Αθόρυβους αλλά με ένταση και αντίκτυπο, «καλλιτεχνικούς» μάρτυρες της Ιστορίας, θα χαρακτηρίζαμε τα έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν πριν, εν μέσω και έπειτα από γεγονότα που άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι τους στο μεγάλο βιβλίο της Ιστορίας και σχημάτισαν νέα δεδομένα στην γεωπολιτική.
Έργα ζωγραφικής φιλοτεχνημένα την περίοδο εγγύς του 1821 είθισται να «ντύνουν», κάθε χρόνο, στις 25 Μαρτίου, επετειακά κείμενα για την Επανάσταση του 1821 στις σελίδες των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων. Δεδομένου ότι οι πίνακες έχουν απομείνει ως προϊόν τέχνης εκείνης της περιόδου, με τη βαρύτητά τους να έγκειται στο ότι, τα γεγονότα που καλύπτουν την επιφάνεια του τελάρου μένουν εκεί, στατικά αλλά διηγούνται.
Φυλαγμένα στα μουσεία, περιμένουν τους επισκέπτες να τα παρατηρήσουν και να συνδιαλεγούν, ώστε να μείνει ζωντανή η μνήμη και να καταρριφθεί η λήθη. Διότι ο δημιουργός έχει καταθέσει στο έργο του την αλήθεια που στέκει αγέρωχη· μια αλήθεια που δεν ηδύνατο να τροποποιηθεί.
Κι αν επιλέξαμε σήμερα, 202 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, να σταθούμε στο έργο «Η σφαγή της Χίου» (1824) του Ευγένιου Ντελακρουά, είναι διότι απεικονίζει την αδηφάγα φύση του πολέμου: να σκοτώσει, να σκίσει τη σάρκα και να χυθεί το αίμα που θα ποτίσει τη γη, ώστε ο εχθρός να έχει βεβαιωθεί ότι δεν θα διασωθεί κάποιος που θα ζητήσει εκδίκηση.
Ο πίνακας συμπυκνώνει το αποτέλεσμα της βίας, την πραγματικότητα ότι κατά τη διάρκεια μιας ένοπλης σύγκρουσης –πόλεμος, επανάσταση– χάνονται ανθρώπινες ψυχές, κυρίως εκείνες που υστερούν σε εξοπλισμό. Αδικία και βαρβαρότητα, σε έναν πίνακα όπου η ζωή έχει αντικατασταθεί από τον θάνατο.
Στο βάθος και αριστερά του πίνακα διακρίνουμε καπνό από κάτι που καίγεται, στο πρώτο πλάνο άνθρωποι ταλαιπωρημένοι: ορισμένοι νεκροί, ορισμένοι αιχμάλωτοι. Τα μέρη του σώματος γέρνουν στην επιφάνεια της γης, έχουν μια κλήση προς τη μεγάλη πτώση, την οριστική «φυγή» από τη ζωή.
Τα κόκκαλα στο στέρνο μιας γυναικείας φιγούρας που κοιτά κάπου στο βάθος προδίδουν την πείνα που επικρατούσε. Δίπλα της, ένα βρέφος προσπαθεί να θηλάσει από το στήθος της νεκρής μητέρας του ενώ πίσω, πλησιάζουν για να σπείρουν ξανά τον θάνατο κάποιοι Οθωμανοί στρατιώτες.
Θα παρομοιάζαμε τα γκρίζα σύννεφα του ουρανού με τη συμμετοχή της φύσης στον σφαγιασμό δεκάδων χιλιάδων στη Χίο, στις 30 Μαρτίου 1822. Και όπως μας έχει διδάξει η Ιστορία, ο εκτιθέμενος στο Μουσείο του Λούβρου, πίνακας του Ντελακρουά, συνέδραμε στην αναζωπύρωση του Φιλελληνικού Κινήματος στην Ευρώπη, συγκινώντας ακόμη και τους συντηρητικούς κύκλους και κυβερνήσεις που αρχικά ήταν αντίθετοι στην Επανάσταση.
Ώστε, να ταχθούν υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης, με δυναμική την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), όπου καταστράφηκε ολοκληρωτικά ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος.
«Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» και «Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά» είναι δύο ακόμη πίνακες στους οποίους ο Ντελακρουά αναφέρεται στα γεγονότα της Επανάστασης του 1821. Τη φρίκη που άφηναν στο διάβα τους οι Οθωμανοί καθώς και τη γενναιότητα των Ελλήνων, αποτύπωσαν, επίσης από τους ξένους καλλιτέχνες, οι Άρι Σέφερ, Λουδοβίκι Λιπαρίνι, Λούντβιχ φον Σβαντχάλερ, Εμίλ ντε Λανσάκ και Πέτερ φον Ες, ανάμεσα σε άλλους.
Από τους Έλληνες, βασικότερος εκπρόσωπος της ιστορικής ζωγραφικής του απελευθερωτικού αγώνα ήταν ο Θεόδωρος Βρυζάκης, με πίνακες όπως «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα» (1858), «Η Έξοδος του Μεσολογγίου» (1853), «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης» (1865).
Οι μεν με έμφαση στην προσπάθεια να αποτιναχθούν από τον τουρκικό ζυγό, οι δε στο σφαγιασμό και τη γενναιότητα των Ελλήνων, με ψήγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Διότι οι συμβολισμοί που αποτυπώθηκαν στους πίνακες ήταν πλούσιοι. Ένας από αυτούς, «η σύγκρουση ανάμεσα στον πολιτισμό –που ούτως ή άλλως καταγόταν από τους αρχαίους Έλληνες– και στη βαρβαρότητα των ''άπιστων'' Τούρκων», όπως σημειώνει ο Νταίηβιντ Μπλέινυ Μπράουν στο βιβλίο του «Ρομαντισμός» (εκδ. «Καστανιώτη», 2004, σελ. 285).
Η βαρβαρότητα εκείνη που τους κίνησε να επεκταθούν και να σφαγιάσουν. Με το παρόν σημείωμα να αποτελεί μία αφορμή για μελέτη της Τέχνης και της συμβολής της στην εξέλιξη μιας ένοπλης σύγκρουσης, μιας Επανάστασης, Τότε, όπως και σήμερα, και σε κάθε παρόν, η Τέχνη ευαισθητοποιεί, χαράζει τη δική της Ιστορία πλάι σε εκείνη των υπολοίπων γεγονότων.
Κεντρική φωτογραφία: Τμήμα του έργου «Η σφαγή της Χίου» του Ευγένιου Ντελακρουά. Πηγή: Facebook / Pieces of Art
