Μία στιγμή στον χρόνο το βαλς ενισχύει τα συναισθήματα των προσώπων που το χορεύουν, και «όταν χαιρόμαστε, ζούμε δυο φορές» όπως αναφέρεται στο οπερατικό έργο «Τραβιάτα» του Τζουζέππε Βέρντι. Εκεί, το βαλς αποτελεί μια μουσική μετωνυμία της αγωνίας ότι τα εύθυμα συναισθήματα θα περατωθούν, κι αυτό αναδείχθηκε, μεταξύ άλλων, κατά το ανέβασμα της «Τραβιάτας» στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού – το έργο του Βέρντι ήταν αυτό με το οποίο ολοκληρώθηκε (31/7) το αθηναϊκό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στο ρωμαϊκό ωδείο αλλά και η σεζόν 2023/24 της Εθνικής Λυρικής Σκηνής η οποία και παρουσίασε το οπερατικό έργο.
Όπως είχαμε αναφέρει σε προηγούμενο σημείωμά μας, επρόκειτο για αναβίωση καθώς η «Τραβιάτα» στη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ρήγου είχε παρουσιαστεί στο Ηρώδειο για πρώτη φορά το 2019, έχοντας αποτελέσει το επιτυχημένο οπερατικό ντεμπούτο του σκηνοθέτη, χορογράφου και Διευθυντή του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ακολουθώντας το πνεύμα της μουσικής του Βέρντι, ο Ρήγος δημιούργησε μια παράσταση που εστιάζει στην «καταναγκαστική ηδονή» η οποία «μοιάζει να πνίγει όλους τους πρωταγωνιστές της ιστορίας, καθώς και στην ασφυξία της οικονομικής δοσοληψίας που καθορίζει τα πάντα στις ζωές των ηρώων. Ένα ψυχογράφημα της Βιολέττας Βαλερύ, από την αυγή του έρωτα ως το σκοτάδι του θανάτου, μέσα σε ένα περιβάλλον ''μινιμαλιστικού'' μπαρόκ» όπως αναφερόταν στο σημείωμα για την όπερα.
Η υπόθεση είναι γενικά γνωστή, ξετυλίγει τον έρωτα μιας εταίρας με τον γόνο καλής οικογένειας του Παρισιού, Αλφρέντο Ζερμόν· η σχέση προκαλεί την αντίδραση της οικογένειας του νέου, το ζευγάρι χωρίζει και ξανασυναντιέται λίγο πριν από το θάνατο της κοπέλας.
Από την πρεμιέρα της όπερας «Τραβιάτα» στο Ηρώδειο. Τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει η Ναντίν Σιέρρα. Φωτ.: Γ. Καλκανίδης, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Η αγάπη που «είναι πνοή ολόκληρου του κόσμου, μυστηριώδης, δυνατή, σταυρός και ηδονή» παρουσιάζεται ως πάγιο αίτημα σε μία καθημερινότητα παρωδική όπως παρωδικός είναι ένας χορός. Η προσφορά της αγάπης, η ενέργεια του ρήματος «αγαπώ» τείνει να είναι και μία μορφή οικονομίας για το πρόσωπο που τρέφει συναισθήματα: αγαπώντας, μεταφέροντας το συναίσθημά του σε ένα άλλο πρόσωπο, προφυλάσσεται από το να στρέψει αυτή την ενέργεια στον ίδιο του τον εαυτό υπό το κάλυμμα του εγωισμού και να μείνει στάσιμο. Ενώ, αγαπώντας, επενδύοντας, αναπτύσσεται.
Το σκηνικό είχε τη δική του συμβολή στην έκβαση της υπόθεσης και όσα συναισθάνονται τα κεντρικά πρόσωπα. Οι δύο κρεβατοκάμαρες στις δύο άκρες της σκηνής εκφράζουν την ιδιωτικότητα και η ένωση των δύο κρεβατοκάμαρων στην τελευταία πράξη της όπερας γίνεται συμβολικά για το μοίρασμα των επιθυμιών και των ονείρων. Της Βιολέτας σε απαλή απόχρωση του γαλάζιου με ένα θολωμένο πελώριο καθρέφτη, του Αλφρέντο σε απαλή απόχρωση του πράσινου. Σε αμφότερες εντοπίζεται κοινό στοιχείο μία προτομή – ένα έργο που μένει αναλλοίωτο στο χρόνο ο οποίος τείνει να «τρώει τη ζωή». Ενδιάμεσα των δύο κρεβατοκάμαρων, στις δύο πρώτες πράξεις του έργου, ένα μεγάλων διαστάσεων τραπέζι όπου συναντάται ο κόσμος και η καθημερινότητα.
Από την πρεμιέρα της όπερας «Τραβιάτα» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
«Στην Τραβιάτα του Τζουζέππε Βέρντι διακρίνει κανείς ξεκάθαρα μια φλέβα νοήματος που εξακολουθεί να χτυπά έντονα σήμερα: αυτήν της υποχρέωσης της ηδονής. Ο κόσμος της Βιολέττας, που στροβιλίζεται στο βαλς, αγωνιά για το τέλος του πάρτι, για το πέρας της ηδονής: το βαλς είναι η μουσική μετωνυμία αυτής της αγωνίας. Ακόμη και όταν αποσύρεται από την κοσμική ζωή, ακόμη κι όταν πεθαίνει, η Βιολέττα εξακολουθεί να είναι εσωτερικά συντονισμένη στον ρυθμό του βαλς, μέσα στο οποίο αφήνει την τελευταία της πνοή. Στην Τραβιάτα η ηδονή δεν καταδικάζεται ηθικά αλλά γίνεται αντικείμενο παρατήρησης», αναφέρει – μεταξύ άλλων, στο σημείωμά του για την «Τραβιάτα» ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Ρήγος.
Όπως προσθέτει, «η Τραβιάτα, παρουσιασμένη στον ιστορικό χώρο του Ηρωδείου, εντάσσεται σε μια απαιτητική όσο και ενδιαφέρουσα συνθήκη: πρέπει κανείς να βρει την ισορροπία μεταξύ των σκηνών της επιδεικτικής ευδαιμονίας και των στιγμών της ιδιωτικότητας. Οι τοίχοι του αρχαίου Ωδείου είναι εγγυητές της διαχρονίας και εντάσσουν υποχρεωτικά την αφήγηση στον μεγάλο χρόνο. Στον ενδιάμεσο αυτό χώρο, μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, η Βιολέττα μοιάζει σταματημένη σε μια εποχή μετέωρη, προσφέροντας στον θεατή την ιστορία της, προϊόν κι αυτή προς κατανάλωση, όπως ήταν και η ίδια.
[…] Ο έρωτας, στο ασφυκτικό πλαίσιο που επιβάλλει ο κοινωνικός στιγματισμός της Βιολέττας, είναι το μόνο στοιχείο υπέρβασης σε μια πορεία που παρουσιάζεται ως προδιαγεγραμμένη (όπως προδιαγεγραμμένος είναι ο θάνατος από την αρρώστια). Το δίπολο Έρως / Θάνατος, που την ίδια εποχή απασχολούσε τον Βάγκνερ στον Τριστάνο, εδώ έχει κοινωνική θεμελίωση. Η Βιολέττα δεν μπορεί να υπερβεί τον στιγματισμό της, παρά μπορεί μόνο να αποθεωθεί μέσα από τη συγχώρεση που προσφέρει στον κόσμο που την καταδίκασε να είναι ένας πολύτιμος κρίκος στην αλυσίδα της καταναγκαστικής ηδονής», καταλήγει ο Κων. Ρήγος.
Ν. Σιέρρα και Φρ. Ντε Τομάσσο στην πρεμιέρα της όπερας «Τραβιάτα» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Χ. Ακριβιάδης. Πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Οι ερμηνείες απέδωσαν στο μέγιστο τα παραπάνω, αποσπώντας το χειροκρότημα του κατάμεστου –και στις τέσσερις παραστάσεις (26, 27, 30, 31/7)– Ηρωδείου. Στην πρώτη διανομή, το κοινό ανακάλυψε –για πρώτη φορά στην Ελλάδα– την Αμερικανίδα υψίφωνο Ναντίν Σιέρρα στον ρόλο της Βιολέττας Βαλερύ. Δίπλα της, ο Βρετανοϊταλός τενόρος Φρέντι Ντε Τομμάζο στον ρόλο του Αλφρέντο Ζερμόν και στον ρόλο του πατέρα του, Τζόρτζιο Ζερμόν ο διεθνώς αναγνωρισμένος βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς. Στο δεύτερο καστ, τον ρόλο του τίτλου ερμήνευσε η διακεκριμένη υψίφωνο της ΕΛΣ Βασιλική Καραγιάννη, του Αλφρέντο Ζερμόν ο Ιταλός τενόρος Φραντσέσκο Ντεμούρο, και εκείνον του Τζόρτζιο Ζερμόν ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος.
Από την πρεμιέρα της όπερας «Τραβιάτα» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Χ. Ακριβιάδης, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Το καστ συμπλήρωσαν Έλληνες μονωδοί όπως οι Χρυσάνθη Σπιτάδη, Ελένη Βουδουράκη, Γιάννης Καλύβας, Νικόλας Ντούρος, Νίκος Κοτενίδης, Γιώργος Παπαδημητρίου, Νίκος Κατσιγιάννης και Ιωάννης Κοντέλλης. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διηύθυνε ο Ιταλός αρχιμουσικός Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι, τη Χορωδία της ΕΛΣ ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος, ενώ συμμετείχε και το Μπαλέτο της ΕΛΣ.
Τα κοστούμια της χορωδίας, του μπαλέτου και των πρωταγωνιστών σχεδίασε η Ιωάννα Τσάμη, τους φωτισμούς ο Χρήστος Τζιόγκας, οι βιντεοπροβολές ήταν του Βασίλη Κεχαγιά. Για τη δημιουργία του σκηνικού υπό την υπογραφή του Κωνσταντίνου Ρήγου, συνεργάστηκε η αρχιτέκτονας Μαίρη Τσαγκάρη.
Πρεμιέρα
Για την ιστορία, η πρεμιέρα της Τραβιάτας στις 6 Μαρτίου 1853 στο Θέατρο Ο Φοίνικας της Βενετίας αναφέρεται συνήθως ως μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες στην ιστορία της όπερας. «Η Τραβιάτα ήταν ένα φιάσκο, μην ψάχνεις να βρεις δικαιολογία, απλώς έτσι είναι», έγραφε την επομένη κιόλας, στις 7 Μαρτίου 1853, ο Βέρντι στον εκδότη του Τίτο Ρικόρντι. Ενάμιση αιώνα αργότερα, το αριστούργημα του Βέρντι αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του ρεπερτορίου με εκατοντάδες παραστάσεις κάθε χρόνο στις όπερες όλου του κόσμου και με χιλιάδες θεατών να τις παρακολουθούν εκστατικά.
Κεντρική φωτ.: H Ναντίν Σιέρρα ερμηνεύει τον ρόλο του τίτλου στην πρεμιέρα της όπερας «Τραβιάτα» στο Ηρώδειο. Φωτ.: Χ. Ακριβιάδης, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
