. Με αυτόν τον τρόπο, δεν προσφέρει μόνο γνώσεις για τον Μικρασιατικό Πολιτισμό, αλλά ενισχύει και τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία και την κριτική σκέψη των συμμετεχόντων.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Αναφορικά με το μέλλον, πιστεύω ότι η συνέχιση και επέκταση τέτοιων πρωτοβουλιών είναι καθοριστική. Ένας τρόπος για να προχωρήσουμε σε περαιτέρω ανάπτυξη είναι η συνεργασία με περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, πολιτιστικούς και κοινωνικούς φορείς και η χρήση τεχνολογιών, που θα επιτρέψουν στους συμμετέχοντες να εξερευνήσουν και να αλληλεπιδράσουν με τη μουσειακή συλλογή μας μέσω νέων, καινοτόμων τρόπων.
Πώς διαμορφώνεται η συνεργασία σας με άλλους πολιτιστικούς φορείς, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς;
Είμαστε ανοιχτοί σε κάθε μορφή συνεργασίας με ακαδημαϊκούς φορείς, πολιτιστικά κέντρα, μουσεία και καλλιτέχνες, εξερευνώντας τα αόρατα νήματα που μας ενώνουν και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινές δράσεις. Πραγματοποιούμε συνεχώς καλέσματα για συνεργασία και δικτύωση με πολιτιστικούς και ακαδημαϊκούς οργανισμούς, αναζητώντας ευκαιρίες για τη δημιουργία κοινών εκθέσεων, ερευνητικών προγραμμάτων και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι συνεργασίες αυτές θα επιτρέψουν την ανταλλαγή ιδεών, τη συνένωση πόρων και τη διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε ευρύτερο κοινό, όχι μόνο τοπικά, αλλά και διεθνώς.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Η Μικρασιατική κληρονομιά αποτελεί βασικό στοιχείο αυτού του διαλόγου, καθώς η περιοχή της Μικράς Ασίας υπήρξε σημείο συνάντησης πολιτισμών, ιδεών και θρησκειών. Τα μουσεία μας ευελπιστούμε να αναδείξουν αυτόν τον πλούτο, παρουσιάζοντας τις διαφορετικές φάσεις της ιστορίας της Μικράς Ασίας και τη σύνδεση της με τον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτός ο διεθνής πολιτιστικός διάλογος, βασισμένος στην αμοιβαία εκτίμηση και την αλληλεπίδραση, θα καταστήσει τα μουσεία της ΕΣΤΙΑΣ ένα σημείο αναφοράς για τον τρόπο που οι Μικρασιάτες υπήρξαν «πολίτες του κόσμου», ενισχύοντας τη σύνδεση του τοπικού με το παγκόσμιο και τη σύνθεση του παρελθόντος με το μέλλον.
Η δημιουργία και επαναλειτουργία του εργαστηρίου συντήρησης υπήρξε σημαντική πρωτοβουλία. Ποια είναι τα επόμενα βήματα για τη διασφάλιση της μακροχρόνιας προστασίας των συλλογών σας;
Το τμήμα βιβλιοδεσίας και συντήρησης χάρτου της ΕΣΤΙΑΣ συστάθηκε το 1992 και λειτούργησε με εξειδικευμένο προσωπικό μέχρι το 2016, παρέχοντας σημαντική φροντίδα για την προστασία και συντήρηση των πολύτιμων και σπάνιων συλλογών της. Το εργαστήριο αυτό ανέλαβε τη συντήρηση βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων, χαρτών, φωτογραφιών και πινάκων, διασφαλίζοντας την αρμονική συνύπαρξη του παλιού με το καινούργιο και την προστασία των αντικειμένων από τη φθορά του χρόνου.
Το 2024, το τμήμα επανασυστάθηκε, καθώς ήταν αναγκαία για την υποστήριξη της διατήρησης των εντύπων και άλλων ιστορικών αντικειμένων, ενώ δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με το τμήμα συντήρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, το οποίο ευχαριστούμε θερμά για τη συνεχιζόμενη συνεργασία και στήριξή του.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Με την επαναλειτουργία του εργαστηρίου, η ΕΣΤΙΑ διασφαλίζει ότι οι συλλογές της θα παραμείνουν προστατευμένες και διαθέσιμες για τις μελλοντικές γενιές. Η συνεχής υποστήριξη από την Πρόεδρο και το Διοικητικό Συμβούλιο ενισχύει αυτή την προσπάθεια και συμβάλλει στην επιτυχή ανασυγκρότηση του τμήματος. Ευχόμαστε στο μέλλον να προστεθεί εξειδικευμένο προσωπικό στο τμήμα συντήρησης της ΕΣΤΙΑΣ και να συνεχιστεί η επιτυχημένη συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα, ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα της συντήρησης και η μακροχρόνια προστασία των συλλογών της.
Πώς φαντάζεστε ότι θα εξελιχθεί η αφήγηση αυτής της μνήμης για τις επόμενες γενιές;
Αναμφίβολα, μέσα από τη συνεχιζόμενη αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων μουσειολογίας, τεχνολογίας και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Στο μέλλον, η αφήγηση της προσφυγικής εμπειρίας θα ήταν καλό να ενσωματώσει τις ψηφιακές τεχνολογίες, όπως διαδραστικές εκθέσεις, ψηφιακά αρχεία και πλατφόρμες που θα επιτρέπουν στους επισκέπτες να έρθουν σε άμεση επαφή με τις προσωπικές ιστορίες των προσφύγων.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Η αφήγηση αυτή θα πρέπει επίσης να εξελιχθεί ώστε να είναι πιο πολυδιάστατη και να συμπεριλαμβάνει όλες τις φωνές των προσφύγων, προσφέροντας χώρους για την παρουσίαση των διαφορετικών ταυτοτήτων και εμπειριών τους. Με την εξέλιξη της έρευνας θα ήταν καλό να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην αποτύπωση των προσωπικών αφηγήσεων και της συλλογικής μνήμης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η πολυφωνία της προσφυγικής εμπειρίας.
Συνολικά, η αφήγηση της μνήμης των προσφύγων και της συμβολής τους στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό ελπίζω να εξελιχθεί σε μια δυναμική διαδικασία, που θα συνδυάζει την παράδοση με την καινοτομία, προσφέροντας στις μελλοντικές γενιές ένα ζωντανό παράδειγμα ανθεκτικότητας, δημιουργικότητας και πολιτιστικής συνέχειας, ενώ θα επικεντρώνεται στο να δείξει όχι μόνο την τραυματική διάσταση του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μ. Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης, αλλά και την αστείρευτη δύναμη των προσφύγων να αναδημιουργήσουν τη ζωή τους και να εμπλουτίσουν τον κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό της Ελλάδας.
Με δεδομένη την αύξηση επισκεψιμότητας και την ενίσχυση του πολιτιστικού σας έργου, πώς βλέπετε την ΕΣΤΙΑ Νέας Σμύρνης τα επόμενα 10 χρόνια;
Η ΕΣΤΙΑ Νέας Σμύρνης βιώνει μια νέα εποχή ανάπτυξης και ευημερίας, με εντυπωσιακή αύξηση της επισκεψιμότητας από τον Νοέμβριο του 2023. Ο υπερδεκαπλασιασμός της επισκεψιμότητας μέσω της καθημερινής λειτουργίας των μουσείων (Δευτέρα έως Παρασκευή, 9:00-17:00) αποδεικνύει την θετική ανταπόκριση του κοινού και την ανάγκη για ενίσχυση της πολιτιστικής δράσης.
Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
Τα επόμενα 10 χρόνια, στόχος είναι να συνεχίσουμε την ανοδική πορεία, προσελκύοντας περισσότερους επισκέπτες που θα γνωρίσουν τη μουσειακή μας συλλογή. Μέσω των ξεναγήσεων, των παιδαγωγικών προγραμμάτων και των πολιτιστικών εκδηλώσεων, προσφέρουμε μια αυθεντική και αναλυτική εμπειρία, ενισχύοντας τη σύνδεση του κοινού με τις ιστορίες των προσφύγων της Μικράς Ασίας και την κληρονομιά τους. Επιδιώκουμε την επέκταση των δραστηριοτήτων και τη διεύρυνση του κοινού, εστιάζοντας στην εξωστρέφεια και την εμπλοκή περισσότερων ανθρώπων από διάφορους κοινωνικούς και ηλικιακούς χώρους.
Επιπλέον, η ΕΣΤΙΑ θα ήταν αναγκαίο να ενδυναμώσει την παρουσία της στον ψηφιακό κόσμο, αξιοποιώντας σύγχρονα εργαλεία και τεχνολογίες, ώστε να προσεγγίσει ένα ακόμη ευρύτερο κοινό, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Αυτή η διαδικασία εξωστρέφειας θα επιτρέψει στη μουσειακή συλλογή της ΕΣΤΙΑΣ, να αναδείξει την παγκόσμια διάσταση της προσφυγικής μας κληρονομιάς και να προσφέρει μια δυναμική και σύγχρονη αφήγηση για τη Μικρασιατική εμπειρία.
Σε 10 χρόνια από σήμερα, η ΕΣΤΙΑ Νέας Σμύρνης εύχομαι να παραμείνει ένα ζωντανό κέντρο πολιτισμού και εκπαίδευσης, με ανανεωμένο και διευρυμένο κοινό, συμβάλλοντας στην εμβάθυνση της κατανόησης της κληρονομιάς των Ελλήνων της Μ. Ασίας και της σημαντικής συμβολής της στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Στις 8 Φεβρουαρίου (19:00) η Εστία Νέας Σμύρνης θα κόψει την πρωτοχρονιάτικη πίτα, αποκαλύπτοντας την προτομή του Αλέξανδρου Ωνάση, έργο της γλύπτριας Πωλίνας Κασιμάτη. Περιηγηθείτε ψηφιακά την Εστία στην εμπλουτισμένη ιστοσελίδα και γνωρίστε τις δράσεις που παρέχει στον φυσικό της χώρο, εδώ.
Κεντρική φωτ.: Πρόσοψη της Εστίας Νέας Σμύρνης. Πηγή φωτ.: Εστία Νέας Σμύρνης
