«Δουλεύαμε 12 ώρες μέρα και νύχτα χωρίς ξεκούραση. Από την πρώτη μέρα η δουλειά ήταν πολύ δύσκολη, έπρεπε να κουβαλάμε πέτρες βάρους 200 κιλών. Ήδη το πρώτο βράδυ σκότωσαν δύο νέους. Θυμάμαι πολύ καλά εκείνο το βράδυ», διαβάζουμε τη μαρτυρία του Σμουέλ Αρδίττη κι έπειτα εκείνη του Ισάκ Κοένκα: «Κάποιος πάσχιζε να σπρώξει το βαγονάκι, ο επιστάτης τον σκότωνε με μια πιστολιά. Υπήρχαν εργοδηγοί ακόμη πιο σαδιστές που κολλούσαν μια ξιφολόγχη πίσω από τον Εβραίο που έσπρωχνε το βαγονάκι και έτσι του παίρναν την ζωή».
Πρόκειται για περιγραφές δύο Ελλήνων Εβραίων που αφορούν στην καταναγκαστική εργασία τους σε εργοτάξιο στην Καρυά Φθιώτιδας, κατά τη γερμανική Kατοχή στην Ελλάδα. Τις διαβάζουμε μεταξύ των οκτώ βιογραφιών θυμάτων και επιζώντων, στο πλαίσιο της έκθεσης που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), με τίτλο «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα», όπου δίνεται το ιστορικό πλαίσιο της Κατοχής, του Ολοκαυτώματος, αλλά και της δύσκολης μεταπολεμικής περιόδου, με επίκεντρο την ιστορία του εργοταξίου της Καρυάς.
Εγείροντας στο κοινό προβληματισμούς γύρω από την βαριά κληρονομιά του Πολέμου και της Κατοχής σε Ελλάδα και Γερμανία και το ζήτημα διατήρησης της μνήμης της Εβραϊκής γενοκτονίας. Κεντρικό ρόλο στην έκθεση κατέχουν οι βιογραφίες, καθώς οι άνθρωποι υπέστησαν στο σώμα τους ό,τι τους είχε επιβληθεί, σαν η ζωή τους να είχε κριθεί ανάξια να βιωθεί.
Λήψη της έκθεσης «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» @Νεκταρία Μαραγιάννη
Στην Καρυά, την άνοιξη του 1943, οι Γερμανοί μετέφεραν εκατοντάδες Εβραίους άνδρες από την Θεσσαλονίκη για να κατασκευάσουν μια παρακαμπτήριο γραμμή στην κυρίως σιδηροδρομική αρτηρία Αθήνας-Θεσσαλονίκης, με σκοπό να εξυπηρετούνται καλύτερα τα τρένα της Βέρμαχτ. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν απάνθρωπες και δεκάδες πέθαναν από τις κακουχίες ή δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από επιστάτες και φρουρούς. Ελάχιστοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν και οι επιζώντες εκτοπίστηκαν τον Αύγουστο του 1943 στο Άουσβιτς, όπου οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν.
Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες κατά τη διάρκεια εργασιών στην Καρυά. Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη
«Οι Εβραίοι πρέπει να εργάζονται σε δωδεκάωρες βάρδιες. Χρησιμοποιώντας αξίνες και φτυάρια, μερικές φορές με γυμνά χέρια, πρέπει να απομακρύνουν τον βράχο, να φορτώσουν τα βράχια σε βαγονέτα και να τα αδειάσουν στα σημεία απόθεσης. Σαδιστές εργοδηγοί και επόπτες τους χτυπούν. Παρά την εξαντλητική εργασία μέσα στην καλοκαιρινή ζέστη, τους δίνουν ελάχιστο νερό και σχεδόν καθόλου φαγητό – συχνά αλλοιωμένο. Οι άνδρες αδυνατίζουν μέσα σε λίγες εβδομάδες. Τα παπούτσια και τα ρούχα φθείρονται στα κοφτερά βράχια. Όσοι καταρρέουν από την εξάντληση, τουφεκίζονται» είναι μεταξύ των πληροφοριών που δίνονται αναγραφόμενες σε τρισδιάστατα μοντέλα διαφορετικών μεταξύ τους σχημάτων που ωστόσο μας παραπέμπουν σε σχήματα βράχων.
Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες κατά τη διάρκεια εργασιών στην Καρυά. Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη
Επάνω σε αυτά τα μοντέλα διακρίνονται φωτογραφίες από την καταναγκαστική εργασία την οποία είχαν υποστεί οι Εβραίοι. Η φωτογραφία συνιστά μαρτυρία, η δε έκθεση βασίστηκε στη φωτογραφική συλλογή ενός Γερμανού πολιτικού μηχανικού που είχε υπηρετήσει στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής ως αξιωματικός της παραστρατιωτικής Οργάνωσης Τοντ και υπήρξε υπεύθυνος αρκετών κατασκευαστικών έργων, μεταξύ άλλων και στην Καρυά. Η συλλογή περιλαμβάνει περίπου 80 φωτογραφίες από το εργοτάξιο της Καρυάς. Εντοπίστηκε το 2002 σε μια υπαίθρια αγορά στο Μόναχο από τον συλλέκτη Ανδρέα Ασσαέλ, γιο Εβραίου επιζώντα από την Θεσσαλονίκη, ο οποίος την αγόρασε και για χρόνια ερεύνησε την ιστορία πίσω από τα μοναδικά αυτά φωτογραφικά ντοκουμέντα.
Το κοινό μπορεί να ξεφυλλίσει τη συλλογή και τοποθετώντας στο αυτί του το αντίστοιχο ακουστικό, να ακούσει τη μαρτυρία του Ασσαέλ για το πώς ήρθε στα χέρια του η συλλογή. Μπορεί επίσης να μεταβεί νοητά στο παλιό εργοτάξιο και τον σταθμό της Καρυάς μέσα από τρισδιάστατα τοπογραφικά μοντέλα τα οποία προβάλλονται μέσα από έναν σταθμό πολυμέσων. Όπως και να γράψει τη γνώμη του για την έκθεση και το γεγονός της καταναγκαστική εργασίας στην Καρυά ή οτιδήποτε άλλο επιθυμεί, σε χαρτάκια κολλημένα στην ενότητα «Η γνώμη σου! Η φωνή σου!» - ενότητα αναγραφόμενη επίσης στην αγγλική και τη γερμανική γλώσσα.
Λήψη της έκθεσης «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» @Νεκταρία Μαραγιάννη
Η έκθεση «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» είναι η πρώτη έκθεση που πραγματοποιείται παράλληλα στη Γερμανία και την Ελλάδα και αφορά στην καταναγκαστική εργασία των Ελλήνων Εβραίων κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Μια μικρότερη έκθεση που παρουσιάζεται στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος περιέχει εκθεσιακό υλικό, πληροφορίες για το πρόγραμμα, πολυμεσικό περιεχόμενο, αυθεντικά ευρήματα από το εργοτάξιο της Καρυάς και συνοδεύεται από εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές τάξεις και ομάδες επισκεπτών.
«Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» - Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Έως 16 Φεβρουαρίου 2025
Κεντρική φωτ.: Εβραίοι καταναγκαστικοί εργάτες κατά τη διάρκεια εργασιών στην Καρυά. Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη
